Ахцегь райондин библиотекадин кIел­­дайбурун залдик кьетIен гьерекат­ квай. Жечни бес: и юкъуз РД-дин культурадин лайихлу работник, район­дин «ЦIийи дуьнья» газетдин кьилин редактор, бажарагълу журналист ва краевед Дашдемир Шерифалиеван яргъал йисарин зегьметдин нетижа тир «Ахцегь район: тарихдин рехъ» ктабдин презентация кьиле физвай. ЦIийи ктаб акъатун райондин культурадин уьмуьрда важиблу вакъиадиз элкъвена.

ЦIийи ктаб раиж авунин мярекатда иштиракун патал Ахцегьиз Махачкъаладай РД-дин писателрин Сюздин лезги секциядин секретарь Максим Алимов ва  «Мавел» чапханадин директор Мегьамед Магьмудов хтанвай. Мярекат куьруь гаф рахуналди, райондин культурадин управленидин начальник Къистер Гъаниевади ачухна ва ада гьуьрметлу мугьман М. Алимовавай мирзевал авун тIалабна. Сифте гаф цIийи ктабдин автор Дашдемир Шерифалиеваз гана. Кьилди къачуртIа, ада лагьана:

— Къенин межлис Дагъустандин культурадин ва дидед чIаларин йикъал гьалтун лишанлу кар я. И йикъан мярекатрин кьилин мурад-метлеб жуван хайи чIал, литература, тарих, адетар хуьн тирвиляй им ватанпересвилин кьетIен сувар я. Чна раижзавай ктабни гьа и месэладиз талукьарнава. Ватанпересвал жуван хайи кIвал, хуьр, халкь кIан хьунилай башламиш жезва. Амма кIан хьун патал абур хъсандиз чир хьунни важиблу я. Чпел дамахуниз лайихлу крар, вакъиаяр, инсанар чахъ гзаф ава. Чаз чи милли тарих, культура, адетар чир хьун, гьабуралди акьалтзавай несилар тербияламишун патал журналистри, писателри, алимри тарихдин ктабар кхьизва. Тарих авачир халкьдиз гележегни жедач. Ахцегь райондин тарихдин ктабдикай рахун патал къе инал райондин актив — халис ватанпересар кIватI хьанва. Сагърай чеб!

Ахцегьрин тарих акьван дерин ва девлетлу я хьи, гьеле Х асирда «Ахты-наме» — гъилин хатIарин тарихдин ктаб авай. Гьайиф хьи, ам квахьна. Чаз чи тарих, игитар чир тахьун патал душманри кьасухдай цуькIарна жеди. Яракь гваз чал атай чапхунчи Надир шагьдихъ галаз алакъалу гьахьтин риваятни ава (ам ктабдай кIелиз жеда). Ахцегьрин тарихдикай кьвед ва пуд лагьай ктабар «Новая Ахты-наме» рагьметлу алим Жонрид Агьмедова 1972 ва 2000-йисара акъуд­ хъувуна.

Чи хуьруьн, райондин тарих хуьн, ам акьалтзавай несилдиз чирун патал зани жувалай алакьдай пай кутазва: 2008-йисуз «Шарвили эпос: цIийи риваятар ва делилар», 2010-йисуз «Ахты: история и современность» ва гила, 2024-йисуз, райондин 95 йисан юбилейдиз талукь яз «Ахтынский район: вехи исторического пути» ктабар кхьена. 37 йисуз милли­ журналистикадин хиле кIвалахзавай пуб­лицист яз, зи гъиле жуван райондикай, адан бажарагълу инсанрикай еке материал кIватI жезва.

Гьелбетда, и ктаб Ахцегь райондин вири тарих туш, чи тарихдин чIехи пирамидада са къван я. Гьам арадал гъун патални, хиве кьан, еке зегьмет акьалтна: йифериз ахвар къакъатна кIвалахна, музейрани архивра гзаф къекъвена. Са касдин хайи-кьейи йисар чирун патал гьатта сурун къванер ахкуна, кIелуниз мажбур хьана. Ахцегьрин тамам тарих чирун ва кхьин патал раскопкаяр, илимдин еке ахтармишунар,­ гьакIни зурба тарихчи алим герек я.

