…Зи рикIел Дагъустандин халкьдин шаир МутIалиб Митарован «Гамарин устад» эсер къвезва. Ана дагъви руша, устадди, лазим чIавуз вичин веревирдерин чарх элкъуьрзава, умудлудаказ месэладиз хас тир вичин чирагъ куькIуьрзава ва гъалибвални къазанмишзава.
Ихьтин фикирдал зун «Лезги газетдин» 27-апрелдин 17-нумрадин 10-чина чапнавай филологиядин илимрин кандидат, ДГПУ-дин доцент Владимир Бабаеван «Амалдар къарникъузар» гьикая кIелайла, атана. Анай аквазва хьи, авторди вичин руьгьдин чатук цIай кутунва, гьиссерин лампа куькIуьрнава. Автор гьикаяда вичин жуьредин нехиш тваз алахънава.
Гьикая закIалдин къайдада туькIуьр хьанва. ТIебиатдин шикилрилай башламиш хьанвай ам гьа тIебиатдин гьаларалди куьтягьни жезва. А шикилри чаз иштиракчийрин фикиррин, хесетрин, дуьнья кьабулунин жуьредин гъавурда хъсандиз акьаз куьмек гузва. Идалайни гъейри, авторди вичин вилик яшайишдин гьерекатар ачухарун эцигнава. Амни ада мураддин гзаф жигъиррикай ибарат авунва: тIебиат кIан хьунин, чIалан къадирлувилин, къайгъударвилин, тербияламиш хьунин ва тербия гунин. Авторди кхьизва: «Абурун рикI дагъларин тик, кьакьан синерал, ачух, гуьлуьшан тепейрал, гьар жуьре атирлу цуьквер акъатнавай тIуларал ала». Вакъиа кьиле физвай макан къалур тавуни чаз лугьузва хьи, ихьтин гуьзелвал Лезгистандин гьи уьруьшра хьайитIани гьалтун мумкин я. Эхь, ибур, дугъриданни, рикI ацукьдай хайи чилин гуьзелвал ачухарзавай гьиссер я.
Гьикаяда кьилин чка къарникъузри кьунва. Хайи чилин гуьзел пишкешри чпел, гьа вири хьиз, Селим буба ва адан пуд хтулни желбзава. Неинки Селим бубадиз, гьатта хтулризни кваз чпин уьруьшра къарникъузар хьун лазим тир гьар са вал, гьар са тIул, тала чизва. Гьавиляй гагь-гагь хтулри чIехи бубадиз къарникъузрин маканрикай теклифарни гузва. Бубадини абурун меслятар секиндиз кьабулзава. «Бубадини вичин багьа хтулриз кIандайвал ийизва, абурун тIалабунар мегьрибандаказ кьилиз акъудзава. Балайрин кефи хаз жедани мегер?» Им ада жегьил несил неинки хайи тIебиат, гьакI дидед чIални кIан хьунин кардани ийизвай амал тир. Тек са вичин хтулар патал ваъ, Селим бубади, муаллим тирлани, вичи тарс гайи аялриз лугьудай: «Зи балаяр! Хайи чIал хуьх! Гьардаз вичин чIал багьа я, хайи диде багьа жедайвал. ЧIал ава — халкь ава, чIал авач — халкь авач».
Аялриз чпиз таниш чкайрикай санал валар аламачиз акуна. Абурун чка къванерин харади кьунвай. И шикилдай Селим буба, хтулар галаз, хуьруьвай гьеле яргъаз акъат тавунвайди, хуьр авадан жезвайди, жегьил хизанди вичин гележегдин мукан «цIамар» ашкъидивди кIватIзавайди аквазва.
Аялри нефесдин заланвал гьисснатIани, абурун вилера пашманвал гьатнач: абуруз къарникъузри чеб са гьинал ятIани гуьзлемишзавайди чизвай. ГьакI хьунни авуна. Са тIимил къекъвей Алидиз къарникъуз жагъана. Шадвили лувар кутур гадади Мурадан теклифдалди ам атIузва. ЧукIулдив. Дувулар галаз къарникъузар кIватIай чкайра абур техжедайди абуруз чIехи несилди чир тавунани тушир. Ихьтин жуьреда са Алиди ваъ, Мурадани, Имранани давамарзава. Им хайи тIебиатдив эгечIун, адахъ гелкъуьн, ам кIан хьун арадал гъизвай тербиядин кIвалах тирди авторди гегьеншдиз раижзава.
Селим бубади вичин хтулар четинвилериз рей тагудайбур, ахьтин вакъиайрай узягъдиз экъечIдайбур яз вердишарзава. Гьа ихьтин вахтарани авторди тIебиатдин шикилрикай менфят къачузва. Кьве патайни тарарин хилери кIевирнавай дагъдин рекьяй винелди фин регьят тушир. Аялар гагь цIуьдгъуьнзавай, гагь кIвачер кьарадани це гьатзавай, алукьзавай, тIар жезвай. Амма абур винелди чпин мураддихъ физвай. Синел акъатай аялрин гьевес къаядилай цавуз хкаж хьайи катра, яргъай аквазвай Самур вацIу ва адан къерехда экIя хьанвай хуьруь, къушарин оркестрдиз ухшар авазри хкажзава. Ихьтин хайи тIебиатдиз хаинвал ийиз жедани? Аялриз, чпи чпивай хабар кьазвачиртIани, и кар хъсандиз чизвай, гьатта мектебдиз къведай йисуз физ гьазур жезвай Имраназни. Аквазва хьи, тIебиатди чаз вири гузва: алмас гьава, гуьзел шикилар, тIямлу няметар. Амма чавай тек са кар тIалабзава — къайгъударвал.
Селим бубадикай рахадайла, авторди адан гьам винел патан, гьам руьгьдин ачух акунар гузва. Пудкъадалай виниз яшар хьанватIани, адан кьелечI якIарин беденда ва къекъуьнра кIубанвал ама. Ада гилани жегьил муаллимриз вичин пешедин сирер, уьмуьрдин макьсад, гьар садаз вичин чкани везифа чирзава. Ихьтин гуьзел акунринни къилихрин инсан хьиз, гьикаяни чIехи хьанва, тIямдал атанва. Гьикаядин кьил «Амалдар къарникъузар» олицетворенидин къуватди нуфузлу ийизва, абурун сирлувал ачухарзава, манадин гегьеншвал къалурзава.
Гьикая, эдебиятдин стиль хвена, регьят чIалалди туькIуьрнава. Жумлайрин гъавурда регьятдиз акьазва, вакъиайри чпи чеб дарда твазвач. «Сугъул югъ, зайиф нурар, гуьтIуь рехъ, гуьлуьшан тепе, атирлу цуьквер, гъвечIи тала, хайи чIал, аскIан беден» ва маса ибарайра ишлемишнавай эпитетри гьикая хважамжамдин зуларикай хранвай гамуниз ухшарнава. И карди чаз, гьелбетда, авторди вичин теснифун устад еридиз гъанвайди тестикьарзава.
Автордивай вичин фикир эхирдал кьван гъиз хьанва. За умудзава хьи, юкьван тар тербиядинди тир и гьикаяди гьам чIехибурун ва гьамни аялрин фикирар вичел желбзава.
Абдул Ашурагъаев,
Дагъустандин лайихлу муаллим
