“Ростов-Баку” шегьре рекьелай, Геджухдай яна, винелди фейила, Бенд-меше синин ценерив, гьуьлуьн дережадилай 700 метрдин вине, тIебиатдин гуь­зел­ чкадал са хуьр гьалтзава — Ерси.

Анай яна, виликрай Табасаран дуьзенлухдив гал­кIурзавай асул рехъ физвай. Гзаф хъсан берекатлу чилер авай ана агьалияр асул гьисабдай магьсулдарвилел машгъул жезва. Гьа са вахтунда багълари, уьзуьмлухрини тIимил майданар кьазвач. ЧIехи ва гъвечIи карч алай гьайванрин, къушарин фермаярни авайди тир. Ракъинихъ элкъвенвай яцIу накьвадин ни­кIе­ра булвилелди техил битмишариз жезва. Гьеле 1940-йисуз Молотован тIварунихъ галай колхозди­кай (1974-йисалай адакай К.Мамедбегован тIварунихъ галай совхоз хьана), 1980-йисара “Яру гъед” тIвар акьалтай гьа и совхоздикай ВДНХ-дин иштиракчи хьун дуьшуьшдин кар тушир. 1904-йисуз (а чIавуз лап чIехи хуьр яз) сифте яз са классдин мектеб ачухнай, ахпа адакай кьве классдинди хьана. Тарсар урус чIалал гузвай. 1920-йисара и мектеб вад классдиндаз, 1935-йисалай 7 йисандаз, 1953-йисалайни юкьван образование гудайдаз элкъуьрна. Ерсидай акъатай машгьур ксарин жергедай яз, К.Мамедбегован, 30-йисара пар­тиядин Табасаран райкомдин секретарь хьайи М.Амирханован, райисполкомдин председатель И.Искендерован, 1938-1940-йи­сара ВЛКСМ-дин райкомдин 1-секретарвиле кIвалахай Ж.Исмаилован тIварар кьазва. Ж.Исмаилов Ватандин ЧIехи дяведин йи­сара уьлкведин рагъакIидай патан сергьятдал политрук тир. 200-далайни гзаф ерсивийри, Ватан душмандикай хуьз, женгера иш­тиракна. Абурукай 104-даз элкъвена хтун кьисмет хьанач. Абурун тIварар хуьре хкажнавай обелискдал атIанва.

Гьа ихьтин берекат бул авай машгьур хуьре 1932-йисан 23-декабрдиз гележегдин алим, пара муъмин инсан дуьньядал атана — Исмаилов  Нугутдин  Исрафилович.  Вичелай гъейри пуд стхани пуд вах авай чIехи хизанда ам эхиримжиди, 7 лагьай, аял тир. Техил битмишарунал машгъул адетдин къени хизан. Вири аялри гъвечIи чIавалай диде-бубадиз чпелай алакьдай куьмекар гудай, гьавиляй вири зегьметдал рикI алаз тербияламиш хьана.

Ирид йисан мектеб тарифдин грамота къачуналди акьалтIарай жаван 1945-йисуз Дербентдин педучилищедиз гьахьзава. Ам акьалтIарайла, а чIавуз аттестат тир гузвайди, ам къачун паталди са йисуз школада кIва­лахна кIанзавай. ИкI, Нугутдина са йисуз хайи хуьруьн мектебда муаллимвиле кIва­лах­на ва педучилищедиз хъсан характеристикани гъана. А чIавуз адан анжах 16 йис тир.

1949-йисуз Дагъустандин муаллимрин кьве  йисан институтдин тарихдин факультетдиз гьахьна. Ам куьтягьайла, Хурикрин, ахпа Ханагрин ирид йисан школайрин директорвиле тайинарна. А йисара, кадрияр кьитзаваз, бязи муаллимар армиядиз тухузва­чиртIани (бронь), Нугутдина кIевивална ва 1953-1954-йисара вичин пак буржи кьилиз акъудна. Ана имтигьанар вахкана, хуьруьз запасдин офицер яз хтана.

1955-1957-йисара Ерсидин СШ-да муаллим хьана.  Гьа чIавуз заочнидаказ Даггоспединститутдин тарихдин факультетни яру диплом къачуналди акьалтIарна. Отличник тирвиляй Н.Исмаиловаз аспирантурадиз гьа­хьун теклифна. Аниз ада имтигьанар вахтундилай вилик вахкана. 1957-1959-йисара Ерсидин СШ-дин директорвиле кIвалахна. Ада вичи суьгьбетзавайвал, ам интернатни галай еке школа тир. Ина патарив гвай вири хуьрерин, гьатта Къайтагъ ва Дербент райондин са жерге хуьрерин аялрини чирвилер къачузвай. 1960-1962-йисара аспирантурада кIелна.

