Гафарин алемдай
Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидован эсеррин чIалан девлетлувал лезги эдебиятдал рикI алай кIелчийриз малум тахьана жеч. Чи кхьинра кьериз-цIаруз дуьшуьш жезвай аршрагьман, бейгьуьрмет, гьалат, ихтилатбаз, келек гафарикай писателди вичин жуьреба-жуьре эсерра менфят къачунва. Гаф кватай чкадал къейд ийин, Къ.Межидован эсеррин чIалал кIвалахайтIа, анай чи лексикадин зурба хазина жагъида.
Писателдин “Дагъдин лекьер рекьидани?” эсерда гьалтзавай аршрагьман гаф чи гафарганрани гьатнавач: “Нурали бубадин суьгьбет куьтягь хьанвачир, амма лекь цавун аршрагьмандиз хкаж хьана”. Аршрагьман цавун лап кьакьан бушлухриз лугьузва.
Чи чIала -бей префиксдин куьмекдалди арадал атанвай гафарни лугьудай кьван гзаф авач. Месела, хабарсуз гафунин чкадал бейхабар ишлемишиз жеда, яни абур манадин жигьетдай барабар уьлчмеяр я. “Кьашкьа духтур” романда гьалтзавай бейгьуьрмет гафни гьакI я: “Вири нарагьат, куфунсуз, беябур, бейгьуьрмет авунва”.
Гьалат гаф Самур дередин нугъатра ишлемишзава. Алим А.Гуьлмегьамедован баянрин гафарганда ам герен, легьзе мана авай нугъатдин гаф тирди къалурнава. И гафни зал Къ.Межидован “Дагълар юзазва” эсерда гьалтна: “И гьалатда тфенгдин луьле тунвай дар “дакIарни” Мерданаз къеледин цлан тIеквен хьана”. Макъам, чIав, легьзе, герен, фирсет уьлчмеяр асул гьисабдай гьалат гафунин синонимар я.
“Дагъларин деринрин булахар” эсерда ихтилатбаз гаф гьалтзава: “Ам зун хьиз хъваз кIани… ихтилатбаз кас тир”. Ихтилатбаз — герек авазни, авачизни артух рахадайди, рахунрал гзаф рикI алайди.
Келек гаф “Кьашкьа духтур” романда дуьшуьш жезва: “Идаз вичин кьилел и келек гъайиди гена вуж ятIа чир хьанач”. Келек — фенд, фитне. Суффиксдин куьмекдалди адакай келекбаз гафни арадал атанва: “Къе чинеба, келекбаз хьиз, Чи дуьз, ислягь сиясат чиз, Ислягьвилин икьрар чIурна”. (Садко Гьажиев, “Дагъларин хва”). Келекбаз — гьарамзада, фитнекар.
К.Ферзалиев
