Жавид Магьарамован — 90 йис

И мукьвара чи ватанэгьли, вич фадлай (1961-йис) чи ватандин меркез Москвада ерилу хьанвай чIехи алим, вилер сагъарзавай устад, чеб гьакьван цIийи ва инсанриз гьакьван герек медицинадин цIийи тадаракар гьазурай ва кардани ишлемишзавай бажарагъдин сагьиб Жавид Агъаевич Магьарамован 90 йис тамам жезва. 70 йис ада вилерин сагъламвал хуьниз, хкахьнавай экв арадал хкуниз бахшнава. Адан гъилерикай ва бажарагъдикай себеб хьунин бахт зазни акуна. Кьисметди зун адан патав пуд сеферда акъудна, пуд сефердани ракъинин экв, дуьньядин гуьзелвал, уьмуьрдин лезетар яргъалди ахквадай мумкинвал гана! Идалай чIехи бахт, заз чиз, инсанар патал мад бажагьат жагъида.

Бес чи чIехи хци вичин уьмуьрда и дуьньяда шумуд виш касдиз (мумкин я, агъзурарни хьун) вилерин экв хуьз куьмек гана! И карда ам тек хьанач. Ада, сифте нубатда вичиз чирвилер гайи зурба алим, пешекар ва тешкилатчи, академик Святослав Ни­колаевич Федоровахъ галаз санал­ вилер сагъардай, лазердин нураривди кIвалахзавай цIийи техника, технологияр, лабораторияр, тамам центраяр арада гъана. Алай вахтунда­ абуру Москвада, Саратовда, Ростов­да, Краснодарда ва масанра кIвалахзава.

Ихьтин центраяр чи алимри Китайда, Вьетнамда, Арабрин Эмират­ра, Сан-Маринода, масанрани дуьньядин халкьариз багъишна! Им ге­къигун  авачир чIехи бахт, алакьунар тушни!

Жавид Агъаевича вичин ученикар­ Т. В. Соколовская, Н. Т. Тимош­ки­на­, Е. Е. Козлова, С. Ю. Конаев, Т. С. Лю­­би­мова ва масабур галаз санал гьазурнавай лазердин тадаракар авачир вилерин клиника гила чи уьлкведа, белки, санани амач жеди. Куьмек жезва вилерин экв квахьнавай фа­къир­риз, са артух яргъаризни тефена, гьа чпин регионра.

Дагъустанда вилерин азарар алудзавай виниз тир технологийрин махсус центр кардик квайди хьиз, ­гила РОБ-дани (Республикадин оф­толь­­мологиядин больница) лазердин­ нурарин куьмекдалди операцияр ийи­дай махсус отделение арадал гъанва! Ингье квез Жавид Агъаевичан илимдинни бажарагъдин гелер! Абурукай менфят къачуз алакьуни чи вишералди агьалийриз вилерин ишигъ  яргъалди хуьнин бахт гун лазим я…

Заз акI я хьи, чи хци Рагъ вич чи патав гъанва, чаз вилер хуьз, дуьнья акваз куьмек гузва…

За, жуван патай жаваб яз, Жавид Агъаевичан руьгьдинни ирсинин­ ­­зурбавал эбеди авунин мураддалди художественный чIехи эсер — «Вилерикай поэма» кхьена, ам, кьилдин­ ктаб яз, чапдай акъудна, вичиз, адан багърийриз, чидайбуруз ва чи са бязи мектебризни библиотекайриз­ ба­гъишна. («КьепIирви Жавид» Махачкъала, «Мавел», 2015-йис). И эсер гила жуван нубатдин ктабда («Сергьятдал», Махачкъала, ДКИ, 2023-йис) тунва. Къуй амукьрай! Къведай несилрини ам кIелда. Ктаб амай кьван ва чи чIалал рахазмай кьван…

Эсерда за жуван игитдин гьакъи­къи уьмуьрдай къачунвай делилрихъ галаз санал шаирвилин бажарагъдин алатрикай — бязи крар, махара  жедайди  хьиз, чIехи авуна, гекъи­гунар, рангламишдай гафар, дурумлу ибараяр кардик кутуникай менфят къачунва. Куьз лагьайтIа, ахьтин инсандикай гьакI рахун, публицистикадин жанраяр тир макъаладал, очерк­дал акъвазун тIимил яз акуна…

Ам кьепIирви я. Кьурагь райондин КьепIиррин хуьруь тIвар-ван авай алимарни, духтурарни, спортсменар­ни, писателарни тIимил ганвач. Жавид поэмада эрменийрин игитвилин­ эпосдин пагьливан Сасунви Давидав­ гекъигнава. И гафарни адан чIе­хи буба Магьараман мецелай лагьан­ва. Муаллим Агъадиз вичин кайваниди­ галаз-галаз хьайи рушарилай гуьгъуьниз 1934-йисан зулуз хва багъиш­на! И кар поэмада чIехи сувар хьайиди къейднава. Неинки инсанри, вири алемди шадвалзава:

Вуч аламат!

Кетин кьилиз

Гьич янавач лаз,

Цаваривай, гьакьван вили,

Жезвач гьарай кьаз:

— Хва хьанва!..

КьепIирдал!..

Муаллим Агъадин кIвале!..