Ктаб хъсанди хьун патал заз шикилралди куьмек авур музейдин директор Агьмед Дагъларов, зи дуст, Россиядин фотохудожникрин союздин член Юсиф Саркаров, ктаб вёрстка авур ахцегьви Арсен Велиев, редактор — Москвада кIвалахзавай филологиядин илимрин кандидат Валида Мирзоева пара кьадар сагърай!

Чухсагъулдин, гьуьрметдин гафар заз, гьелбетда, райондин кьил Абдул-Ке­рим Палчаеван тIварцIихъ лугьуз кIан­­­­зава. Ада хъсан теклифар гана ва ктаб акъудун патал райадминистрация­дай пул ахъайна. Нетижада къе чи гъиле аялривай хайи ватандикай учебник­ яз ишлемишиз ва мугьманриз багьа сав­кьат яз гуз жедай вижевай ктаб ава…

Ахпа цIийи ктабдикай чпин фикирар гваз рахана: Халидин Эльдаров — РУО-дин начальник, филологиядин илимрин кандидат, Мегьамед Магьмудов — Махач­къалада «Мавел» чапханадин директор­, Гьажи-Абдулашим Абдулгьашумов — рай­ондин имамрин советдин председатель, Къазимет Къазиметов — яшлубурун советдин председатель, Агьмед Дагъла­ров — райондин тарихдинни край чирдай­ музейдин директор, Керем Керемов — зегьметдин ветеран, Мамед Агьмедов — тарихдин илимрин кондидат, Хуьруьг­рин хуьруьн СОШ-дин директор, Севинжи Муртузалиева — шаир (ада  вичин шиирни кIелна), Марат Шефиев — зегьметдин ветеран, Нариман Мамедов — журна­лист, Омер Пашаев — «Содействие» фондунин кьил, Мадлена Гьажиева — райондин юннатрин станциядин директор, фило­логия­дин илимрин кандидат, Пирагьмед Рамазанов — Ахцегьрин 3-нумрадин СОШ-дин директор, Юсиф Саркаров — Россиядин Художникрин союздин член, Таира Муспагьова — райондин дишегьлийрин советдин председатель, Жамиля Саидова — шаир, Ахцегьрин 3-нумрадин СОШ-дин муаллим (ада ктабдиз талукьарнавай вичин цIийи шиирни кIелна), Мегьамедзериф Гьажиев — Карачаево-Чер­­кесиядин лайихлу художник, ИЗО-дин мектебдин директор, Шемсидин Арухов — райондин общественный палатадин председатель, Рагьимат Гьажиева — зегьметдин ветеран,  Роберт Гьамзаев — «Ахцегь район» МР-дин кьилин заместитель ва масабур.

Вирибурун рахунрикай хкатзавай умуми нетижа сад тир: авторди Ахцегь район, адан тарих  патал  акьалтIай важиблу кIвалах гъиле кьуна ва ам эхирдал кьван кьилиз акъудна, Ахцегьрин хуьруьн ва санлай райондин тарихдай икьван чIавалди са акьван малум тушир делилар раижна, гадарнавай ва квахьнавай хуьрер рикIел хуьн патал алахъу­нар авуна. Бажарагълу, тIвар-ван акъатнавай районэгьлияр ри­кIел хуьн патал авторди гъиле кьунвай кIвалах мадни давамарун лазим я.

КIелиз хуш къведай и ктабдал Дашдемир Шерифалиева гзаф йисара зегьмет чIугуна. Лугьуз жеда хьи, райондин вичин жуьредин энциклопедия я. «Мавел» чапханада гьазурна Дондал алай Ростов шегьерда авай «Медиа-Полис» типографияда 2000 экземплярдин тираж­ аваз акъуднавай ктаб полиграфиядин вини  еридалди тафаватлу жезва. Икьван ерилудаказ чапнавай ктаб райондихъ идалай вилик хьайиди туш. Чна цIийи ктаб акъатун адан автор Дашдемир Шерифалиевичаз рикIин сидкьидай мубаракзава.Чун инанмиш я хьи, ада кIел­завайбур мадни цIийи эсерралдини ктабралди шадарда.

Нариман  Мамедов