(Эвел — 11, 13-17-нумрайра)

“Социализмдин пайдах” газетдин редакцияда дяведин залан йисара сифте мухбирвиле, ахпа редактордин заместителвиле (Исмаил Вагьабован вахтунда) кIвалахай­бу­рукай сад писатель Къази  Къазиевич  Къазиев  (1906-1983-йисар) я.

Адан гьа­къин­­дай рикIел хкунар гзаф ксари кхьенва, сифте нубатда газетдин редактор, Къазидиз вичин вахтунда жур­налист­вилин сифте тежриба чирай Исмаил Вагьабова. Ада къейдзавал, Къази Къазиев, кьил хкаж тавуна, вичи кхьизвай за­тIунал, иллаки таржумайрин чIалан дуьзвилел, яргъалди кIвалахдай кас тир.

И фикир профессор Р.Гьайдаровани тикрарзава. Филологвилин рекьиз ам ялай­бу­рукай сад вичин хуьруьнви (Кьурагь райондин КIирийрин хуьр) Къази Къазиев я.

“Социализмдин пайдах” газетда урус чIалай лезги чIалаз жуьреба-жуьре затIар таржума авунал желб авуни (а чIавуз чIехи алим М.Гьажиевни и газетдин таржумачи тир) чIалан рекьяй гележегдин чIехи алимдиз тежедай хьтин таъсирнай, кIвалахдин тежрибани чирнай. (И кардикай чун идалай вилик раханва).

Къази Къазиев комсомолдинни партиядин руководство гудай къуллугърал (Агъул, Хив, Дербент районра, Махачкъалада) хьана, Москвада КПСС-дин ЦК-дин патав гвай ВПШ акьалтIарайдалай кьулухъ (1948-йис) “Социализмдин пайдах” газетдин редакциядиз атана. Ина газет “Дагъустандин правда” газетдин дубляждиз элкъуьрай йисарани (1951-1957-йисар), лезги чIалал “Коммунист” газет арадал гъайилани (1957-йис) газетдин редактордин заместителвиле кIвалахна.

1957-йисуз республикадин милли га­зетар мад чпин кьилди-кьилдинвал аваз ахкъудиз башламишайла, лезги газетдал “Ком­мунист” тIвар эцигна. А девирда чи общест­вода идеологиядин жанлу кIвалах тешкилнавай. Халкь коммунизмдин идеяйриз, пролетариатдин регьбер В.И.Ленинан весийриз вафалу яз тербияламишуниз кьетIен фикир гузвай. Къази Къазиев, а чIаван редакторар Исмаил Вагьабов, Гьажи Аликберов (ам чи вири дубляжрин кьилин редактор тир, адакай чун кьилди рахада) хьиз, идеологиядин фронтдин сифте жергейра хьайибурукай сад я.

Вичин тежрибада Къази Къазиева милли лезги журналистикадин бине кутурбур тир Гьажибег Гьажибегован, Зияудин Эфендиеван, Алибег Фатахован, Назир Агьмедован, Исмаил Вагьабован ва масабурун хъсан адетар устадвилелди давамарна. Кьилинди, за кьатIузвайвал, вичин вахтунда Исмаил Вагьабова хьиз,  Къази Къазиевани лезги ва урус чIалар чпиз хъсан чидай (Къазиди вичин чирвилер сифте Бакуда, нафтIадин мяденрал, ахпа Буйнакскда, Махачкъалада, Москвада, ВПШ-да къачуна), яратмишдай руьгь квай ксар редакциядиз гъана, адан къваларив агудна. И кар Дагъустандин халкьдин шаир Байрам Салимова икI рикIел хкизва:

“Къази Къазиева, редакторди хьиз, акьалтзавай жегьил литераторриз, мухбирриз гайи куьмекар алцумиз жедайбур туш”.

Байрам Салимов вични чи милли газетдиз желб авурди сифте нубатда Къази Къазиев тирди шаирди гьакьван хушвилелди мецел гъидай, адан тарифдай (килиг: “Лезги  газет”. Махсус ктаб. М-къала, 2000-йис).

