Дербент райондин майишатра гатун кIвалахар ргазва, багъларайни саларай бул бегьерар кIватIзава. 15-июндиз чун Агълабрин хуьре кардик квай, федеральный шегьре рекьин къерехда авай, Мирземегьамед Магьсубован лежбервилинни фермервилин «Шамил» тIвар алай майишатдиз мугьман хьана.
Гатун юкъуз экв фад ачух жезватIани, кIвалахрив гатIунзавай вахт гьамиша хьиз, сятдин муьжуьд я. Муьжуьд жез-тежез багъдихъ рабочияр авай машин атана. Шадвал кваз ва хуш сесерин ван алаз абур машиндай эвичIна, пIинийрин багъдихъ фена.
Мирземегьамед стхади абурун гуьгъуьна аваз чазни теклифна. «Шамил» майишат 10 гектар чилел экIя хьанва. Ина, пIинидин багъдилай гъейри, гьакI шефтелрин, ципицIрин, ичерин ва маса емишрин тарар, гьар жуьре емишрин къелемлухни ава.
Къекъвез-къекъвез чун пIинийрин багъдив агакьна. Ана михьизва. Тарарин хилер емишрин заланвилик акIаж хьанва. Чна гьар жуьредин са шумуд пIини дадмишна. Абурухъ хъсан дад ава. Агротехникадин кIвалахар тухуниз килигна, квак-затI квач.
– Мирземегьамед стха, чун къекъведайла, чаз куь багъдай са шумуд жуьре пIинияр акуна. Ина пIинийрин шумуд сорт ава?
— Сортар гзаф ава. Сифте «Дагъустандин», «Романовка», ахпа «Наполеон», «Бычье сердце», гьакIни «Дрогана» лугьудай хъипи пIинийрин сортар дигмиш жезва. «Романовка» кIеви пIини хьуниз килигна, яргъал мензилриз тухуз жезва.
– Гзаф сортар цанва. Абурун арада вуч тафаватвал ава?
— Ширинвиликай рахайтIа, саки виридахъ сад хьтин ширинвал ава. Пуд гектарда вири са сорт цайитIа, абурун иесивал вахтунда ийиз жедач. Хсуси майишат я. Яргъалди таз жезвай бегьер туш. Лежбервилин къуватар гзаф кIан жеда. За винидихъ лагьайвал, «Романовка» тIарам сорт я. Ам яргъал рекьериз тухуз жезва. Сортар дигмишни са вахтунда жезвач. Абурун арада 10-15 югъ ава. ИкI хьайила, абурухъ гелкъвез, абурун иесивал вахтунда ийиз регьят жезва.
– Аквазвайвал, тарарал хъсан бегьер ала. Ам куьне маса гьикI гузва?
— КIвалахдин асул метлеб гьам я ман: зегьметдин нетижа. Чахъ пIинийрин багъ фадлай авайвиляй абур къачудай карчийри чахъ галаз алакъа хуьзва. Абуру чавай гьар сада 500 2000 кг кьван пIинияр къачузва. Къачуз къведалди вилик са югъ амаз, абуру чаз чпиз герек кьадардикай хабар гузва. Са юкъуз чавай гзаф кIватI жезвач. Эвела чна йикъа 4 тонндилай гзаф бегьер кIватIдайди тир. Эхиримжи вахтунда рабочияр гъиз хутахун четин жезва. Чи хизанди, мукьва-кьилийрин куьмекни галаз кIватIзава. Къачудай инсанар гзаф хьайитIа, паталай 6-8 кас рабочиярни кьазва.
– Рабочийриз кIвалахдин гьакъи гьикI гузва?
— КIватIай са килограммдай — 30 манат.
– Гьасилайди къачузвайбур анжах са карчияр яни?
— Ваъ, гьелбетда. Абуру чIехи пай къачузва. Абурулай гъейри, кьилдин ксарни къвезва. АтIайбур амукьай вахтара жуван бегьер гваз чунни экуьнахъ фад оптовый базардал физва.
– Санлай пIинидин багъди гьикьван бегьер гузва?
— Чна гьар йисуз саки 12-15 тонндив агакьна пIинияр кIватIзава. Аллагьдик умуд кваз, чна алай йисузни гьакьван бегьер гуьзлемишзава. Гьелелиг ирид тонн кIватIна, маса ганва.
– Мирземегьамед Мегьамедович, куь майишат федеральный рекьин патав гва. Зи рикIел алама, шегьре рекьяй физвай виридаз аквадай чкадал куьне куь майишатда гьасилнавай ципицIар, пIинияр, шефтелар, виртни кваз маса гузвайди тир. Гила вучиз гузвач?
— Эвела чна, жуван продукция виридаз аквадайвал, рекьин къерехдиз акъудна, маса гузвай. Гила чаз ФКУ «Кавказ» Упрдордин Махачкъалада авай филиалди шегьре рекьин къерехда продукция маса гун къадагъа авунва. Анал маса гузвай емишар акурла, чи патав неинки шегьре рекье авай улакьрин иесияр, гьакIни, емишар къачуз, патарив гвай хуьрерайни агьалияр къвезвай. Чна абуруз, багъдиз фена, чпи кIватIдай мумкинвални гузвай. ИкI муьштерийриз регьят ва кьезил жезвай. Арачиди эхцигзавай процентар галачиз, ужуз къиметдай чпиз кIанзавай емишар ери аваз чкадал гьатзавай. Чазни хийир жезвай, арада арачи авачиз къачузвай — муьштерийризни.
Гьайифдалди лугьуз кIанзава хьи, райондин кьиблепата гьасилнавай продукция маса гудай базар авач. Республикадин кеферпатаз килигайтIа, ана кьуд базар ава: «Кеферпатан Дербент», Падардал, Манасда ва Махачкъаладин патав гвайди.
Са йисуз чIугур зегьметдин нетижада гьасилдайди маса гуз тахьайтIа, зегьмет гьакI гьавая физва. Гьаниз килигна, маса гудай чка тахьун себеб яз чи жемятдихъ салар аватIани, гзафбуру абарукай менфят къачузмач.
– Са тIимил вахтундилай пIинийрин вахт куьтягь жеда. Абурулай гуьгъуьна гьи емишар ава?
— Гад гьарай я лугьуда. Вири вахт-вахтунда агакьарун чарасуз я. ПIинийрилай гуьгъуьниз учирда 1,5 гектарда шефтелар акъвазнава. Чилел кIвалахар куьтягь жедайди туш. Ахпа — ичер, абурулай гуьгъуьниз — ципицIар. Зегьмет чIугуна, чили гузвай бегьер, са тварни пуч тавуна, кIватIна маса гана кIанда.
Чилив къадирлувилелди эгечIзавай Магьсубоврин лежбервилинни фермервилин майишатдиз баркалла! Абурухъ мадни бул бегьерар хьун чи мурад я.
Къагьриман Ибрагьимов
