Пешекарди меслятзава

Малум тирвал, цIинин гад кьадарсуз чимиди ва зегьемди хьана. Бязи вахтара гьавадин чимивал  45 градусдив кьван агакьзавай. Гад эхирдиз къвезватIани, ракъини гьелелиг вичин нурар чилел жумартвилелди ахъайзава. Кьадарсуз чимивили неинки гъвечIи аялриз, гьакI яш хьанвай инсанризни гзаф азаб гана. Чимивили гьелекай инсанар больницадиз аватай дуьшуьшарни хьана.

Адет яз, гатун чими вахтунда ратарин инфекциядин азарри иллаки кьил хкажда. И йикъара зун ратарин инфекциядин азаррин гьихьтин жуьреяр аватIа ва абурун вилик пад гьикI кьадатIа чирун патал Махачкъала шегьердин 1-нумрадин аялрин муниципальный поликлиникадин духтур-педиатр  Саижат  Гъазимегьамедовна  Шамиловадихъ  галаз гуьруьшмиш хьана ва адан вилик за са шумуд суал эцигна.

Куьруь къейд:

Саижат  Гъазимегьамедовна  Шамилова 1959-йисуз Сулейман-Стальский райондин Герейханован тIварунихъ галай совхоздал дидедиз хьана. 1975-йисуз хайи хуьре юкьван школада 8-класс агалкьунралди акьалтIарна, Саижат Махачкъаладин медучилищедик экечIна. Анаг яру дипломдалди куьтягьна, 2 йисуз Дербентдин центральный поликлиникада, ахпа 4-йисуз Махачкъалада Республикадин Центральный больницадин лабораторияда кIвалахна. 1986-йисуз Чувашиядин государственный университетдин педиатриядин факультетдик экечIна. 1992-йисалай  Махачкъаладин аялрин 1-нумрадин муниципальный  поликлиникада  духтур педиатр яз зегьмет чIугвазва.

Саижат горздравдин патай ганвай гзаф кьадар грамотайрин сагьиб я.

• Саижат Гъазимегьамедовна, ратаринни хуквадин инфекциядин мукьвал-мукьвал гьалтзавай азарар гьибур я?

— Ахьтин азаррин са шумуд жуьре ава. Абурук неинки аялар, гьакI чIехибурни азарлу жеда, — башламишна духтурди ви­чин суьгьбет.

— Гьар йисуз Дагъустан Республикада ратарин инфекциядин азарар акатунин 13 агъзурдав агакьна дуьшуьшар малум жез­ва. Роспотребнадзордин РД-да авай управленидин малуматрал асаслу яз, инфекциядин азаррин арада хуквадинни ратарин азарри кьилин чка кьазва. ВОЗ-дин (Всемирная организация здравоох­ранения) делилралди, гьар йисуз дуьньяда са миллиардив агакьна инсанрик хуквадинни ратарин инфекциядин азарар акатзава. Абурукай 65-70 процент 5 йисал къве­далди яшара авай аялрал гьалт­зава­.

Хуквадинни ратарин инфекциядин азарар жуьреба-жуьре я. Месела, руфунин тиф — инфекциядин агъур азар я. Ада рата­рин лимфайрин къурулушдиз зиян гузва, чIулав лекь ва цуьлез еке ийизва. Азарди лап басрух гайила, ратарай иви къведа.

Дизентерия — хуквадинни ратарин хуьрек цIурурдай  системадин инфекциядин азар. И азар галукьай ксарин къен фида, руфуна тIал гьатда, нежесдик гъер, иви, ирин кваз жеда. И лишанри ратара хер арадал гъида. Ивида къекъвезвай бактерийри центральный нервный системадиз, ивидин ва беденди шей ишлемишунин кIвалахдиз екез зиян гуда.

Сальмонеллез — инфекциядин агъур азар. Ам гзафни-гзаф гьайванрилай, тек-туьк дуьшуьшра инсанрилай акатда. Инсандин бедендик акатай сальмонелездин микроб шуькIуь ратуна, гъер алай  пердеда туьретмиш жеда ва ана беден зегьерламишдай шейэр арадал атунин нетижада руфунай тIалар яда ва къен фида. Азар гзаф къати хьайила, мадни агъур нетижаяр арадал атун мумкин я.

Ротавирусдин  инфекция еке ифинар акьалтунилай башламиш жеда, рикI элкъведа, мукьвал-мукьвал экъуьчда, къен фида.

Энтеровирусдин  инфекцияни лап агъурди я. И инфекциядин хаталувал адакай ибарат я хьи, ада неинки хуквадизни ратариз, гьакI рикIин мускулриз, нервный системадиз, хамуниз зиян гуда. Ибур вири хуквадинни ратарин агъур азарар я.

Инфекциядин вири азарриз ифинар акьалтун, къусмишун, руфунай тIал ягъун, къен фин, ратарик ял куткун хас я. Ратарин инфекцияди арадал гъизвай виридалайни нагьакьан кIвалах къусмишун ва къен фин себеб яз бедендикай  кьадардилай артух яд хкатун я. Ихьтин вахтунда азарлуди, буш хьана, такьатсуз жеда.

Ратарин инфекциядин азарар садлагьана акатда, гьа са вахтунда азарлудан гьални пис патахъ элкъведа. И кар иллаки 3 йисал къведалди яшара авай аялриз хас я. Таза аялрик ратаринни хуквадин ин­фекциядин азарар тек-туьк дуьшуьшра акатда. И кардин себеб ам я хьи, абур гзаф азаррикай дидедин некIедихъ галаз бедендиз физвай иммунный шейэри хуьзва. 2-5 йисан яшара авай аялрик дизентерия, сальмонеллез,  энтеро ва ротавирусдин азарар фад акатунин хаталувал гзаф я, гьикI лагьайтIа абурун иммунный система гьелелиг са акьван мягькем туш.

