Дагъустан Республикада 2023-йисуз малумарнавай Муаллимдинни насигьатчидин йисан сергьятра аваз, 3-июндиз Махачкъалада муаллимрин сихилдин «Классдай классдиз тарихдин асиррилай элячIна» форум сифте сеферда тухванва. Мярекат тарихдин «Россия – зи тарих» паркуна Дагъустандин гьар жуьре несилрин векилар тир гзаф кьадар муаллимрин иштираквал аваз кьиле фена.
Муаллимрин экуь ва хъсан и гуьруьш Дагъустандин образование еримлу авунин институтдин (ДИРО) патав гвай пешекарвилин дережа датIана хкажунин Центради (ЦНППМ) тешкилнавай. Идарадин векилри муаллимдин пешедин важиблувал къейдна ва образование вилик тухунин, жегьил несилар тербияламишунин кардик гзаф йисарин пай кутунай сагърай лагьана.
Форумдин сергьятра аваз жуьреба-жуьре номинацийрай гъалиб хьайи муаллимрин тухумриз пишкешар гана. «Династиядин пеше хкягъайбурун виридалайни гзаф кьадар» рекьяй «Педагогрин тухумдин номинациядин лишан» ва иштиракчидин сертификат СтIал Сулейманан райондин Алкьвадрин хуьряй тир Эфендиеврин хизандиз гана.
Эфендиеврин муаллимрин тухум Алкьвадар Абдуллагь эфендидилай башламиш жезва. Ам Аллагьди бажарагъдин пай ганвай кас тир. Сифтегьан чирвилер ада халкьдин арада савадлувилин экв чукIурай машгьур алим Ярагъ Мегьамедавай къачунай. 1831-йисуз Абдуллагь эфенди вичин муаллимдин гуьгъуьна аваз фена ва аваррин округдиз куьч хьана. Ина ам адан руш Афисатал эвленмиш хьана. Амни савадлу дишегьли тир, ада вичин бубадивай адетдин илимар – араб чIалан морфология, синтаксис, логика ва риторика чирзавай.
Шейх Ярагъ Мегьамед рагьметдиз фейидалай кьулухъ Абдуллагь эфенди Алкьвадрал хтана ва ина фадлай вичин рикIе авай мурад кьилиз акъудна – ада Алкьвадрин хуьре мектеб-медресе ачухна ва ана 25 йисуз тарсар гана.
Абдуллагь эфендидин ва Афисатан веледри – Гьасана, Гьуьсейна ва Мегьамеда акьулдин, интеллектдин девлетлу ирс туна — абуру муаллимрин пуд сихилдин — Гьасановрин, Гьуьсейноврин ва Эфендиеврин – бине кутуна.
Абдуллагь эфендидин хва Мегьамед эфенди — сихилдин векилар яз форумдин майдандиз экъечIайбурун ата-буба – вичин вахтунин зурба алим-арабист тир ва адахъ вичин илимдин кIвалахар авай.
Мегьамед эфендиди вичиз лайихлу тир ва асул гьисабдай муаллимвилин рехъ хкягъай рухваяр тербияламишна. Абурукай кьведа – Абдулагьада ва Абдулсемеда гзаф йисара муаллимар яз кIвалахна. Кьведни гуьгьуьллудаказ дяведиз фена ва ана, Ватан хуьз, телеф хьана. Муькуь хцини – Абдулкъадира муаллимдин рехъ хкяна, ада Советрин образованидин къурулуш арадал гъунин карда активнидаказ иштиракна, ам педагог-новатор тир. 1928-йисуз милли мектебар патал тир адан сифте — лезги, ахпа урус чIалалди тир сифтегьан букварь акъатна. Ам Самур округдай Дагъустандин просвещенидин наркомдин кьилин инспектор яз тайинарна, идахъ галаз сад хьиз ада Махачкъаладин 6-нумрадин мектебда кIвалахзавай. Гьа и йисуз ам Просвещенидин работникрин центральный кIвалин – гилан Дагъустандин образование еримлу авунин институтдин (ДИРО) сад лагьай директор яз тайинарна.
Мегьамед эфендидин кьуд лагьай хва тир Эфендиев Абдулмежид Мегьамедовича сифтегьан чирвилер вичин бубадивай къачуна. Тежриба ва пешекар чирвилер масабурув агакьарун патал ам гьамиша райондин маса хуьрериз рекье твадай. Абдулмежид Эфендиева школада 50 йисалай гзаф вахтунда кIвалахна. Адаз вичин амадагрин ва аялрин арада еке гьуьрмет авай. Абдулмежид Мегьамедович Ленинан ордендин, «Гьакъисагъ зегьметдай» ва «Кавказ оборона авунай» медалрин, гьакIни «Халкьдин просвещенидин отличник» лагьай тIварцIин сагьиб я.
Абдулмежидан веледар тир Мегьамед ва Селиматни муаллимар хьана. Мегьамед Абдулмежидовича ДГУ-дин филологиядин факультет акьалтIарна ва СтIал Сулейманан райондин мектебра урус чIаланни литературадин тарсар гана. Селимат Абдулмежидовнади лагьайтIа, Кьасумхуьруьн 1-нумрадин школада кIвалахуналди, муаллимдин пешедиз вичин уьмуьрдин саки 40 йис серфна.
Инал чпин тIварар кьунвай Эфендиеврин муаллимрин сихилдин несилар неинки чпин машгьур ата-бубайрин баркалладик кваз яшамиш жезва, абурукай гзафбуру гьакIни педагогикадин рехъ хкянава ва чпин къуватарни зегьметар акьалтзавай несил Ватандал рикI алаз тербияламишунин, абуруз лайихлу чирвилер гунин кардиз серфзава.
Малум хьайивал, сихилдин муаллимвилин умуми тежриба 500 йисав агакьзава.
Алина Муслимова
