КIвалахди мадни артухан ашкъи кутазвай ксарилай зурба кIва­лахарни алакьда. Къадим Дербентда Ракьун рекьин музей ачухун, вични регионда авай сад хьун зурба кIвалах тушни мегер! Хсуси такьатрихъ чапиз эгечIай региондин ракьун рекьел кIвалахзавайбурун “Сапсан” газет, железнодорожникрин-литераторрин “Ильф ва Петров” тешкилат, поездрин къуватди ашкъиламишзавай и касдин гъиликай хкатнавай са шумуд ктаб вуч я бес! Гьар йикъан кIвалахрилай, ракьун рекьел чIугвазвай зегьметдилай алава яз, гила, пенсияда авайлани, еке ашкъидивди икьван крар кьилиз акъудиз анжах аламатдин, лугьудайвал, пай ганвай ксарилай алакьда.

Гатуз Дербентдин ракьун ре-кьин­ вокзалдин дараматда махсус му­зей ачухна лагьай хабар хьайи чун аниз, ам арадал гъайи  Гьажи­­агъа Мегьамедшерифоваз мугь­­ман хьана. Вокзалдин дараматдиз гьахьайла, 1-мертебада къе­­­непатан акунар музейдинбур тир кIва­лин рак ачухзавай. КилигайтIа, Гь.Ме­гьамедше­рифова арадал гъанвай и музейдиз вокзалдик квай гьар садавай гьи чIавуз хьайитIани физ, экспонатриз тамашиз жезва. Ада и кар пул къазанмишун патал тавунвайди аквазва.

Таниш хьайидалай кьулухъ Араблинкадал яшамиш жезвай гъепцегьвиди, “ВЛКСМ-дин 70 йис” знакдин, “Россиядин профсоюзрин 100 йис” медалдин, Кеферпатан Кав­каздин ракьун рекьин начальникдин патай гьуьрметдин грамотайрин, тIварцIин сятинин, Россиядин ФСБ-дин сергьятчийрин Ке­фер­­патан Кавказдин управленидин патай грамотадин, “Къизилдин лекь” премиядин, “2010-йисан инсан” тIварцIин са­гьибди музей арадал атуникай, са-са экспонатдикай, абу­рун тарихдикай суьгьбетиз башламишна.

Дербент станциядив пассажирар авай сад лагьай поезд агакьайдалай инихъ 100 йис тамам хьун къейд авунин мярекатрик Гь. Мегьа­медшерифова вичихъ ракьун ре­кьин тарихдин музей ачухунин фикир авайди малумарнай. Им 1998-йисан зул тир. Жемятдин вилик и кар хиве кьурдалай кьулухъ сифте вичин кIвале, гуьгъуьнлай вокзалдик, гагь сана, гагь масана кIватIиз хьайи экспонатар къвердавай гзаф жезвай, тамашачийрин кьадарни — артух. Советрин Союз Ватандин ЧIе­­хи дяведа гъалиб хьайидалай инихъ 65 йисан юбилейдин мярекатрин вилик “Железнодорожник” тIвар алай общественный музей официальнидаказ ачухнай. Му­зейдиз ганвай кIвал са шумуд йисуз гьакI гадарнавай, виликрай ресторан авай чка тир. Анаг хсуси такьат­рихъ ва зи-ви куьмекралди, мелералди къайдадиз хканва, музей па­тал лап вижевай чка хьанва. Музей­дин кIвал туькIуьриз ветеран Гуьлмет Гуьлметова ва маса кса­ри­ни тIимил куьмекар ганач. Ина 135 квад­ратный метр майдандал тамашачийривай 1898-йисалай къенин йи­къалди Дагъустандин ракьун ре­кье­рин тарихдихъ галаз алакъалу 200-далай виниз экс­понатриз ки­лигиз жезва. 119 йис идалай вилик Антон Тиевскийди Петровскдай Дербентдиз пасса­жирар авай сад лагьай поезд гъанай. Им Дагъларин уьлкведин уьмуьрда чIе­хи ва­къиа я. И кардихъ галаз ала­­къалу ва ХХ асирдин сифте кьилера ракьун рекьерин кIвалахда ишлемишиз хьайи махсус шейэр-тада­ра­кар Гьажиагъа Мегьамедшерифова  къенин юкъузни жа­­гъур­ хъийизва. Абурун гуьгъуьна гьатнавай ам виликан советрин республикайрин сергьятра акъат тавур чка бажагьат ама. Адаз гьар сана танишар хьанва. Ракьун ре­кьин музей патал экспонатар жагъу­рунин тIул адахъ галаз тарихдикай суьгьбетар авур гьар садак акатнава лугьуз жеда.