Шумуд сефер рахана къе,

Муштулух гуз,

Ружадин луьле!..

Гьа ихьтин шартIара сихилдин кьил — агъсакъал Магьарама хтулдиз тIвар багъишна:

— Эрменийрихъ

Авайди хьиз

Сасунви Давид,

Лезгийрихъни жедачни бес

КьепIирви Жавид!..

Эрменийрин Давид чи Шарвили хьтин игит я. Жавид, гьа эпосдин  игит Шарвили хьиз, халкьдин архадиз, ам хуьзвай пагьливандиз элкъуьнин мурад аваз, агъсакъал раханва.

Уьмуьрда тестикь хьанвайвал­, Жа­вида вич, гьакъикъатдани, халкьдин архади хьиз, вич гьи чIавуз хьайи­­тIани куьмек герек яз эвер гуз­­­вайдан гьарайдиз агакьзавай пагь­­­ливанди хьиз гьиссзава. Ада уьмуьрд­ин ми­чIер, чIулавар редзава, нурар хуьзва! Яни ам махарин игитдиз — Ракъинин хциз элкъвезва.

И фикир поэмада «Буьркьуь рушакай риваятдалди» ачухарнава. Ви­­лер авачиз хайи рушаз чи духтурди­ лазердин куьмекдалди ишигъ ба­гъиш­­нава. «Рагъ акуна!» — гьарайзава вилер ачухай руша. Художественный эсерди адетдин духтурдин кIвалах гьа­кьван къуватлудаказ, таъсирлудаказ къалурдай мумкинвал ганва.

Жавид, гьа махуна хьиз, чIе­хи хьанва, гзаф имтигьанрай экъечI­на­ва, дерин чирвилер къачунва, лап хъсанбурукай хъсан дустар, чешнеяр ва чешмеяр хкянава. КьепIирдал ада чпикай гьакьван герек пешекар духтурар ва алимар хьайи Гьажи­къулиев Абумуслимахъ ва Эседов Эседахъ галаз кIелна.

Дагъустандин мединститутдани­ адахъ гьахьтин вафалу дустар-сту­ден­тар галай. Винидихъ лагьанвай тIва­рарал сайтарви Тажидин, миг­рагъ­ви Азедин, кьасумхуьруьнви Си­ра­жидин (вири медикар-алимар) ва масабур алава жезва.

Духтурвилин вичин сифте камар Жавид Агъаевича Мегьарамдхуьруьн райондин Советский хуьре къачуна. (1958-йис). Инай ам Буйнакск ше­гьердиз вилерин духтурвиле рекье­ туна. (1959-1960-йисар).

1961-1963-йисара Москвада Гель­м­гольцан тIварунихъ галай вилерин азаррин НИИ-да вичин чирвилер артухарна, гьа ина вилерин азарар сагъарунин рекьяй илимрин кандидатвилин диссертацияни хвена. Адан алакьунар гьа вахтара Москвада вилерин азарар сагъарунин рекьяй лап цIийиди тир «Микрохирургия глаза» МНТК-дин центр арадал гъизвай академик С.Н. Фёдороваз акуна…

Ватандин медицинадин илим ва сагъламвилин хел вилик тухунин лайихлувилерай Жавид Агъаевичаз «Дагъустан Республикадин лайихлу духтур» ва «РФ-дин здравоохраненидин отличник» лагьай гьуьрметдин тIварар ганва.

Китайдин Халкьдин Республикада чIугур зегьметдай адаз «Китайдин здравоохраненидин лап хъсан пешекар» лагьай тIвар гана. Маса шабагьрикай зун рахазвач…

За кьатIайвал, виридалайни еке къимет адаз Москвадин вилерин­ азаррин МНТК-да сагъар хъувур вишералди инсанри ганва. Москвада­ авайла, клиникадин теклифринни­ меслятрин ктабдал зунни расалмиш хьана. Яни жуван фикирар кхьин патал а ктаб къачуна. Чи хцин гьа­къин­­дай за кIелай гафарин мана-метлебдикай жуван поэмадани менфят къачуна. ГьикI хьи, а келимайри чи хцин руьгьдин къамат, ирсинин важиблувал кьетIендиз къейдзава. Абурукай бязи къейдер куь вилик гъизва. Инсанрин тIварар за кьазвач, абур гьинай ятIа къалурнава.

*  *  *

Хва ава чи, арха ава,

Таъсиб ава дагъвидин.

Адакай квез жеда дава,

Кьел квай хва я ивидик!..

(Дагъустандай)

*  *  *

Чун атана къаянлухдай,

Къариблухдай муркIарин.

И меркезди кьабулна чун,

РикIер гьакьван ахъадиз.

Са дагъвиди, тIвар я Жавид,

Хкажна чун нурарал,

Атлу хкаж жедай саягъ,

Кияр шивцин пурара!..

(Воркутадай)

*  *  *

Аферин хьуй ракъар хуьзвай

рухвайриз!

Рушаризни, уьмуьр гузвай

архайриз.

Жавид я сад, кавказви я, дагъви я,

Адак квайди, шаксуз, лекьрен иви я.

(Бурятиядай)

Мердали  Жалилов,

РФ-дин ва РД-дин культурадин ­лайихлу къуллугъчи