Интервью

Москвадин 115-нумрадин поликлиникада ва 1-нумрадин Медси клиникадин азарханада духтур-уролог яз кIвалахзавай чи ватанэгьли, медицинадин илимрин кандидат, “Москвадин духтур” тIварцIин сагьиб, мергьяматлувилин “Сагълам хуьр” проектдин тешкилатчи  Загьир  Хидирович  Агъамов  и мукьвара ватандиз хтанвай. Ам “Лезги газетдин” редакциядиз мугьман хьайила, чна пешекар духтурдихъ галаз суьгьбет кьиле тухвана.

Къейд ийиз кIанзава хьи, ада къазанмишнавай агалкьунриз, кьиле тухузвай кIвала­х­риз фикир гайила, са кар ашкара жезва: пешедив, кIвалахдив гьевесдивди ва гьа са вахтунда жа­вабдарвилелди эгечIайла, нетижаярни тарифдинбур жеда.

• Загьир Хидирович, сифте нубатда жувакай, багърийрикай куьруь ихтилат­найтIа кIанзавай.

— Зун Махачкъалада 1979-йисуз дидедиз хьана. Зи ата-бубаяр Кьурагь райондин Кьуьч­хуьррин хуьряй я, анай зи чIехи буба Нуьгь Нурмегьамедович Агъамов хизанни галаз Ме­гьарамдхуьруьн райондин Хъартас-Къазмайрал куьч хьана. ЧIехи бубади вичин уьмуьрдин 40 йис муаллимвилиз бахшна: чкадин мектебда ма­тематикадин тарсар гана, 20 йисуз директорвална. Буба эцигунардайди я, адахъ “Россиядин сейли эцигунардайди” тIвар ава. Диде гъве­чIи классриз тарсар гузвай муаллим я.

Медакадемия ва ординатура куьтягьайдалай кьулухъ (2004-йис), кьисметди зун Москва­диз акъудна. Семашкодин тIварунихъ галай же­миятдин сагъламвилин милли НИИ-да (илимдинни ахтармишунрин институт) аспирантура куьтягьна, 2013-йисуз диссер­тация хвена. Илимдин дережа къачурдалай кьулухъ тIвар кьунвай НИИ-да илимдин къул­лугъчи яз, докторвилин диссертациядин винел кIвалахзава.

• Духтурвилин пеше хкягъунин себеб вуч я?

— Аял вахтара заз азарлу багърияр мукьвал-мукьвал аквазвай. Абур сагъарзавай духтурриз зун гьейранвилелди килигдай. Ихьтин гьалара зи рикIе гележегда духтурвилин пеше хкягъунин къаст гьатна. Инсанриз куьмекар гудай, абур азабрикайни тIал­рикай азаддай пешадал зун гъвечIи­замаз кьару хьана.

• Малум тирвал, гьатта сагълам беден авай инсанрикни залан азарар акатзавай дуьшуьшар тIимил туш. Им квехъ галаз алакъалу хьун мумкин я?

— Лишанар винел акьалт тавуна, яргъал вахтунда деринра гьатдай азарарни гзаф ава. Азарри чпикай хабар гайила, бязи вахтара начагъбуруз куьмек гунни четин месэладиз элкъвезва. Гьавиляй гьар са инсанди вичин сагъламви­лиз еке фикир гун, адахъ гел­къуьн аннамишна кIанда. Бедендиз  зарар гузвай хесетар хкудна, сагълам уьмуьр кьиле тухун­ важиблу я. Ибурухъ галаз сад хьиз, азар­рин вилик пад вахтунда кьун патал сагъламвилин гьал ахтармишунин, духтуррив килигиз тунин важиблувални рикIелай алудна виже къведач. Ихьтин дуьшуьшра азарар вахтундамаз тайинариз жеда.

• Загьир духтур, куьне Москвада коронавирусдикди азарлу хьанвайбур сагъарзавай “яру зонада” кIвалахна. “Яру зонада” духтурди гьикI кIвалахзава?

