Виликан Самур округда Ялцугърин хуьр чIехибурукай сад тир. 1886-йисан делилралди, Ялцугъа 194 хизан авай ва ина 1229 инсан яшамиш жезвай.
Са патахъай урус пачагьлугъдиз къарши экъечIнавай Гьажиисмаил хьтин халкьчийри, муькуь патахъай Ярмет, Рамазан, Гьажимет хьтин кIел тавур арифдарри, машгьур шаирар тир Эмина, Мамедьяра, Насрулагьа, Нуриди, тIвар-ван авай хипехъан Забит серкера, Мичурин хьтин багъманчи Исмаила, Ахцегь райондин ОНО-дин заведующий хьайи Али-Мужрим Тагъизаде хьтин тIвар ван авай инсанри Ялцугърин хуьр Дагъустанда хьиз, Шеки-Ширван, Эреш ва Къебеле магьалрани машгьурна.
Вич дидедиз хьайидалай инихъ 145 йис алатнавай Эфендиев Мислим Нуриевични округда тIвар-ван авай кас тир.
Ялцугърин хуьре къадав агакьна сихилар-тухумар авай. Мислим буба устIаррин сихилдай тир.
Мислим Эфендиев 1871-йисуз Ялцугърин хуьре савадлу Молла Нуридин хизанда дидедиз хьана. Сифтегьан чирвилер, кIел-кхьин ада вичин бубадивай къачуна. Нуриди адаз гьакI араб, фарс, туьрк чIаларни чирна. Хъсан чирвал, кьатIунар авай жегьил, хуьре кIвалах авачирвиляй, Бакудиз акъатна. НафтIадин буругърал кIвалахна са кьадар пул къазанмишна хтай ам, Ялцугърин патав гвай Филискъарин хуьряй тир Гуьльбесал эвленмиш хьана.
Самур округда урус пачагьдин гьукум авай девирда Мислим буба Мугъулах дередин къазакь яз (чи девирдин полицейский) хкяна. Ада халкьдин арада къанун- къайда хуьнин кар кьиле тухузвай.
И хуьре угъривал, хиянатвал, тапарар, душманвилер хьтин виже текъведай гьалар авачир. Саниз фидайлани, кIвалин ракIариз дапIар ядачир. Къуншидин кIваляй са лигем (къажгъан, киле, къаб-тIур) тухуз кIан хьайила, кIвале кас авачтIани, вичиз кIани затI къачудай, гуьгъуьнлай хкана чкадал эхциг хъийидай. КIвалерни сад-садан патав гвай, са къавалай цIуд къавал физ жедай. Гзаф кIвалерин цлар уртахбур тир.
Ялцугърин хуьре Усман бубадин кIвалин патав чилик мичIи муьхц гвай. Къайдаяр чIурай сад-кьвед гьаниз вегьедай. Тахсир субутайдалай кьулухъ жерме илитIдай, я тахьайтIа, адаз маса жаза вичин тухумди гудай. Диде бубадиз, мукьва-кьилийриз, тухумдин башчийриз гьуьрмет, хатур авай заманаяр тир. Эгер еке тахсиркарвилер авунваз хьайитIа, Ахцегьиз къазидин патав тухвана, дуван ийидай.
КIвалах хъсан тухунай Мислим бубадиз Самур округдин начальникдин патай тIвар алай шуьшка ганай.
Дерин чирвилер авай, савадлу инсан хьуниз килигна, Советрин девирда Мислим буба Ахцегь райондин алакъадин агентстводин заведующийвиле эцигна.
ИкI, Мислим бубадикай Мугъулах дередин хуьрериз почта агакьарзавайдини хьана. Чарар, посылкаяр хутахиз адаз вичин гада Шевкетани куьмек гузвай.
Бязи кIвалериз кагъазар хтайла абур кIелдай кас жагъидачир. КIвалин иесиди кьезил тIуьн гана Мислим бубадив чар кIелиз тадай.
Мислим буба гъуьрчехъан хьизни машгьур тир. Маса гъуьрчехъанри гъуьрчез фидайла, чпихъ галаз кицI тухудай, амма Мислим бубадихъ вердишарнавай кац авай. Адан тIварни Каштан тир. Гъуьрче къветер ягъайла, Каштана абур хкидай: Мислим бубади гьасятда тукIуна къушарин кьилер кациз гудай. Къветерик Каштана кядачир. Хуьруьн агъсакъалри суьгьбетдай, Ялцугъиз урус корреспондент атайла, ада Мислим бубадикай макъала кхьенай.
Мислим буба халкьдин мисалрал, зарафатрал рикI алай касни тир. КIвале къулан патав ацукьайла, ада папаз лугьудай: “Гуьлбес, и дуьньяда цIай заз хьуй, а дуьньяда — ваз”.
Сулейман Пашаев, Советский хуьр
