«Йисан месэла» конкурсдиз
Муаллим. И гафунин мана-метлеб гьикьван дериндиз, асиррин шумуд къатариз гьахьзаватIа, лугьуз хьун четин я. Адан тербиядилай инсаниятдин гележег аслу я. Муаллимдин кьилин везифа акьалтзавай несил дуьз рекьел акъудун тирдал эсиллагь шак гъиз жедач. Алатай асирдив гекъигайла, алай девирда муаллимдин нуфуз агъуз аватнава: себебар гзаф я, амма зун абурал акъваздач. Ватандин ЧIехи дяведин йисарилай гуьгъуьниз, савадсузвал терг авун патал муаллимар бес тахьун себеб яз, Урусатдай Дагъустандиз атай кьван муаллимар тир рушарин сан кьунни четин я. А йисара чахъ муаллимвилин пеше хкягъай лезги таватарни авачиз тушир. Ихьтинбурукай сад Кьурагь райондин КьепIиррин хуьряй тир, алай вахтунда лайихлу пенсияда авай, 92 йисан яш тамам хьанвай Омарова Имамат я. Адан яратмишунрин рехъ ахтармишун патал сифтени-сифте ам яшамиш хьайи девирдиз къимет гун чарасуз я.
1930-1950-йисар. А вахт Кавказдин халкьарин чIехи пай куьгьне, мавгьуматдин адетрин есирдин къармахра амайди тир: руша кIелун – им гьина ван хьайи ихтилат я?! Шиирарни туькIуьрзаваз хьайила, вични муьгьуьббатдикай, Анхил Маринан хьиз, пIузарар цвадай. Эгер руш са нел ятIани ашукь хьайитIа, адан мейитди вацIун лепейрал сирнавдай. И рекьяй Имаматаз Аллагьди гана: ам Кьурагьа 1931-йисуз Сефербеганни Хадужатан савадлу, агьваллу хизанда дидедиз хьана. 1938-йисуз ам Кьурагьрин юкьван школадиз фена. Аллагьди илгьамдин пай ганвай руша муаллимдин суалриз шиирралди жаваб гудай. Гьеле гъвечIи классра амаз ада шиирар туькIуьрзавай. Имамата рикIел хкизва:
«Пуд лагьай классда кIелзавайла, чаз математикадай ахтармишдай кIвалах ганвай. Месэладай зи кьил акъатнач. Тапшуругъ кIанзавай чкадал за гъвечIи шиир кхьенай.
Тарсарилай гуьгъуьниз зун муаллимди учительскийдиз тухвана. Им ви задача гьялун я ман, лагьана, заз гьарайна ва, къелем къачуна, «2» эцигна. Гьа и арада иниз директор хтана. Вакъиадин гъавурда акьурдалай кьулухъ ада, «яда, ихьтин шиир туькIуьрнавай аялдиз «2» ягъиз ви гъиляй, рикIяй гьикI атана, лагьана, «2»-далай цIар яна, къвалавай «5» эцигна».
1948-йисуз юкьван мектеб куьтягьай руша кIелун давамарун кьетIна. Имаматан кьатIунар хайи ерийрилай яргъариз акъатна. Гьеле школада, гъвечIи классра амаз, муаллимвилин пешедал адан рикI ацукьнай. Гила кIелиз гьиниз фида? «Зи бахтунай хьиз, — лугьузва Имамата, — гьа за школа куьтягьай йисуз чи кIвализ Дербентда яшамиш жезвай зи чIехи вах атана акъатна. Заз акьван шад хьанай хьи — текдиз дидедиз зун Дербентдизни ракъуриз кичIезвай. Вахахъ галаз Дербентдиз фена, чна педучилищедиз документар вугана. Амма ана кIелун заз кьисмет хьанач. Халкьдин мисалда лугьудайвал, кьисметдикай катиз жедач. Документар педучилищедив вугана, зун кIарасрив сиви-сивди ацIанвай пар ядай машинда аваз хкведайла, машиндин рехъ атIана, чи вилик са гъвечIи машин акъвазна. КилигайтIа, гъвечIи машинда авай зи халадин гада Омаров Мусадиз кIарасрин винел алай зун чир хьанвай. КIарасрилай авудна, ада зун вичин машинда акьадарна. Гьал-агьвал жузурдалай кьулухъ за адаз педучилищедиз документар вуганвайдакай ихтилатна. Инал халадин хци заз чуькьнач. Ам министерстводай Кьурагьрин етимханадиз гьихьтин ятIани дерди аваз командировкадиз физвайди яз хьана…».
