(Эхир, эвел 11-нумрада)

Алай вахтунда аялар милли сеняткарвилерал машгъул хьунал желбун иллаки важиблу я. Дагъустандин маса халкьари и кардиз иллаки еке фикир гузва. И мураддалди Россиядин минпромторгди “Халкьдин художественный сеняткар­вилер. Россиядин эменни” тIвар алаз мектебра кIелзавай аялар патал федеральный метлебдин образованидин про­грамма туькIуьрнава. Адан асул мурад акьалтза­вай несил милли сеняткарвилерин ивиррив мукьва авун я. РФ-дин вири республи­кайрихъ и жуьредин чпин хсуси программаяр арадал гъидай ва абур майдандиз акъуддай мумкинвилер ава.

И кар чи лезги халкь патал иллаки важиблу жезва. ГьикI лагьайтIа, алай вахтун­да чи милли сеняткарвилин искусстводин вири хилера устадвилин сирер квахьзава, несилрилай несилрал къвезвай цIиргъ кьатI хьанва. Чи школайра ва колледжра кIвалахзавай муаллимри ихьтин татугайвилер арадай акъудуниз кье­тIен фикир гун чарасуз я. Къейд ийин, маса халкьари ихьтин месэлаяр хуьруьн школайрин куьмекдалди гьялзава. Анра школайрин прог­раммайрик милли сеняткарвилерай алава тарсар кутунва. Аялри гьеле 1-класс­дилай эгечIна художественный шейэр гьазурзава. Абурукай лап хъсанбур выставкайриз ракъурзава ва маса гузва. Бязи маса халкьар яшамиш жезвай чкайра хуьруьн школайра гамар хурунай, парчайрал нехишар акъудунай, ракь ва кIарас художественный къайдада гьялунай ва маса рекьерай жегьилриз алава тарсар гузва. Вири ихьтин месэлаяр гьялунал чкадин ад­министрацияр машгъул я.

Разивилелди къейд ийин, алай вахтунда чи уьлкведа вири республикайра ва ­регионра виликан несилрилай ирс яз ­атанвай милли художественный сеняткарвилер вилик тухуниз куьмекар гузва. Месэладик кьил кутун гьеле фадлай инихъ агъадай винелди къвезва. Лап мукьвал гележегда регионра халкьдин худо­жест­венный сеняткарвилерал машгъул хьун менфятлу бизнесдиз элкъуьн лазим я. Вучиз лагьайтIа, исятда госу­дар­стводи и месэладин тереф хуьниз еке фикир гузва­.

Алатай йисан июлдилай милли сеняткарвилер вилик тухунин рекьяй региондин метлебдин программани кардик акатнава. Адал асаслу яз, милли сеняткарвилерал машгъул устIарриз налогрин рекьяй кьезилвилер ва пулдин куьмекар гузва. И программадин кьилин месэлайрикай сад устIарар юридический ксар хьиз регистрация авуниз ва абуру гьазурзавай шейэр милли художественный сеняткарвилерин Федеральный реестрдик кутуниз куьмек авун я. И серенжемди, вичин нубатда, и рекье кIвалахзавай устIарриз алава мумкинвилер ачухзава. Исятда милли сеняткарвилин хилера кIва­лахзавай карчийриз са жерге кьезилвилер ава. Абурукай яз, чпи налогар гунин патентный ва кьезиларнавай къайдадикай менфят къачузвай цIийиз реги­с­трация авунвай карчияр 2021-2023-йисара налогрикай тамамвилелди азад авун, ракь, кIарас ва маса шейэр гьялунал машгъул кар­чийриз “къазанжияр” режимдай ставкаяр 4 процентдал кьван ва “къазанжияр-харжияр” режимдай 10 процентдал къведалди тIимиларун къалуриз жеда.

Исятда Дагъустан Республикада чпин асул везифайрик милли сеняткарвилерал машгъул тир карханайриз куьмек гун акатзавай государстводин хейлин идараяр арадал гъанва. Инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, лезгийриз и рекьяй, гьайиф хьи, са затI-ни авач. Эгер чун къайгъудик тахьайтIа, паталай атана, садни чи халкьдин адетдин сеняткарвилер кIва­чел ахкьулдиз эгечIдач. И месэлада Кьиблепатан Дагъустандин ви­ри районри къуватар сад авун, чи халкьдин милли сеняткарвилер арадал хкун патал сад тир милли стратегия туькIуьрун чарасуз я. Зи фикирдалди, чи халкьдин чпиз и месэла талукь тир ксари ва къуллугъчийри милли культура ва искусство вилик тухуник, лезги халкьдин яратмишдай мумкинвилер артмишуник чпин алахъунрин пай кутуни хъсан нетижаяр арадал гъида.

Алай вахтунда чи халкьдин вилик акъвазнавай асул месэлайрикай сад советрин ва адалайни виликан девиррин халичаяр хуьн патал гьар йикъан алахъунар авун я. Абур, гьи рекьяй къачуртIани, гзаф къиметлу шейэр, антиквариат я. Абурун къимет йикъалай-къуз хкаж жезва. Лезги халкьдин художественный сеняткарви­лерал машгъул устадри гьазурнавай ­шейэр, искусстводин гьакъикъи эсерар хьиз, Россиядин лап хъсан музейрин — ­Государстводин Эрмитаждин, А.С.Пушкинан тIварунихъ галай Государстводин музейдин, Урусрин Государстводин музейдин, РагъэкъечIдай патан Государст­водин музейдин, ДМИИ-дин, Тахо-Годи­дин тIварунихъ галай государстводин музейдин ва хейлин масабурун коллекцийра хуьзва.

Чи халкьдин векилри а кар аннамишун лазим я хьи, гъилелди хранвай лап куьгьне ва чиркин гъвечIи халичадихъни исятда къимет ава. Эгер художественный къиметлувилин сенгердилай килигиз хьайитIа, чи кIвале авай сун гъаларикай гъилелди хранвай куьгьне ва гъвечIи халича фабрикайра хранвай цIийи 10 халичадихъ галазни гекъигиз жедач. Лезгийри халичаяр хурун техйиз саки 50 йис я. Чна бязи вахтара лап ужуздаказ маса гузвай халичайрин эвездайни чахъ гьелелиг са затIни авач. Чун патал неинки чи милли халичаяр хуьн, гьакI абур хурунин сеняткарвал арадал хкунни гзаф важиблу я. И мураддив агакьун патал чна, халичаяр хурунин устадвал арадал хкана, ам несилрилай несилралди фидай шартIар тешкилна кIанда. Герек виринра гъилелди халичаяр храдай цехар ва и сеняткарвал чирдай махсус центраяр ачухин ва гьасилзавай халичайрихъ виниз тир ери хьунал гуьзчивал тухун. Чи милли халичайрихъ еке къимет гана, абур маса къачу­дай муьштериярни гьамиша жедайди я.

Шерибан  Пашаева,

тарихдин илимрин кандидат