Гзаф кIелнавай, дерин чирвилер авай, вичин пешедал ашукь  Зарема  Агъахановна  Идрисовади —  СтIал Сулейманан райондин ЦIийи поселокдин мектебдин урус чIалан ва литературадин муаллимди чIуг­вазвай зегьмет екеди я. Адаз вичин тарсариз мектебдин кьиле авайбур ва я аялрин диде-бубаяр атун гзаф кIан­да. На  лугьуди, ам сегьнедал алай артистка я, Зарема Агъахановнади рикI алай аялрив чирвилер агакьарунин карда мадни гьевеслувал къалурда.

Адахъ дерин чирвилер авайди му­аллим аялрив рахаз эгечIай сифте декьикьай­рилай малум же­да. Вири крарив ам ачух рикIелди, кIа­нивилелди эгечIзава. Гьаниз килигна, вичин гъилик кIелзавай аялрин ва абурун диде-бубайрин патайни адав разивилин ва кIанивилин чимивал ахгакь хъийизва. Зарема Агъа­хановнадин тарсара иштиракун гьатта чIехи ксаризни итижлу я.

Муаллимдин гъилик чирвилер къачузвай чIехи классрин аялри имтигьанра виниз тир баллар къазанмишзава ва вузрикни экечIзава. Ам аялрив еке гьуьрметдивди эгечIзава, гьар сад кьилдин са кас тирди аннамишна, аялрив  рахадай дуьз тегьер жагъурзава. Тарсарилай  гуьгъуьниз муаллимди диде-бубайриз зенг ийида, веледдиз хъсан тербия гунай чухсагъул лугьуда.

Зарема Идрисовади вичин чирвилерни датIана артухарзава, вебинарра, семинарра, конференцийра иштиракзава. Адан муаллимвилин тежрибада тарсар гунин жуьреба-жуьре цIийи къайдаяр пайда жезва. Зарема Агъахановнади тарсар гузвай аялар активнибур, гьар са  кар чириз кIандайбур, сада-садахъ яб акалдайбур ва уьмуьрдин гьар жуьре дуьшуьшра сада-садаз куьмек гудайбур я.

Идрисоврин хизанда кьуд велед ава, абурукай пуда духтурвилин пеше хкяна. Виридалайни чIехи — Рейзудин Имамудиновича, Саратовдин медицинадин университет акьалтIарна, алай вахтунда хирург яз кIвалахзава. Адаз неинки азарлуйри, гьакI кIвалахдин рекьяй юлдашрини екез гьуьрметзава. Пери Идрисова дишегьлийрин азаррин рекьяй кар алай пешекар я.

Зарема Идрисовадикай лугьуз жеда: Аллагьдин патай пай ганвай муаллим я. Адан зегьметдин агалкьунар гьар жуьредин пишкешралди къейднава, гьа жергедай яз, Россиядин аялрин писателрин Союздин, Санкт-Петербургдин урус словесностдин Академиядин, ихтиярар хуьдай “Солидарность” центрадин  патай ва икI мад.

• Зарема Агъахановна, вучиз са муаллимдин аялри, нефес акъуд тийиз, яб акалда, масад ла­гьайтIа, кепекдайни кьадач? Санлай къачурла, вучиз жегьилри муаллимвилин пеше хкязава?

— Муаллим патал виридалайни кьилин имтигьан аялрихъ галаз сад лагьай  гуьруьш я. Сифтегьан гуьруьшди кьетIзава: жедани, жедачни, алакьдани, алакьдачни? Аялри муаллим хайи кас хьиз кьабулунин сир “Аллагьдин патай пай ганвай муаллим” гафари ачухарзава.

• Пешедин устад я лугьун патал муал­лимдиз гьихьтин терефар лазим я?

— Муаллимдиз вич тарсуниз вуч патал­ди физватIа, хъсандиз дуьм-дуьз чир хьана кIанда. Гьихьтин макьсад вичин вилик эцигнаватIа, аялривай вуч гуьз­лемиш­за­ватIа.

• Куь фикирдалди, аялар тер­бия­лами­шунин карда гьихьтин месэлаяр — диде-бу­­байрин, гьихьтинбур муаллимдин вилик ква?

— Диде-бубайрилай гзаф крар аслу я. Аялдин тербиядин бине  кIва­ле, хизанда кутазва. “Вичин кIвале вуч аквазватIа, аялди кьазвайди гьам я” гафар пичIибур туш кьван. Эгер кIвале намуслувал, гьахъвал, Ватандал рикI хьун, чIехибуруз гьуьр­мет авун, инсанрив хъуьтуьл­даказ эгечIун хьтин терефриз фикир гуз­ватIа, аялар дуьньядин гьар жуьре халкьарин  яратмишунрин ха­зинайрихъ галаз танишарзаватIа — ида абурун рикIера маса халкьарив гьуьр­метдивди эгечIунин ва ватанпересвилин гьиссер арадал гъизва.

