Жуьреба-жуьре яшарин хейлин инсанрихъ галаз ихтилатар авунатIани, саки вирида, гаф-чIал саднавайбуру хьиз, «вахт, вил агакь тийидай тегьерда, зарбдиз катзава» гафар тикрарна. Авайвал лагьайтIа, зунни гьахьтин фикирдал ала.
Дугъриданни, вахтуник тежер жуьредин йигинвал акатнава. Вучиз икI я лагьайтIа, жавабар гзаф хьун мумкин я. Заз чидайвал, чи уьмуьрдикни, гьар йикъакни зарбвал акатнава. Хуьрелай экечIна, вилаятрилай хкечIна, вири дуьньяда акьван вакъиаяр, мярекатар, гьерекатар кьиле физва хьи, инсандихъ вичин къайгъуйрин, дердийрин куьлгедик акатна, вахтуниз фикир гудай мумкинвал амукьзавач.
Гила чна рикIел хкин, эхиримжи пуд йисуз дуьньяда инсанрин рикIер къарсатмишдай, хсуси къайгъуярни рикIелай алудиз тур гьикьван вакъиаяр, мусибатар, тIебиатдин бедбахтвилер арадал атанатIа. Агъзурралди инсанар къирмишай коронавирусдин тIугъвал, международный террористрин дестеяр терг авунин женгер, Туьркияда хьайи залзала, Украинада военный махсус серенжемдив эгечIун, цIудралди уьлквеяр цIун ялаврик, яд акьалтна, цик акатун, коллективный Западди, США-ди Россия къадагъайрин къармахра тун, Украина вилик кутуна, США-ди, НАТО-ди, РагъакIидай патан уьлквейри Россиядихъ галаз дяве авун, эрменийринни азербайжанвийрин куьтягь тежер чуьруьк, Россияда тамам тушир мобилизация…
Гьелбетда, гъавурда акьазва, ихьтин вакъиайрин, мусибатрин шагьидар жезвай инсанрик ажугъ акатзава, наразивилин гьайбат виниз акъатзава. Фагьум-фикирна, сабурлувал хвена кIандай чкадал, са бязи инсанри государстводин, властдин органриз, санлай халкьдиз зиян хкатдай законсуз гьерекатриз рехъ гузва. Мидяйрин, ягъийрин тапан махарихъ яб акализ, чпин ва масабурун уьмуьрар хаталувилик кутазва. Къе садазни сир яз амач, къецепатан уьлквейра Россиядин къенепата халкьар сад-садал гьалдарна, гьукуматдиз акси бунтар, чуьруькар арадал гъана, зурба уьлкве пайи-паяриз, барбатIиз кIанзава. Талукь органри, идарайри ихьтин нагьакьан сиясатдихъ, мидяйрин идеологиядихъ галаз женг чIугвазватIани, ватанэгьлияр гъавурдик кутазватIани, душманрин макьамдал кьуьлзавай ксарни кими туш. Ахьтинбур чи республикадани ава. ИкI тирди республикада арадал къвезвай са бязи къайдасузвилери, бязи дестейри чеб тухузвай тегьерди успатзава. КьатIуз жезвайвал, абуруз Дагъустан Республикада хъсанвилихъ дегишвилер хьана, ам халкьдин майишатдин саки вири хилерай вилик фена кIанзавач.
РикIел хкин са бязи вакъиаяр. 2022-йисан сентябрдиз РФ-дин Президентди тамам тушир мобилизация малумарайла, са бязи дагъустанвийривай сабурлувал хуьз хьанач. Урусрин машгьур писатель Л.Толстояхъ ихьтин гафар ава: «Инсандин гьакъикъи къуват туьнтвал, къизмишвал туш, секинвал, сабурлувал я».
25-сентябрдиз Махачкъаладин кьилин майдандал шегьердин 165-йисан юбилейдиз талукь мярекат кьиле физвайла, мобилизациядиз акси кIеретIди инсанриз чпихъ галаз бунтуниз къарагъун теклифна. Мидяйрин ихтиярда авай соцсетарни кисна ацукьнач. Абуру тапан хабарар чукIуриз, ислягь инсанрик гъулгъула кутуна. Идан гьакъиндай РД-дин Кьил С.Меликова ихьтин баян ганай: «Махачкъалада хьайи акция тешкилнавайди къецепатай идара ийизвайди тир. Къурху акатнавай инсанар рекьелай алудун патал 1990-йисара Дагъустанда гьалар пайгардикай хкудиз кIанзавай къуватар алахъна. Заз аквазвайвал, гьа вахтунда Каспийскда, Буйнакскда яшайишдин кIвалер, вокзалар, базарар, туьквенар барбатI авур хъиткьинарунар рикIелай алатнавайбур ава. Къе гьукумди, жемиятди ахьтин телефвилер, къурбандар тикрар тахьун патал герек серенжемар кьабулун лазим я».
Алай йисан сифте кьилера Махачкъалада, Дербентда ва маса чкайра хуьрер, шегьерра яшайишдин кIвалер, идараяр, карханаяр йикъаралди, сятералди электроэнергиядикай, газдикай хкудна. Ажугъ виниз акъатай инсанри рекьер, куьчеяр кьуна, улакьрин гьерекат акъвазарна. Им чиз-чиз зиян гун, агьалияр гьукумдилай нарази авун тир. Республикадин регьберди, гьукуматди гьа и месэладиз талукь язни серенжемар кьабулна.
29-октябрдиз Махачкъаладин аэропортунал гьужум авурбурун тешкилатчиярни, лап чIуру гьерекатриз рехъ гайибурни (аэропортунин дараматар чукIурайбурни, павильонар тарашайбурни, полицейскийрал къванер гьалчайбурни, самолетдиз зиян гайибурни) Дагъустанда гьалар пайгарвиликай хкудиз кIанзавайбур тир. Садлагьана агъзур кас санал кIватIун, абур аэропортуниз рекье тун, гъиле-гъил аваз соцсетра гьужум кьиле физвайвиликай видеороликар эцигун са йикъан ва са касдин кар тушир. Уьлкведин Президент Владимир Путинан гафаралди, и къайдасузвилерин кьулухъ Украинадин ва РагъакIидай патан махсус идараяр галай.
Израилди Палестинадин халкь къирмишзавай шикилри гьар са касдин рикI тIарзава. Иллаки мусурманрин, РД-дин Кьил Сергей Меликова лагьайвал, «Дагъустан къе Палестинадин халкьдихъ гала, адаз мергьяматлувилин куьмекни гуз гьазур я». Бес аэропортунал гьужум авурбуруз вуч кIанзавай? Палестинвийриз гьа икI куьмек гун? Израилдай атай самолетдал гьужум авун? Вуч патал? Ана авайбурун чIехи пай дишегьлиярни аялар тир.
Аэропортуниз фейибуру сабурлувални, мукъаятвални, инсанвални рикIелай алудна. Са нин ятIани буйругъдалди, фагьум-фикир, кардай кьил акъуд тавуна, автобусар, машинар кьуна, аэропортуниз финиз вуч лугьуз жеда? И суалдиз гьарда вичи жаваб гурай. Гила гзафбур, арадал са затIни алачиз, суд-дуванрик акатда.
«Сабурлувал жуьрэтлувилин диде я» лагьанай урусрин алим, литературовед Д.Лихачева. Чун, иллаки жегьилар, сабурлувал, мукъаятвал хуьз вердиш хьана кIанда.
Нариман Ибрагьимов