— 2020-йисан мартдиз, чун COVID-19 азардик начагъбурухъ галаз кIвалахун патал гьазурзавайдакай чир хьайила (яни чна чи адет­дин­ кIвалах дегишарна кIанзавай), гьахьтин шартIа­рани жуван духтурвилин буржидиз вафалувал къалур тавуна, къерехда акъвазиз хьанач. Гзаф­буру гьатта кьил къакъуд­за­вай­тIани, за гьасятда жув “яру зонадиз” акъу­дун тIалабна. Штат тамамвилелди кIва­тIиз хьанвачир, гьавиляй духтуррал чIехи пар ацалтзавай. Диде-бубайри, хизанди зи язух чIуг­ваз­вай, сифтедай зун гьатта “яру зонада” кIва­лахзавайдакай абуруз чир тавунизни мажбур хьанвай.

Четин тир, галатзавай, вучиз лагьайтIа, махсус костюм, айнаяр, респиратор алаз, тIуьн-хъун галачиз 12 сятда кIвалахна кIан­завай, гьар сменада 60-70 азарлуди кьабулзавай, амма са тIимил йикъарилай муракаб шартIарихъ галаз вердиш хьана. А муддатда зун 5 килограммдин яхун хьанай. Зиллетдик квай начагъбур, абурун вилера авай кичI акурла (а чIавуз коронавирусдин азар сагъардай къайдаяр чизвачир), руьгьдин жигьетдайни галатзавай.

• Коронавирусдихъ галаз алакъалу яз Дагъустандин гьалариз куьне гьихьтин къимет гузва?

— Дагъустандин медицинадин жуьреба-жуьре идарайра духтурвиле кIвалахзавай дустар захъ гзаф ава, гьавиляй чи республикада коронавирусдин жигьетдай авай гьакъикъи гьаларикай зун хабардар я. Идалайни гъейри, зи хейлин багърияр коронавирусдик начагъ хьана. Маса регионрив гекъигайла, Дагъустан халкь къалиндиз яшамиш хьуналди ва агьалияр датIана санай масаниз (гьам республикадин къене, гьам къецепатани) финин гьерекатрик хьуналди тафаватлу жезва. Чи халкьдин кьатIунрин кьетIенви­ле­рини коронавирус гегьеншдиз чукIунал гъана. Республикадин здравоохраненидин къурулушни ихьтин гьалариз гьазур тушир. Вири и гьаларихъ галаз сад хьиз, чна тIугъвал садлагьана пайда хьунин, гьакIни ин­санри и азар са акьван саймиш тавунин делилни фикирда кьун герек я.

• Куь фикирдалди, коронавирус акатунин къурхулувал явашарун патал гьихьтин серенжемрикай куьмек жеда?

— Серенжемар вирибуруз малумбур я — же­­миятдин чкайра маскаяр алукIун, арада мен­­зил хуьн ва жуван михьивилихъ гел­къуьн­. Эгер Дагъустандикай рахайтIа, жуьре­ба-жуьре мярекатра жезмай кьван иштирак­ тийиз алахъун важиблу я (месела, ме­хъер­рин, тазиятдин мярекатар…). Амал авуна кIа­ни­ серенжемрин патахъай республикадин халкь бес кьадарда хабардар туширдакайни къейд ийиз кIанзава. Зи фикирдалди, мукъаятвал хуьнин, тайинарнавай къайдайрал амал авунин жигьетдай халкьдин арада мадни гегьеншдиз таблигъатдин кIвалах тухун ча­­расуз я. Коронавирусдин вилик пад кьунин­, мукъаятвал квадар тавунин серенжемрин важиблувал  телевиденидин, интернетдин, баннеррин, жемиятдин чкайра рекламайрин куьмекдалди датIана халкьдин рикIел хкун лазим я.

• Загьир Хидирович, заз малум тирвал, куьне чи республикадин агьалийриз Москвадани, Дагъустандани медицинадин рекьяй куьмекар гузва. Кьилди къачуртIа, куьне Да­гъустандин агьалияр патал тешкилай “Сагълам хуьр” мергьяматлувилин проект кьилизни акъудзава. И кIвалах­ди­кайни ихтилат­най­тIа кIанзавай.

