Мусурманрин календардай Мугьаммад Пайгъамбар (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) дидедиз хьайи рабиуль-авваль варз алукьнава. И кардихъ галаз алакъалу яз, и сеферда чна газет­ кIелзавайбуруз диндин алим Ямин Мегьамедова гьазурнавай «Мугьаммад Пайгъамбардин  уьмуьрдин рехъ» ктабдай къачунвай бязи чIукар теклифзава.

Кешиш-девриш1 Багьира

Аллагьдин Расулдин (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) цIикьвед йис тамам хьайила (маса малуматрай — цIикьвед йисни кьве варзни цIуд югъ тирла), Абу ТIалиб ам галаз алишверишдин кIвалахар ийиз Шамдиз рекье гьатна ва са кьадар мензил атIайла абур Бусра лугьудай шегьердив агакьна. И шегьер Гьавран вилаятдин ва византийвийрин гъилик квай арабрин чилерин кьилин шегьер тир. И шегьерда Багьира тIвар алай (адан халис тIвар Джирджис тир) кешиш-девриш яшамиш жезвай. Карван шегьердив агакьайла, ам мугьманрин патав атана ва ада абур къунагъламишна. Идалай вилик а кешиш садрани са карвандинни вилик экъечIайди тушир.

Адаз Аллагьдин Расул (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) адан лишанрилай чир хьана. Багьиради, адан гъил кьуна, лагьана: «Гьа им алемрин агъа я, ам Аллагьди­ алемриз мергьямат яз ракъурда!». Абу ТIалиба адаз суал гана: «И карди­кай ваз чирвал гьинай ава?». Ада жаваб­ гана: «Гьакъикъатда, куьн иниз ал-Акъаб­а­дин патай мукьва жедайла, адаз сажда тавур я са къван, я са тар амукьнач. Абуру садазни, пайгъамбардилай гъейри, сажда авун мумкин кар туш. Гьакъи­къат­да, заз ам адан эрчIи къуьнин кIаник квай пайгъамбарвилин ичинин кьадардин муьгьуьрдилай чир жезва, а карни чаз чи ктабрай малум я».

Гуьгъуьнлай ада Абу ТIалибавай гада кьулухъ рахкурун, ам Шамдиз тухун тавун тIалабна. Вучиз лагьайтIа, чувудри адаз писвал авун мумкин тир. Имиди Мугьаммад (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) вичин къаравушрихъ галаз Меккадиз рахкурнай2.

Гунагькаррин дяве ва намуслувилин союз

Пайгъамбардин (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) цIувад йис хьайила, къурейшвийринни Кинан тайифадай тир абурун терефдаррин ва Къайс ‘айлан тайифа­дин арада дяве къарагъна. Адаз «гунагькаррин дяве» лугьузвай. Къурейшвийрин ва кинанвийрин дестейрин кьиле Гьарб бин Умеййа акъвазнавай. И касдиз абурун арада еке гьуьрмет авай ва ам яшдизни чIехи тир. Дяве башламиш хьайи сифте йи­къара Къайс тайифа Кинан тайи­фадал гъалиб жезвай, амма гуьгъуьнлай кинанвийри винел пад кьаз гатIунна. Дяведал «гунагькаррин дяве» тIвар акьалтунин себеб ам тир хьи, и дяве тухузвайла, вири къанунар чIурзавай ва ам къадагъа алай варцара кьиле физвай. И дяведа Пайгъамбардини (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) иштиракна: ада вичин имийрив хьелер вугузвай.

И дяве зу-л-къада вацра, ам къадагъа варцарикай сад я, акьалтI хьайи­ла, «намуслувилин союз» кутIун­най. И союз кутIуниз эвер гайибур къурей­швийрин вад сихил тир: бану Гьашим, бану ал-Мутталиб, Асад бин ‘абд ал-‘уз­за, Зугьра бин киляб ва Тайм бин мурра. И сихилрин веки­лар ‘Абд Аллагь бин Джад‘ан ат-Та­ми­мидин кIва­ле кIватI хьана, вучиз лагьайтIа, ам яшлу ва гьуьрмет авай кас тир. Ина абуру чпи чпихъ галаз икьрар кутIунна ва чпин хиве ихьтин мажбурнама туна: эгер абуруз зулумдик квай са кас жа­гъайтIа, тафават авачиз, кIантIа мек­кеви хьуй ва я аниз атанвай кас, ам зулумдикай хкудда ва магьрум авунвай гьахъ адал агакьар хъийида. И икьрар кутIундайла ана Аллагьдин Расулни (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) авай. Гуьгъуьн­лай Аллагьди, ам илчи яз хкягъуналди, адаз гьуьрмет авурла, ада лагьанай: «‘Абд Аллагь бин Джад‘анан кIвале ахьтин союз тешкилдайла, зун шагьид тир, а шагьидвал заз са шумуд яру деведилай багьа я. Эгер Исламда заз мад ахьтин­ гуьруьшда иштирак авун тек­лиф авур­тIа, за а теклиф, шак алачиз, кьабулда».