Къази Къазиеван девирда лезги журналистикадиз ва эдебиятдиз лап къуватлу еке десте атана. А йисара (1952-йисалай инихъ) чи газетдин редакцияда машгьур журналист­ри — Мирзебег Демирова, Гуьлбала Ханова, Шагь-Эмир Мурадова, Алирза Саидова, Ибрагьим Гьуьсейнова, Межид Гьажиева, Жамидина, Якьуб Яралиева, Буба Гьажикъулиева, Ноябрь Ханкшиева, Мегьди Мегьдиева, Манучар Яралиева, Абдул Ражабова, маса ксари кIвалахна.

Редакциядин патав, адан дестекар яз,  чпикай гележегдин редакторар, машгьур публицистар, писателар хьайи Шихнесир Къафланов, Къияс Межидов, Сфибуба Сфиев, Касбуба Азизханов, Къадир Рамазанов, Саид Алиметов, Шагьабудин Шихбабаев, Забит Ризванов, Лезги Нямет, Гелхен Мухтар, Мегьамед Камалдинов, Хкем Жамалдинов, Мегьамед  Къуруш, Кьасум Фаталиев, Ибрагьим Мурадов, Кичибег Мусаев ва маса ксар тупламиш хьанвай. Абурун эсеррини,  макъалайрини газетдин чинра гегьенш чка кьурди а чIаван газетри субутзава.

Къази Къазиев чаз “ЧIурун паб”, “Мадарани Гуьлуьстан”, “Фекьидин фитне”, иллаки “КIири буба” хьтин повестралди лап хъсан гьикаятчийрикай сад хьиз машгьур я. Писателдин ирс гьелелиг ахтармишна чирнавач, публицистикани гьакI я.

Дяведилай гуьгъуьнин йисара чи милли журналистикадиз атай, чеб фронтовикар тир ксарикай чаз хейлин йисара “Коммунист” газетдин редактор хьайи Имамудин Жамиевич Апаеван, газетдин жавабдар секретарь хьайи Тагьирбег Рамазанович Алисултанован, редактордин заместитель хьайи Серкер Мингьажиеван тIварар чида.

Имамудин Жамиевич Апаевакай чун мад рахан хъийида. “Коммунист” газетдин тарихдикай суьгьбетдайла. И сеферда чун дяведай хтана, “Социализмдин пайдах” газетдиз кIвалахал атай Т.Алисултановакай ва гьа чIавуз журналиствилин рехъ хкягъай гвардиядин капитан, писатель Серкер Мингьажевакай рахада.

* * *

Тагьирбег  Рамазанович  АЛИСУЛТАНОВ яргъал йисара “Лезги газетдин” редакцияда кIвалах авур ва чагъинда  аваз, рикIе мурадар амаз рагьметдиз фейибурукай сад я. Адан аял вахтар Сулейман-Стальский райондин Цмуррин хуьре акъатна. Бакудин рабфакда кIелна, къуншидал алай Рухунрин, гуьгъуьнлай хайи хуьруьн  школайра муаллимвал авуна. Ада тарсар гайи аялрикай къе  муаллимар, алимар, духтурар ва маса пешейрин иесияр хьанва…

1939-йисуз хуьруьн жегьил муаллимдиз РККА-дин жергейриз эвер гузва. Чапхунчи душманди Ватандал гьужум авун себеб яз, Яру Армиядин аскердиз хуьруьз фад хкведай (къуллугъдин вахт куьтягь хьайилани) мумкинвал хьанач. Ада Ватандин ЧIехи дяве башламишай сифте йикъарилай эхирдалди душмандихъ галаз кьиле фейи женгера иштиракна, дагъвидиз хас тирвал викIегьвал, кьегьалвал къалурна.

Са куьнихъайни кичIе тушир ОРС-дин радист, старший сержант Алисултанов Та­гьир­бег Рамазанович разведкадихъ галаз душмандин далу патаз садрани-кьведра фенач. Ам гьар сеферда есир ва герек ­делилар гваз хкведай. Баркалладин орденрин сагьиб­диз Яру Гъетрен, Ватандин дяведин орденар­ ва гзаф кьадар медаларни гана…

ВикIегь дагъви ЧIехи Гъалибвилин йи­къал­ди женгинин баркаллу рехъ фена, Ватандиз уьзягъ яз хтана.