—  Эхь, чи республикада (гьакI маса регионрани) медицинадин куьмекрин бязи жуьреяр хъсандиз вилик тефенвайвиляй, Москвада сагъарунин кар тешкилун патал гзаф ватанэгьлийри завай куьмекар тIалабзава. Москвадин здравоохраненидин системадикай заз бес кьадарда хабар ава, медицинадин рекьяй гьи идарада гьихьтин куьмек гуз жедатIа, чизва. Адалайни гъейри, меркезда захъ куьмек гуз гьазур тир дустар-духтурар гзаф ава. Мумкинвилериз килигна, за ватанэгьлийриз жувалай алакьдай куьмекар гузва. Начагъ инсанриз са гьикI ятIани куьмек гун заз гзаф хуш кар я.

Заз хайи республикада коронавирусдин тIугъвалдихъ галаз алакъалу  яз арадал атанвай муракаб гьаларикай ва, уьлкведин маса регионра хьиз, медицинадин къуллугъчийрал ацалтзавай парцикай хъсандиз хабар ава. Ихьтин шартIара за жуван ватанэгьлийриз “Сагълам хуьр” тIвар алай яшайишдинни мергьяматлувилин проектдин сергьятра аваз куьмекар гун кьетIна. Завай куьмек кIан хьайи дагъустанвийрикай гзафбурун сагъламвал хъсан тушир гьалда ава. Кар вахтунда гъиляй ахъаяйла, абуруз куьмек гунни четин жезва. Жуван сагъламвилихъ гелкъуьн тавурла, вахтунда медицинадин куьмекдикай хийир къачун тавурла, кIеве гьатзава. Мад са себеб ам я хьи, хуьрерин чкайра медицинадин жигьетдай агьалийрив хъсан куьмек агакьдай мумкинвилерни къулайвилер авач. Ихьтин гьалар фикирда кьурла, зи кьилиз духтуррин са дестени галаз жуван хайи хуьруьз хъфин ва агьалийрин сагъламвал ахтармишун атана. 2020-йисан сентябрдиз и серенжем чна кьилизни акъудна. Авайвал лугьун, а чIавуз чна са жерге азарар винел акъуд­на, бязибур лап залан азарар тир. Меди­цинадин вини дережадин технологиядин куьмекдин игьтияж авай вирибуруз чна Москвада сагъар хъувунин кар тешкилна.

Адалай кьулухъ завай дустари, мукьвабуру чпин хуьрерани ихьтин мергьяматлувилин серенжемар кьиле тухун тIалабиз хьана­. Гьелбетда, зун ва захъ галаз кIвалахзавай муь­куь духтурарни датIана чпин къуллугъдин везифаяр кьилиз акъудзавайбур я, гьави­ляй­ мукьвал-мукьвал Москвадай хуьрериз фи­­дай мумкинвилерал сергьят ала. ГьакI ятIа­ни, ЦIийи йисан суварин ял ядай йикъара за духтуррин десте кIватIна, Агъул райондин­ Дулдугъ хуьре кьве йикъан къене пуд вишев агакьна агьалияр кьабулна. Чи мергья­матлу­вилин серенжемдикай хабар хьайила, Агъул­ райондин ЦРБ-дин кьилин духтурди ча­вай райцентрадизни — ТпIигъ хуьруьзни — атун ва залан азарри акIажарнавай начагъбурун сагъламвилиз килигун тIалабна. Гьелбетда, чавай­ амадагдиз ваъ лугьуз хьанач — 2 йикъан­ къене чна ЦРБ-да начагъбур кьабулна.

• Суьгьбетдин эхирдай газет кIелза­вай­­бурухъ элкъвена лугьуз кIанзавай гафар авани?

— За вирибуруз сифте нубатда сагъламвилиз дикъет гуниз эвер гузва. Са гьихьтин ятIани азардин лишанар пайда хьайитIа, духтурдин патав фин чарасуз тирди рикIелай алудмир. Жува-жув сагъардай серенжемрик кьил кутуна виже къведач. Хуьх куьне куьн, гьуьрметлу ватанэгьлияр!

• Маналу суьгьбетдай сагърай! Къуй квехъ мадни еке агалкьунар хьурай!

К.Ферзалиев