Гьуьрметлу  кIелзавайбур!

Эгер куь рикIел аламатIа, йисан сифте кьиляй политикри, аяндарри ва экстрасенсри Гьамбардин кьифрен йисуз дуьньядин майданда хейлин дегишвилер кьиле фидайдан, тIебиатдин бедбахтвилер, инсанрин патай гьукумриз авай аксивал, ажугъ артух жедайдан гьакъиндай малумарнай. Абур ягъалмишни хьанач, амма чи вилериз акур гьакъикъат, Чилин винел кьиле фейи ва арадал атай вакъиаяр инсанрин зегьле ракъурдай, дуьньяни кваз такIанардайбур хьана. Куьрелди лагьайтIа, Гьамбардин кьифрен йис мусибатрин ва къизгъинвилерин таъсирдик кваз фена.

ЦIийи йисаз бегьемвилелди камар вегьез­ни агакьнач, Китайдай агакьай хабарри ва ­ах­па дуьньядиз чкIай тIугъвалди (коронавирусди) миллионралди инсанар къурхулу­вилик кутуна. Сифтедай гзафбуру корона­вирусдин гьайбат кваз кьуначтIани, ахпа акуна, азар хаталуди, инсанар, тIветIер хьиз, къирмишзавайди я. Къе дуьньяда тIугъвал­дик 77 млн кас начагъ хьанва, 1,7 млн кас кьен­ва. Россиядин алимри, духтурри тIугъ­вал­дин ви­лик пад кьадай вакцинаяр акъуднава ва ­виридан умудни абурук ква. Са рахунни алач, инсаниятди, садакай масадак акатдай чIуру хейлин азарар хьиз, тIугъвални квадарда, халкьарин руьгьда секинвал, архайинвал хутада.

Гьамбардин кьифрен йиса инсаниятдиз тIебиатдин гзаф кьадар бедбахтвилерни гъана. Чка-чкада хуьрерал, шегьеррал яд акьалтуни, цIаяр кьуни, тIурфанар, чайгъунар, залзалаяр арадал атуни агъзурралди инсанар кIвалерикай, девлетрикай магьрумна. Уьлквейриз хейлин зиянар гана. Абур гилани давам жезва.

Бязи вахтара инсанри, эхир кьилин нетижайрикай фикир тийиз, рикIел акьалтай гьерекатар авуналди чпи чпизни зиянар гуда. Ихьтин крар, чаз акурвал, Белоруссияда, Къир­­гъизияда, Украинада, Азербайжанда, Эр­менистанда хьана. Куьтягь тежедай забас­товкаяр, гьукумдиз акси экъечIунар, дяведин гьерекатар себеб яз инсанарни телефна, республикайрин экономикадизни зиянар гана, халкьарни къурхулувилик кутуна, абурун яша­йиш кIеве туна. Гьелбетда, инсанрин рикIелай ихьтин мусибатар алатдач.

Россияда йисан кьилин вакъиайрик акатзава: Россиядин Федерациядин Гьукуматдин Председателвиле Михаил Мишустин тайинарун; уьлкведин дибдин закондик — Конституциядик алаваяр, дегишвилер кухтунин жигьетдай кьиле тухвай сечкияр; фашистрин Германиядал Гъалибвал къа­занмишна 75 йисан юбилей къейд авун; ­ви­ридалайни вилик тIугъвалдиз акси вак­цина акъудун; уьлкведин аслу туширвал ва халкьарин секинвал, ислягьвал хуьнин ­мураддалди алай аямдин вири истемишунриз жаваб гузвай ракетаяр, яракьар акъудун…

Дагъларин уьлкведани Гьамбардин кьифрен йисуз хъсан терефдин хейлин дегишвилер арадал атана. Абурукай кар алайди — Дагъустан Республикадин Кьилин къуллугъдал вахтуналди генерал-лейтенант Сергей Меликов тайинарун. Инал къейд авун лазим я хьи, республикадиз пуд йисуз регьбервал гайи Владимир Васильева сиясатдин, экономикадин, яшайишдин гьалар пайгарвилик кутун, федеральный ва республикадин бюджетрай ахъайзавай пулар гьакъикъи крариз ишлемишун, коррупциядин, терроризмдин вилик пад кьун, шегьерра ва хуьрера яшайишдин метлеб авай эцигунрин кьадар артухарун патал хейлин кIвалахар авуна. Гила дагъви халкьарин умудар Сергей Алимовичакни ква.