Гьа чIавуз етимханадин директор Ибрагьимов Исмаил тир. Адан руш Жариятани школа куьтягьнавай. КIелуникай ихтилат кватайла, Мусади рушар пединститутдиз ракъурун теклифна. Имаматалайни Жарияталай гъейри, школа куьтягьнавай мад са руш авай – Саидова Каинат. Жариятан буба Исмаила Дербентдин педучилищедай Имаматан документарни вахчуна, пуд рушан документарни СтIал Сулейманан тIварунихъ галай пединститутдин тарихдин факультетдиз вугана. Гьа икI, Имаматакай пединститутдин студентка хьана ва 1950-йисуз ада институт агалкьунралди куьтягьна. Гьа и йисуз викIегь, савадлу руш чарадаз вучиз гузвайди я лагьана, мукьва-кьилийри Имамат халадин хва Гьабибаз гана. Гьа икI, 1950-йисалай Имамата вичин зегьметдин рехъ КьепIиррин юкьван школада тарсар гунилай башламишна.
— Зун тарихдин муаллим тиртIани, муаллимар авачирвиляй, за амай тарсарни тухузвай, — лугьузва Имамат бадеди. – Гьа и саягъда за 23 йисуз муаллимвал авуна. И йисара зи гъилиз 7 велед — 4 рушни 3 гада атана. Зи юлдашни муаллим тир. 1954-1955-йисара ам КIирийрин юкьван школадин директор хьанай. Гьа йисара зани зи юлдашдихъ галаз КIирида муаллимвал авуна. 1956-йисуз чун КьепIирдал хтана ва гьана тарсар гун давамарна. Гуьгъуьнин йисара зи юлдашди КьепIиррин советдин председателдин везифаяр тамамарна. 2000-йисуз ам рагьметдиз фена.
КьепIиррин школада патал хуьрерай — Сарагай, Ругунай, Ахнигай, КIутIлай, Гелхенай, КIахцугъай — къвезвай аялар патал интернат кардик квай. Икьван хуьрерай къвезвай аялрин ивийрик ватанпересвилин гьиссер кутун патал тежрибалу тербиячи лазим тир. Гьа йисара муаллимринни са акьван кьитвал амачирвиляй, — давамарзава Имамат бадеди, — педсоветдал зун, тежриба авай муаллим яз акуна, интернатда кIелзавай аялрин тербиячивиле тайинарна. Саки пенсиядиз экъечIдалди, зун и къуллугъдал хьана. 1980-йисалай за ял язава.
Имамат баде тежрибалу муаллим, тербиячи, шаир хьиз, низамлу, мегьрибан дидени тирди адан 7 веледдини чпин уьмуьрда лайихлу чка кьуни шагьидвалзава.
Имамат баде «Зегьметдин ветеран» медалдин, РД-дин просвещенидин министерстводин Гьуьрметдин грамотадин, Кьурагь райондин образованидин управленидин грамотайрин сагьиб я.
— Амма виридалайни багьа пишкеш заз зи ученикрин, халкьдин патай авай гьуьрмет я, — лугьузва Имамат бадеди. – Им зи бахт тушни мегер?!
Чи суьгьбетдин эхирдай, Имамат бадеди балайрикай гьар са дидедин рикI секин, динж ва дуьнья ислягь хьурай лагьана алхишар авуна. Къуй ви чанни сагъ хьурай, Имамат баде.
P.S. Имамат Омаровадин шиирар «Лезги газетдин» гуьгъуьнин нумрайрикай сада чапда.
Фазила Абасова