Ам акьалтIарайла, Нугутдин Исрафиловичан преподавателвилин, алимвилин рехъ башламиш жезва. ИкI, 1963-1965-йисара ДСХИ-дин экономикадин факультетда политэкономиядай лекцияр кIелна. 1965-йисуз “Халкьдин майишатда электроэнергетика ва электрификация виликди тухунин экономика­дин месэлаяр” (Дагъустан Республикадин ми­салдалди, чешнедалди) темадай кандидатвилин диссертация агалкьунралди хвена. 1965-йисалай 2015-йисалди ДГПИ-да, ст.преподаватель яз, са шумуд факультетда полит­экономиядай лекцияр кIелна. 1991-йисалай 2007-йисалди ДГПУ-дин экономический теориядин кафедрадин заведующий тир. Гьа са вахтунда ара-бир ДГУ-да, ДГТУ-да, мед­институтда, Нархоздин институтдани  студентриз чирвилер гуз хьана. 1993-йисуз Нугутдин Исрафиловичаз профессорвилин тIвар гана.

1997-йисуз ДГПУ-да экономикадин теориядин кафедрадин патав аспирантура ачухна. Ана 40 касди диссертацияр гьазурна ва хвена, абурукай 14-да — Н.Исмаилован регьбервилик кваз. Ибурукай цIуд алимди исятда республикадин вузра кIвалахзава, гьа ибурукай ругуда — ДГПУ-да.

Алим Н.Исмаилова КПСС-дин Дагобомдин патав гвай консультпунктуна, Ростовдин ВПШ-да, Махачкъалада, Къизлярда, Избербашда марксизмдин-ленинизмдин университетда кIелзавайбурузни чирвилер гана, Дагобкомдин курсара, гьакI агьалийризни лекцияр кIелна, М.Гьажиеван тIва­рунихъ галай, “Почтовый ящик № 10” заводра­ “экономический всеобучдай” тарсар тухвана.­

Алимдин гъиликай 350-далайни гзаф илимдин макъалаяр, монографияр, кIелдай ва методикадин пособияр хкатна, абурукай са кьадар шейэр кьилдин кIватIалра ва газетра чапнава.

Къейдна кIанда хьи, Нугутдин Исрафило­вич яратмишунардай бажарагъ авай касни я. ИкI, адан “Цикл “Персидские стихи” и поэма “Последняя цена” Р.Гамзатова”, “Заз яшамиш жез кIанзава” (ахпа ам, “Лучезарная звезда” кьил гана, мад ахкъуд хъувуна), “Искры огня любви” ктабар чапдай акъатнава.

Халис инсанперес, вичин фикиррал,  идеяйрал кIеви ватанперес хва КПСС-дин – КПРФ-дин жергейра аваз алукьзавай йисан апрелдиз 60 йис жезва. Партиядин, Ватандин ЧIехи дяведин ветерандин зегьметдин стаж  (педучилищеда, вузда кIелай ва армияда къуллугъай йисарни кваз) 70 йисалайни алатнава. И вири йисара ам общественный кIвалахрин яцIани хьана: партгруппорг, партбюродин секретарь, ДГПУ-дин парткомдин секретардин идеологиядин рекьяй заместитель, 2017-йисан апрелдилай ДГПУ-дин ветеранрин тешкилатдин председателдин везифаяр тамамарзавайди, Советрин Союздин Игит Р.Б.Сулейманован тIварунихъ галай Женгинин Баркалладин музейдин Советдин член… Идалайни гъейри, юлдашвилин суддин, зегьметдин рекьяй гьуьжетрин, конкурсрин нетижаяр кьадай комиссийрин председатель, Даггоспедуниверситетдин наградаяр ва лайихлу тIварар (звания) гунин рекьяй комиссиядин член яз, жавабдар са жерге кIвалахар, тапшуругъарни кьилиз акъудна.

Алим РД-дин лайихлу муаллим, Россия­дин Федерациядин высший школа­дин ла­йих­лу работник, ДГПУ-дин гьуьр­метлу профессор тIварарин сагьиб я.