Музейдин гегьенш залда II Николаян еке шикил ава. Тахминан 1900-йисуз поездда аваз атай ада, Дербент станциядал акъвазна, вокзални ресторан эцигуникай суьгьбетарайди малум я. 1914-йисуз им­ператорди гьа и ресторанда нисинин фу тIуьнай.

Гуьрчегдиз туькIуьрнавай, кьакьан, гьар жуьредин нехишар алай къавари, гьар жуьредин экспонатри, шикилри, сихилрин “тарари”, цлари фикир чпел желбзава. Музейдин экспонатриз килигун инлай башламиш жезва.

Машинисткадин, билетар гудай кассирдин, станциядин начальникдин, дежурныйдин, кIвалахдин чкаяр туькIуьрнава. Абур компьютерралдини интернетдалди таъминбур ваъ, чеб ишлемишиз хьайи девирдикай суьгьбетзавай чIехи экспонатар я.

Стхаяр тир Черепановрин сад лагьай паровоздин, дуьньяда вич авай сад тир “Рельс” памятникдин, светофордин, бязи маса поездрин  макетрини чпел фикир желбзава.

Дагъустандин, Кавказдин ра­кьун рекьерин тарихда еке гел тунвай ксариз, къенин юкъузни и хиле зегьмет чIугвазмай Иноземцеврин хизандиз — сихилдин”поезддиз” ва ихьтин маса кьегьалар чIехи авунвай хизанриз талукь стендар иллаки итижлубур я. Абурун чешнедалди железнодорожникрин цIийи несилар тербияламишзава.

Телефон, экв гудай лампа, чернилдин къелемар, Ханкаладилай Гуьздекдал кьван ракьун рехъ аквазвай ругуд метр яргъивал алай карта ва маса тадаракар эцигнавай ХХ асирдин сифте кьилерин стол, гьа гила мад станциядин начальник атана, инихъ ацукьда лугьузвайди хьиз, цIарцIар гуз акъвазнава­.

Гь.Мегьамедшерифован фикирдик станциядин начальникдин кьилдин кабинет туькIуьрун ква.

Компьютерар пайда хьайила, Махачкъаладин 4-РЦС-ди музейдиз алакъадин коммутатор, светофордин макет, локомотивдал жедай знакар, теодолит, Сталинан де­вирдин рельсинин са метр ва гзаф маса шейэр, ракьун рекьел кIвалах­завай пешекарриз герек тадаракар, махсус книжкаяр, самбар шикилар гана. Ибур Гь.Мегьамедшерифова вилин нини хьиз хуьзвай экспонатар, чпикай несилриз суьгьбетзавай чешнеяр, тарихдин шагьидар я.

Музейда виридалайни еке ва Дербентдин станциядилай физвай вири поездра авайбуруз аквазвай экспонат музейдиз ва къадим шегьердиз СКЖД-дин начальник Владимир Пятолова пишкешнавай “Л” сериядин паровоз я. Къе вич экспонатдиз, памятникдиз элкъвенвай и паровозди вири тамашачияр гьейранарзава.

Гьар са экспонатдал кьилди акъвазиз, абурукай суьгьбетиз ­жедач, вири делилар Гь.Мегьамедшерифован “На южном стыке РЖД”, “Под стук колёс”  ктабра ава. Виридалайни хъсанди, таъсирдайди, итижлуди, къадим Дербентдиз мугьман хьана, туристрин маршрутдик акатнавай 13-объект тир и музейдиз фин, вири жуван вилералди акун я.

Эмираслан Шерифалиев