Алатзавай йисуз Дагъустанди федеральный милли вири 12 проектни кьилиз  акъу­дунин карда иштиракна. И рекьериз 2020-йисуз чара авур пулдин такьатрин кьадар 29,5 миллиард манатдив агакьна. Им 2019-йисуз бюджетрай чара авур пуларилай хейлин гзаф я. Идакай 23,8 миллиард манат — федеральный бюджетдин, 3,9 миллиард ма­нат — республикадин бюджетдин, 1,8 миллиард манат маса чешмейрай чара авур такьатар я.

Республикадин вири менистерствойри, ведомствойри, шегьеррин ва районрин саки вири муниципалитетри милли проектар кьилиз акъудун патал хейлин зегьмет чIугуна. “Образование”, “Яшайишдин кIвалер ва шегьердин шартIар”, “Хатасуз ва ерилу рекьер”, “Демография”, “Здравоохранение”, “Культура”, “Зегьметдин бегьерлувал ва кар-кеспидик кутаз куьмек гун”, “Илим” “Стимул”,  “Виже къвен тийидай гьалдиз атанвай яша­йишдин кIвалерин фондунин ­кьа­­дар кIевелай тIи­ми­ларун таъминарун”, “РД-да шегьердин къулай шартIар арадал гъун”, “Экология”, “Михьи яд” ва “Тамар хуьн” проектринни программайрин сергьятра аваз чи хуьрерани шегьерра хейлин школаяр, аялрин бахчаяр, больницаяр, медпунктар, спортдин майданар эцигна, гзафбур ремонт хъувуна, паркар арадал гъана, хуьрериз хъвадай цин, газдин, электричестводин линияр тухвана, цIийи рекьер туькIуьрна… Ихьтин цIий­и­вилер чи хуьрерин инсанризни акуна. И кардал абуру шадвални ийизва. Йисаралди тийизвай крар авуна эхир.

Сулейман-Стальский район

Сифте нубатда “Сардархуьр-ДаркIуш-Къазмаяр” водоводдикай рахаз кIанзава. И проект гъиле кьурла, кьуд райондин агьалийри екедаказ шадвалнай. ГьикI лагьайтIа, цIуд­ралди хуьрерин агьалияр хъвадай ва агъзур гектарралди чилер дигидай целди таъминардай мумкинвал жезвай. Амма жуьреба-жуьре себебар аваз бюджетдай бес кьадарда пулар ахъай тийиз, кIвалах яргъал вегьена. Эхир республикадин экономика патал менфятлу и проект эхирдиз къвезва. Эхиримжи кьве йисуз бес кьадарда пуларни чара авуна­, алукьзавай йисуз водоводда ядни твада. Им чи инсанар патал лап разивалдай делил я.

Районди федеральный программайра ва милли проектар уьмуьрдиз кечирмишунин кардани активдаказ иштиракзава. Ихьтин кIва­лахди агьалийрин гуьгьуьл ачухардай не­тижаярни арадал гъизва. Агъа СтIал-Къазмайрал 400 ва Алкьвадрал 110 аялдиз чка авай школаяр кардик акатда. Цмуррин ва ЦIийи Испикрин хуьрера модульный ФАП-ар­ ишлемишиз вахкана. Райондин больница патал компьютерный томограф къачуна. ТIугъ­валдик начагъбуруз ерилу къуллугъ авун патал герек хейлин тадаракар кардик кутунва.

Агъа СтIалрин хуьруьн ва шегьредин къва­лав “Женгинин Баркаллувилин” обелиск цIийи­кIа туькIуьр хъувуна, Герейханован хуь­ре­, Эминхуьре паркар туькIуьрнава, ЦIийи Ма­кьа “Яс чIугвазвай диде” памятник ачухна­.

Хуьруьн майишатдани къейд ийидай крар ава.  Малдарвилин “Векьелар” агрокомплекс яваш-яваш вилик физва. Ина 600 лапаг, 4000 верч хуьзва. 400 кал патал ферма ва ниси хкуддай цех эцигзава. Фермерар багъманчивилелни машгъул жезва. Районда йисалай-суз багъларин кьадарар артухарзава. Багъманчийри битмишарзавай ичер, шефтелар, пIинияр, ципицIар, хутар, жумар пара тIямлу­бур, витаминралди девлетлубур жезва.