Виридалайни гзаф кичI кутадайди — им рикI гвачирвал, гьевессузвал, жуван хизандиз, коллективдиз, патарив жезвай крариз, вакъиайриз  итиж тавун я. Аялдин рикIе гьар жуьре гьиссер хьун лазим я: ма­садахъ рикI кун, дердиникай хабар кьун, кIанивал, хвешивал, жуван агал­кьун­рилай рази тахьун. Инсандихъ кьве рехъ ава лугьуда: сада душмандиз, муькуьда Аллагьдиз  къуллугъзавалда. Гьим кIандатIа, хкягъа. Муаллимдин вилик квай месэла аялриз регьимлувилин, кIанивилин, яратмишунин ва Ватандиз къуллугъ авунин рекьер хкягъиз куьмек гун я.

КIанивални гьуьрмет гьакIан буш чкадал арадал къвезвай гьиссер туш, абур “ачухун”, аялрин ри­кIера “чка жагъурун” лазим я. Гьаниз­ килигна, аялар неинки вири па­та­ри­хъай гъавурда хьун, гьакIни гьар юкъуз­ мектебдиз ашкъидивди атун,  цIийи чирвилер ва, чIехи хьайила, уьмуьрда лазим жедай тежриба къачун патал чна  мектебда викторинаяр, олимпиадаяр,  еримлу ийи­дай къугъунар, конкурсар кьиле тухузва. Чирвилер артухардай фильмайриз килигзава, ктабар кIелзава, халкьдин яратмишунрин  эсер­­рихъ галаз таниш жезва.

• КIелунал аялрин рикI хьун патал вуч авуна кIанда?

— Агъуз тир еридин литературади, зегьле аватдай, суьгьуьрчийрикай, эйбежер ксарикай ктабри жаван кIелзавайдан зигьиндиз, кьа-тIу­нунриз чIуру патахъай таъсирзава. Ихьтин ктабар кIелна, фильмайриз килигна, аялди, акваз-такваз, на­муссузвал, эдебсузвал, масадакай хабар такьун, анжах вич кIан хьун инсанрин алакъай­ра дуьз рехъ яз гьисабиз башламишзава.

Хъсан патахъай аялдин гьиссерин алемдиз анжах  классикадин литература кIелуни таъсирун мумкин я. Зурба литературади уьмуьрда тахьай вакъиаяр гьа­къикъибур хьиз кьабулдай, халисан инса­нар гьихьтинбур ятIа чир жедай мум­кин­­вал гузва. Классикади жуван па­тав гвай ксарал ва уьмуьрдал рикI хьунин, масабурун хийир патал  жу-ван хийирдикай кьил къакъудунин лап гуьзел чешнеяр гузва. Ада гьакI­­­ни  къарши чешнеярни — ин­санри чеб тухузвай  пис къайдаяр къалурзава ва идалди чIуру краривай къакъудзава. Литературади аялдин кьиле макьсадар, идеалар ва уьмуьрдин манаяр арадал гъизва. Аялдин зигьин гьеле тамамдаказ тешкил хьанвач: адавай гьам хъсан, гьамни пис ксарин амалар сад хьиз тикрариз жезва, гьисабзава пешекарри.

Ктабар кIелунин карда кьилинди ам я хьи, жегьил касди дуьз не­тижаяр хкудун важиблу я, абур ри­кIел хвена кIанда. КIе­лиз аял пуд йисалай вердишарун хъсан я. Сифте чIехибуру аялдиз, ксудалди вилик, ктабар ван алаз кIелда. Ахпа адавай кIелай шейиникай суьгьбет авун тIалабда. Эгер диде-бубайри чпи гзаф кIелзаватIа, аяларни и кардал желб жеда.

Аялди вичин кьиле арадал къвезвай шикилрин куьмекдалди персонажрал “чан гъана” ва абур гьакъикъи инсанар хьиз кьа­булна кIанда. Месела, эгер аялди гьа­л­къада авай Ленинграддикай  ктаб кIелза­ватIа, адан рикIе гишин ксариз тIуьн гунин гьиссер арадал атун лазим я. Эгер  ктабдин кьилин игитдикай адахъ галаз  кIел­завай аялри ягьанатарзаватIа, кIелза­вай­даз адаз куьмек гуз кIан жеда. Амма гьикI? Рекьер гьар жуьрединбур хьун мумкин я.

ЧIехи ксарин вилик квай месэла­ аялдин кьиле и ва я маса ксарихъ ва я шейэрихъ галаз алакъалу фикирар арадал гъун, ам  сад-ма­са­дав гекъигиз вердишарун, кIел­на­вай шейэр гьакъикъи уьмуьр­дихъ галаз алакъалу ийиз чируникай ибарат я.

Вера Львова