Наградайрикай рахайтIа, вирибурукай кхьейтIа, гзаф чка кьада, амма са кьадарбур къейд тавунани жедач: КПРФ-дин ЦК-дин гьуьрметдин ва чухсагъулдин грамотаяр, В.Ленинан, И.Сталинан, ЧIехи Гъа­либвилин юбилейрин медалар, медаль “Дяведин ая­лар”, Зегьметдин Яру Пайдахдин орден (Ерсида и наградадиз пуд кас ла­йихлу хьанва, абурукай кьвед стхаяр Исмаиловар я — чIехи стха председатель тирла, ам кьиле авай девлетлу майишат вири уьл­кведа­ машгьур хьанай), РД-дин гьуьрметдин грамота, знак “КIуьд лагьай пятилеткадин зарбачи” ва гьакIни СССР-дин высший ва юкь­ван пешекарвилин образованидин Минис­терстводин, ВЛКСМ-дин ЦК-дин, ВЛКСМ-дин Даг­обкомдин, “Чирвал” обществодин Вирироссиядин ва Дагъустандин отделенийрин, республикадин ва ДГПУ-дин профсоюзрин ко­митетрин патай ганвай са жерге грамотаяр­.

Коммунист Н.Исмаилов ВОВ-дин йисара фронтда ва далу пата советрин инсанрин гьунарлувилерикай кхьизвай гьакъисагъвилелди ахтармишунардайди ва активный пропагандистни я. Адан иштираквал аваз “Советрин Союздин Игит Ризван Баширович Сулейманов”, “Великое вечно и нерушимо” ­ктабар гьазурна ва чапдай акъудна. Алимдин энергетикадин, экономикадин, илимдин, ватанпересвилин тербия гунин ва маса важиблу месэлайриз талукьарнавай са жерге макъалаяр “Дагправда”, “Лезги газет” газетрин ва партийный печатдин чинриз акъатна. Ада и кIвалах ЧIехи Октябрдин соцреволюциядин 100 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз мадни активламишна. Месела, анжах са “Советский Дагестан” газетдин чинриз са цIи инкъилабдин тематикадай вад макъала акъатна. Бязибур, “чпиз къулайзава, чимизва” лугьуз, илис хьана, ацукьнава. Амма Нугутдин Исрафилович ахьтинбурукай туш. Пара къени, муъмин инсан я — адан энергетикади (ау­ради) патарив гвай ксаризни таъсирзава — абурун къилихарни хъсанарзава лугьуз жеда (1964-1969-йисара адан гъилик кIелун кьисмет хьайи зани — Ш.Ш.) и кар гьиссна.

Нугутдин Исрафиловичан уьмуьрдин юлдаш Гуьлханума Ерсидин СШ-да, Махачкъаладин х/м техникумда, гидромелиоративный техникумда, культурадин училищеда урус чIаланни литературадин тарсар гана (рагьмет хьуй вичиз). Хизанда тербияламишнавай вад веледдини образованидин къурулушда зегьмет чIугвазва. ЧIехи буба 15 хтулдини 18 птулди иллаки шадарзава.

Эхирдай чIехи муаллимдивай чна же­гьил­рихъ, “Лезги газетдин” коллективдихъ эл­къве­на кьве келима лугьун тIа­лабна.

— “Чирвал къуват я”, — гьавайда лагьанвач, — къейдна алимди. — И лозунг гьамиша къу­ватда авайди я. Гьавиляй жегьилри гьамиша чирвилерихъ ялна кIанда, уьмуьрдин дережа ва ери хкажун, жуван руьгь девлетлу авун патал. “Уьмуьрдин индекс” лугьудай­ келима ава, ана асул кар алайдини хъсандиз кIелун, дерин чирвилер къачун я.

Редакциядихъ агалкьунар хьун, газетди, халкьдин экономикади цуьк акъудун кIанзава заз. Журналистрин хци къелемрикай къуй авай кимивилер, нукьсанар, гьахъсузвилер арадай акъудунихъ элкъуьрнавай метлеблу макъалаяр хкатрай. Виридаз — сагъвал, хушбахтлувал.

Гьуьрметлу Нугутдин Исрафилович, Квез баркаллу юбилейни, алукьзавай ЦIийи йисни мубаракрай! Квехъ чандин сагъламвал, мадни юбилеяр къейддайвал, яргъал йисара яшамиш хьун, чпин баркаллу краралди хтулрини птулри Куьн шадарун чи мурад я.

 

Шихмурад Шихмурадов,
Алаудин Гьамидов