Мегьарамдхуьруьн район

Виликдай хьиз, районди республикада хуьруьн майишатдин суьрсет арадал гъунин карда важиблу чка кьазва. Иллаки емишар гьасилунай. Районда алай вахтунда бегьердал алай 5,7 агъзур гектар багълар ава. Абурукай къе цил авай емишрин багълари 1213 гектар кьунва. 2019-йисуз хуьруьн майишатдин зегьметчийри 4,4 миллиард манатдин къимет авай суьрсет гьасилна. ЦIи и рекъем мадни екеди жеда. Багъларай ва ципицIлух­рай, саларай кIватI хъувур бегьерди 65 агъзур тонн тешкилда. ИкI зегьмет чIугуни яшайишдин месэлаяр гьялдай мумкинвални гузва. Районда субтропикрин емишар гьасилунизни кьетIен фикир гузва. Эхиримжи йисара ина хурмайрин багълар артух жезва.

Федеральный ва республикадин программайрин, милли проектрин бинедаллаз районда хейлин крар авунва.  Республикадин метлеб авай Гъепцегьар-ЦIийи-Филер-Тагьирхуьруьн-Къазмаяр-Ялама цIийи рехъ саки куьтягьнава. Ам кардик акатуни райондин ва республикадин экономикадин са бязи хилер вилик финиз куьмекда. Ярагъ-Къазмаяр-Бут-Къазмаяр-Новоаул-Къиличхан-Кьуьчхуьр водопровод гъиле кьунва. Йисаралди и хуьрерин агьалияр хъвадай яд бес тежез, гъарикI хьанвайди тир. Гила и татугайвал амукьдач. ЦIийи кIелдай йисуз Самурдин ва Уружбадин аялри алай аямдин шартIар фикирда кьуна эцигнавай школайра чирвилер къачуда.

Ахцегь район

Ина “Хуьрерин мулкар комплекснидаказ вилик тухун”, “Зи Дагъустан — шегьердин къулай шартIар”, “Зи Дагъустан — зи рекьер”, “Алай аямдин школа”, “Михьи яд”, “Здравоохранение”, “ЖКХ. Ерилу къуллугъралди таъминардай шартIар яратмишун”… хьтин важиблу милли проектрин сергьятра аваз кIвалахзава. ИкI, “Ахцегь-Къурукал-Сму­гъул” (яргъивал — 17 км) ва “Ахцегь-Хуьруьг-Рутул” (яргъивал — 13 км) газопроводар ва “Лекье дере-Ахцегь” (яргъивал — 28 км) водопровод тухун патал проектар туькIуьрнава, чил тайинарнава.  “Самур” комплексдик кваз гьайванар тукIвадай ва як гьялдай цех кардик кутунва. Ахцегьа 60 аялдиз чкаяр авай бахча эцигиз башламишнава, кьве мертебадин зурба спорткомплекс эцигзава.

Хуьруьга  Мамед Гьажиеван тIварунихъ янавай  ва Калукрин хуьре “Гъалибвилин” ял ядай паркар туькIуьрнава.  Образованидин “Точки роста” проектдай Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школада кьве кабинет тадаракламишна.  Ахцегьа  60 чкадин бахча ва 120 чка авай школа эцигиз эгечIнава.  РД-дин инвестпрограммадай ЦРБ-дин цIийи комплексдин эцигунар давамар хъийизва. Къведай йисан зулухъ ам ишлемишиз вахкун лазим я. Чепени Цуругъа модульный цIийи ФАП-ар эцигнава, “Михьи яд” милли проектдай 2021-йисуз “Лекье дере-Ахцегь” цин линия цIийикIа туьхкIуьр хъувун ва “Мацар-Смугъул” хъвадай цин цIийи линия тухун пландик кутунва. Культурадин маканар оргтехникадалди, Гутумрин, Хинерин ва Фияринбур квачиз, амай вири хуьрерин ктабханаяр интернетдик квай компьютерралди таъминарнава.

Агьалийрин яшайишдихъ, образованидин, здравоохраненидин хилерихъ галаз алакъалу разивалдай дегишвилер Дербент, Кьурагь, Докъузпара, Хив районра ва Дербент, Дагъустандин Огни шегьеррани кьиле физва. Къуй абур мадни гзаф, чи инсанрин агьваллувал хъсан ва хуьрерни шегьерар гуьрчег, авадан хьурай.

Нариман Ибрагьимов