Агьмед Абдулгъаниевич Шагьмарданов. Республикадин халкьдин майишатда, партиядин, советрин органра чIехи къуллугъар авур, хуьруьн майишатдин хилер, Кьиблепатан Дагъустандин районрин экономика вилик тухунин кардик еке пай кутур кас. Адахъ галаз кIвалахай, ам чидай инсанри гьуьрмет авунивди тIварцIихъ регьбер, алим, лежбер, багъманчи гафарни акал хъийизвай зегьметкеш. Лап гъвечIи чIавалай ам чилел зегьмет чIугваз, адахъ къадирлувилелди гелкъвез вердиш хьана.
Багъларалди девлетлу ва машгьур Ахцегьрин хуьре 1930-йисуз хайи касдин рикI, де лагь, хуьруьн майишатдал гьикI жедачир! Диде-бубадихъ галаз ада кIвале, чуьлдани вичел тапшурмишай гьар са кар тамамардай. Аялвал, жаванвал дяведин йисарал ацалтай адаз чIехибурал, хуьруьн дишегьлийрал гьикьван зегьмет акьалтзавайтIа, хъсандиз аквазвай. Гьавиляй ам багърийриз гьар са карда куьмек гуз алахъдай. Школада хъсандиз кIелни ийидай. ТIебиатдиз, чилиз талукь месэлайрай кьил акъудиз кIанзавай жегьилди тарсарилай алава яз махсус литературани кIелдай. Хуьруьн школа куьтягьай гада Дагъустандин зоотехникадинни ветеринариядин техникумдик экечIна. Армиядин жергейра къуллугъ авурдалай гуьгъуьниз ада Самарканд шегьерда Узбекистандин хуьруьн майишатдин институт, 1964-1966-йисара КПСС-дин ЦК-дин къвалав гвай партийный кьилин школа акьалтIарна. 1954-йисалай Агьмед Шагьмарданова хайи хуьре, районда вичин зегьметдин рехъ башламишна. Ахпа 1964-йисалай республикадин районра ва меркезда майишатрин, комсомолдин, партиядин регьбервал гудай кIвалахрал пара жавабдар везифаяр кьилиз акъудна.
1982-йисалди А.Шагьмарданова ДАССР-дин халкьдин контролдин Комитетдин инспекторвилин, КПСС-дин Хив райкомдин сад лагьай секретарвилин, ДАССР-дин хуьруьн майишатдин министерстводин хипехъанвилин отделдин начальникдин, Дагъустандин тамарин майишатдин работникрин профсоюздин комитетдин председателвилин жавабдар къуллугъар тамамарна.
Аквазва хьи, дугъриданни, къуллугъар чирвални, алакьунарни, тешкиллувилин бажарагъни, агьалияр бегьерлу зегьметдал желб ийидай вердишвилерни жумартдиз жуван азад вахтни серф авун истемишзавайбур тир. Касди серфни авуна. Гьа са вахтунда илимни гъиляй ахъайнач. 1967-йисуз ада агалкьунралди экономикадин илимрин кандидатвилин диссертация хвена, алимвилин тIвар къачуна.
Заз Агьмед Абдулгъаниевич 1990-йисара чир хьана. Уьлкведа гьич гуьзет тавур вакъиаяр кьиле физвай. Вичин къанажагълу вири уьмуьр республикадин экономика, хуьруьн майишат вилик тухуниз гайи касдиз колхозар, совхозар, карханаяр чукIурзавай, барбатIзавай гьал акурла, гзаф пис ва гьайиф хьана. Вичин рикIин тIал, дерт ада, “Лезги газетдикай” менфят къачуна кIелзавайбурал, районрин, майишатрин кьилера авай ксарал агакьарзавай, цIуд йисаралди агъзурралди зегьметчийри арадал гъанвай майишатрив, карханайрив къадирлувилелди эгечIуниз эверзавай.
Пенсиядиз экъечIнавай, республикадихъ, халкьдихъ рикI кузвай, гележегдин несилрин къайгъудани авай касдиз секинвал авачир. Эхиримжи йисара уьлкведа, республикада, чи районра гъиле кьур реформайри хуьруьн майишатдиз кIур язавайвал аквазвай ада «Лезги газетдиз» сад-садан гуьгъуьналлаз суьрсет гьасилзавай чилер хуьнин, вара-зара тавунин, багъманчивал хкуд тавунин, хипехъанвилин хел вилик тухудай кIвалахдин хъсан шартIар тешкилунин ва гьакI маса месэлайрай теклифдин, меслятдин макъалаяр кхьена. Абур акъатни авуна ва кIелзавайбурулай пешекардин, алимдин, виликан регьбердин тереф хуьзвай чарарни атана. Республикадин маса газетриз акъатай макъалайрални бес тахьана, ада хуьруьн майишатдиз, Дагъларин уьлкведин экономикадиз,дагълух хуьрериз талукь месэлаяр къарагъарзавай “Чун гьиниз физва?” тIвар алай ктабни чапдай акъудна.