И икьрардин метлеб абурун авам девиррин лавгъавилиз акси тир. Хабар гузва и икьрар кутIунунин себеб ам хьана хьи, Зубайд тайифадай тир са итимди Меккадиз метягь гъана ва ам ал-‘Асбин Ваил ас-Сагьмидиз маса гана. Амма и касди, вичи къачур метягьдин пул алверчидив вахкун тийиз, эглешарзавай. Гуьгъуьнлай алверчи, куьмек тIалабиз, ‘Абд ад-дар, Махзум, Джумагь, Сагь ва ‘Адитир сихилрихъ элкъвена, амма абуру ам кваз кьунач. Гьа чIавуз а кас Абу Къубайс дагъдин кукIвал хкаж хьана ва анай вичиз авунвай зулумдикай ва рикIин тIарвиликай, ван ацалтна, шиирар кIе­лиз хьана. Адан ван атай аз-Зубейр бин ‘Абд ал-Мутталиба хабар кьуна: «И куьмек амачиз тунвай инсандиз вуч авунва?». Са чIавалай «намуслувилин­ икьрар» кутIунай инсанар ал-‘Ас бин Ваилан патав фена, адан кIвале кIватI хьана ва Зубайд тайифадай тир инсандин гьахъ адал ахгакьарна.

Зегьметчи уьмуьр ва

Гьадиджадал эвленмиш хьун

Лап жегьил йисара Аллагьдин Расулдиз (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) тайин хьанвай пеше авачир. Амма хейлин малумат­рай хабар жезвайвал, ада бану Са‘д тайифадин хипер хвена, гуьгъуьнлай са тIимил гьакъидихъ ахьтин кIвалах ада Меккадин агьалийризни авуна. Къанни вад йис тамам хьайила, ам Гьадиджадин, адалай Аллагь рази хьурай, алишверишдин кIвалахар туькIуьрун патал  Шамдиз фена.

Ибн Исгьакъа хабар гузва: «Гьадиджа бинт Хувайлид алвердал машгъул, гьуьрмет авай ва девлетлу дишегьли тир. Ада вичин алишвериш кьиле тухун патал итимар кIвалахал кьабулзавай. Ахпа абуруз чпи къазанмишай къазанжидикай мажиб яз пай гузвай. Къурейшвийрин чIехи пай савдагарар тир. Гьадиджадиз Аллагьдин Расулдин (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) керчеквиликай, ва­фалувиликай, хъсан къилихрикай ха­бар хьайила, адан патав кас ракъур­на, вичин патав атун тIалабна. Гьа икI, адаз вичин метягь Шамдиз тухун тек­лифна ва масабуруз гузвай гьакъидилай артух гьакъи гун хиве кьуна. Мугьаммадахъ (Аллагьдин патай салам­ ва салават хьуй вичиз) галаз ада вичин Майсира лугьудай къаравушни­ рекье тун кьетIна. Пайгъамбарди (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз)  Гьадиджадин теклиф кьабулна ва ам Майсирани галаз Шамдиз рекье гьатна.

Мугьаммад (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) Меккадиз хтайла, Гьадиджадиз вичиз виликдай садрани тахьай хьтин зурба къазанжи хьанваз акуна. Гуьгъуьнлай Майсиради адаз Пайгъамбардин (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) къилихдин лайихлувилерикай, акьулдин деринвиликай, керчеквиликай ва намуслувиликай суьгьбетна. Гьадиджа гъавурда гьатна — ам нихъ къекъвезвайтIа, гьам адаз жагъана.

Нуфузлу гзаф инсанриз адал эвленмиш жез кIан хьанай, амма Гьадиджади абуруз разивал ганачир. Ада вичин рикIе авай гьиссерикай вичин дуст дишегьли Нафиса бинт Мунийадиз ахъайна. И паб Пайгъамбардин (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) патав фена ва ам Гьадиджадал эвленмиш хьуникай ихтилат вегьена. Мугьаммада (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) вич рази тирдакай лагьана ва вичин имийриз и кардикай хабар гана. Имияр Гьадиджадин патав фена ва ам це лагьана. Са тIимил вахтундилай мехъер авуна, и мехъерик гьашимивийри ва Мудар тайифадин регьберри иштиракна. Мехъер Пайгъамбар (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) Шамдай хтай кьве вацралай авунай. Мехъерин пишкеш (магьр) яз ада Гьадиджадиз, гьа береда адан яхцIур йис тир, къад деве гана. Гьадиджа еке эсил-несил, девлет авай акьуллу дишегьли тир. Ам Аллагьдин Расулдин (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) сад лагьай паб хьана. Ам кечмиш жедалди адан кьилел Пайгъамбарди (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) маса паб къачурди туш.

Гьадиджади адаз ругуд аял хана. Сад лагьайди ал-Къасим тир. Ам себеб яз Пайгъамбардиз (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) Абу-л-Къасимни (яни ал-Къасиман бу­ба) лугьузвай. Ахпа Зайнаб, Рукъайа, Умм Кулсум, ФатIима ва Абдуллагь хьана. Гадаяр гъвечIизамаз кьена. Рушар лагьайтIа, Ислам къведалди амукьна, абуру вирида мусурманрин дин кьабулна ва Меккадай Мединадиз куьч хьана. Амма абур вири, са ФатIимадилай гъейри, Пайгъамбардал (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) чан аламаз кечмиш хьана. ФатIима ам кьейи ругуд вацралай рагьметдиз фенай.

________________________

1 Яни — монах.

2 Ат-Тирмизидин гьадисрин кIватIалда ва маса са бязи чешмейра Абу ТIалиба гада Билалахъ галаз рахкурна лугьуз хабар гузва, амма и малумат, шак авачиз, гъалатI я, вучиз лагьайтIа а береда Билал­ дуьньядиз гьеле акъатнавачир. Гьатта ам дидедиз хьанвайтIани, ам я Абу ТIа­либахъ, я Абу Бакрахъ галачир.