Адет яз, сальмонеллез, дизентерия, ротавирусдин, энтеровирусдин инфекциядин азарар агъурдаказ 39 градусдин ифинар акьалтунилай, руфунай тIалар ягъунилай, къусмишунилай башламиш  жеда. Ротавирусдин инфекциядик винидихъ къалурнавай лишанрилай гъейри, сивин къав яру хьана, туьтвер тIа хьунин, энтеровирусдин инфекциядик бедендиз квал квачир куьлуь яру тварар акъатунин, вилер конъюктевит хьунин алава лишанар малум жеда. Эгер ибурукай са шумуд лишан ашкара хьайитIа, тади гьалда духтурдиз  эверун лазим я.

• Азарлу инсан стационарда эцигунин чарасузвал авани?

— Диагноз дуьз эцигуни ва вахтунда серенжемар кьабулуни хъсан нетижаярни гуда. Эгер духтурдин истемишунар галай-галайвал кьилиз акъудиз хьайитIа, азарлу аялдин ва я чIехидан гьал хъсан патахъ элкъвез хьайитIа, стационарда къаткунин лазимвал авач. Гьа са вахтунда йис тамам тахьанвай, инфекция акатнавай ва лап агъур жуьреда азарлу хьанвай аялар больницада къаткурда.

— Азарлудаз гьихьтин тIуьнар гун лазим я?

— Зайиф хьанвай аялдиз ва  я чIехидаз, месела, кьурурнавай фан кIусар, (сухарияр), дуьгуьдин гьалима, жими хапIаяр гун герек я. Амма чIулав фу, нек, чугъун­дур­, келем гана виже къведач. Ахьтин шей­эри хуквада цур къачуда.

• Инсанрик хуквадинни ратарин инфекция гьикI хьана акатзава?

— Гигиенадин тайин тир къайдайрал амал тавуртIа, инфекциядин азарар лап регьятдиз акатда. Инфекция гзафни-гзаф чиркинвилелай, месела, жуьреба-жуьре микробар алай чуьхуьн тавунвай гъилерилай, руг алай къугъвадай шейэрилай, чуьхуьн  тавунвай емишрилай акатзава. Идалайни гъейри, инфекциядик азарлу хьун ерисуз як, балугъ ва чиркин яд ишлемишунилай аслу я.

• Алай вахтунда Махачкъала шегьерда ратарин инфекциядик азарлу хьайи дуьшуьшар малум яни?

— Инфекциядик азарлу хьунин дуьшуьшар гьамиша жезвайди я. Амма духтурри­ тади серенжемар кьабулун себеб яз абур фад сагъ жезва. Аллагьдиз шукур хьуй, гад лап чимиди хьанатIани, алатай вахта­ра­ хьиз, ратарин инфекциядин эпидемиядин дуьшуьшар хьанач. Им, гьелбетда, инсанар чпелни, чпин аялрални мукъа­ят хьунин нетижа я.

Бязи вахтара диде-бубайри ратарин инфекциядик азарлу аялар духтур галачиз чпи сагъариз башламишда. Им еке ягъалмишвал я. И карди еке хаталувал арадал гъун мумкин я. Аялдиз дарманар анжах духтурди кхьенвайбур гун, абурун инструкция кIелна, ишлемишиз виже къведай вахт ахтармишна, аялдин гъиле гьат тийидай чкадал эцигун лазим я.

• Ратарин инфекциядин азаррин вилик пад кьун патал кар алай серенжемар гьихьтинбур я?

— Жуван михьивал авун герек я, фу не­далди вилик ва къециз фейидалай  гуьгъуьниз гъилер хъсандиз запундалди­ чуьхуьда.

— Хъвадай ва хуьрек гьазурдай яд анжах ругурди ишлемишда.

— Емишар ва майваяр недалди вилик­, хъсандиз чуьхвена, винелай ругур яд иличда.

— Як, какаяр ва гьуьлуьн продуктар хъсандиз ругуна ва я чрана ишлемишда.­

— Гьазурнавай  хуьрек яргъалди холодильникда хвена виже  къведач.

— Гьар юкъуз кIвал кьежей пекинал михьда.

— Фад чIур жедай продуктар къайи чкада хуьда.

— Чуьхуьнагар анжах тайинарнавай чкайра ийида.

— ВацIара, вирера эхъведайла, сивиз яд фидайвал ийимир.

Ратарин инфекциядин азарар сагъарун са акьван регьят кар туш. Амма духтур­дихъ­  галаз санал а азардин вилик пад кьаз жеда.

• Духтур яз, аялрин диде-бубайрихъ элкъвена, квез вуч лугьуз кIанзава?

— Ратарин азаррин лишанар (ифинар акьалтун, къусмишун, къен фин, руфуна тIал гьатун) малум хьайила, тади гьалда духтурдин патав фена, лазим тир серенжемар кьабула. Жува жув ва аялар сагъа­рунал машгъул жемир.

• Гьуьрметлу Саижат Гъазиме­гьа­медовна, маналу суьгьбет авунай куьн сагърай. Къуй квехъ чандин сагъвал, уьмуьрдин хушбахтлувал ва кIва­лах­дани еке агалкьунар хьурай.

Суьгьбет тухвайди яшайишдин отделдин мухбир Надият Велиева я