Публицистди вичин макъалайриз ганвай кьилерай — “Чилин муракаб месэла”, “Чавай дагълар дуьзмишиз гьикI жеда?”, “Дагълух ва дагъдин патарив гвай чкайра багъманчивал гегьеншарун”, “Кьиблепатан Дагъустандин виликан хипехъанрин машгьурвал арадал хкин”, “АПК-дин важиблу хилериз еке фикир гун”, “Базардин алакъаяр фикирда кьуна, промышленность вилик тухун”, “Чилихъ иесивилелди гелкъвез, хъсандиз кIвалахиз ва бул бегьерар гьасилиз жеда”, “Ватанпересвиликай ва ада чи уьмуьрда кьазвай чкадикай”, “Чун гьиниз физва?”, “Шарвили” эпосди чаз вуч чирзава?” республика, чи районар, хуьрер патал важиблу гьихьтин месэлаяр сифте нубатда ва чарасуз гьялна кIанзаватIа, Шагьмарданован рикI хайи халкьдихъ гьикьван кузватIа аквазва.
Де лагь, ам гьикI кудачир, уьмуьрда вичин зегьметни кваз арадал гъайи багълар, уьзуьмлухар хкудна, лапагрин, маларин суьруьяр, нехирар лап тIимиларна, я хиритIна, техил гьасилзавай никIер чIурухъанриз элкъуьрна. Хуьруьн майишатдин гьар са майва, емиш, ризкьи битмишариз жедай чилер кIвалер эцигиз пай хъувуна. Гьа са вахтунда дагълара авай хуьрер харапIайриз элкъуьрна. Ихьтин чIуру крар акваз, Шагьмарданован рикI тIар жезва ва ада мад ва мад сеферда тикрарна: “Хьайи кIвалахар хьана, абур кьулухъ элкъуьриз хъжедач, гила кьванни виликан гъалатIар ахъай хъийимир, чилерив иесивилелди гелкъуьгъ, гьукум, къуллугъ гъиле ава лугьуз, абур акатайдаз маса гумир, вара-зара ийимир. Къе кьили ванзавачтIа, пака, хсуси эвледар, къвезвай несил чилер авачиз амукьайла ва я са масадан таъсирдик акатайла, кьукьмада акьуникай файда жедач. Гьавиляй гьар са ватандаш ватанперес хьун лазим я. Гьавиляй гьар са кап чилни хуьн патал алахъна кIанда. Чи бубаяр хьиз. Чиликай халкь патал менфятни хкудна кIанда”.
Рагьметлуди саки гьар гьафтеда редакциядиз къведай. Чи арада датIана республикада кьиле физвай татугай крарикай ихтилатар фидай. Ада нарази яз лугьудай:»Са бязи ксарин сивяй Кьиблепатан Дагъустанда хипехъанвал кар алай хел ва лезгиярни пешекар, гъавурда авай хипехъанар тушир» лагьай гафар ван хьайила, зи рикI тIар жезва. А авамриз чизвач хьи, 1915-йисан переписдин делилралди, Дагъустанда 2088000 лапаг авай. Абурукай Самур округдал 559,8 агъзур лапаг гьалтзавай. 113,7 агъзур лапаг Куьре округда хуьзвай. 80 агъзурни Къайтагъ-Табасаран округда авай. Кьиблепатан Дагъустандин хипехъанрихъ лапагар хуьдай ва виниз тир дул къачудай, гзаф нек ацадай, сар твадай, хипер тумламишдай чпин къайдаяр, сирер авайди тир. Абурукай вирида гъавурда аваз менфятни къачузвай. Гьайиф хьи, къе чи патарани хипехъанвилин хел квахьзава”.
Агьмед Шагьмарданова чи хуьрер, районар, республика вилик фин патал зегьмет чIугуна. Гьавиляй ам инсанрин рикIелайни фидач.
Хийир Эмиров