Са йисуз хайи хуьре муаллимвал авур ва хизан кутур жегьил Махачкъаладиз къвезва ва лезги чIалалди акъатзавай республикадин “Социализмдин пайдах” (гилан “Лезги газет”) газетдин редакцияда кIвалахал акъваззава.

Таржумачи, литсотрудник, жавабдар секретарь — редакцияда дяведин ва зегьметдин ветерандин уьмуьрдин рехъ гьа ихьтинди я…

* * *

Серкер  МИНГЬАЖЕВ (1912-1996). 1912-йисуз Докъузпара райондин Текийрин хуьре дидедиз хьайи адаз уьмуьрдин уькIуь-цуру гзаф акуна. Ам 82 йисан яшдин чIехи рехъ фена. Гьихьтин рехъ!

Ада Дагъустандин землестроительный техникумда кIелна. Хасавюрт, Ахцегь, До­къузпара районра жуьреба-жуьре жавабдар кIвалахар бегьемарна.

1941-йисуз чи Ватандал фашистрин геллегьри чпин вагьши пац вегьейла, Мингьажев, гъиле яракь кьуна,  женгиник экечIна.

Сталинград шегьер душмандикай хуьдайла, адал залан хер хьана.

Гуьгъуьнлай ада, гвардиядин капитанди, Украинадин Сад ва Кьвед лагьай фронтра сифтедай ротадин командирвиле, стрелковый батальондин командирдин заместителвиле ва эхирдайни комбатвиле дяведин къуллугъар кьиле тухвана. Женгера Серкерал пуд сеферда хирер, садра ам контузия хьана.

Сталинграддилай башламишна, Пра­га­див агакьдалди кьиле фейи къизгъин­ жен­­гера кьегьалвилер къалурунай адаз ­Ватандин дяведин кьвед лагьай дережадин, Яру Гъетрен орденар, вад медаль гана,  Верховный Главнокомандующийдин тIва­ру­нихъай цIе­кIуьд сеферда чухсагъул малумарна. Серкер Мингьажева Румыния, Поль­ша, Че­хо­сло­вакия, Германия фаши­стрикай азад авун патал женгерани иш­тиракна. 1945-йисуз, дяве куьтягь хьайила, армиядай ахъай­ хъувур ада партиядин Дагъустандин обкомдин инструкторвиле, Агъул райкомдин секретарвиле кIвалахна.

1950-йисалай та пенсиядиз экъечI­далди Мингьажева печатдин органра кIва­лахна. Адакай сифте “Дагъустандин правда”, ахпа “Коммунист” газетрин редакторрин за­меститель хьана. Ахпа тамам цIуд йисуз Да­гъустандин радиодин лезги чIалан ­пере­дачайрин старший редактор яз кIва­лахна.

Вири йисара зегьметдани ада гьакъисагъвал къалурна. Ам СССР-дин  журналистрин Союздин член, Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник, Дагъустандин ктабрин издательствода чапнавай гьикаятдин са шумуд ктабдин автор я.

Писатель Къ.Акимова къейднавайвал (“ЛГ”, 1995-йисан 14-апрель), лезги лите­ратурада Ватандин ЧIехи дяведикай кхьенвай эсерар тIимил ава. Фикирдиз Х.Тагьиран шиирар, И.Къазиеван “Смоленскдин чилел” роман къвезва. И жигьетдай С.Мингьа­жеван повестри литературада амай буш хъалхъам ацIур хъувуна лагьайтIа, чун гъа­латI туш.

Писателдин ирс гьелелиг  ахтармишна чирнавач. Амма им гележег патални герек  кар я.

Зи фикирдалди, Серкер Мингьажеван повестар дяведикай ислягь уьмуьр патал кхьенвай эсерар я. Дяведин мусибатар къалуруналди, писателди инсанриз ислягь уьмуьр лазим тирди тестикьарзава, гьавиляй адан игитри ислягь гележег патал, чандилайни гъил къачуна, женг чIугвазва. И женгера абур гъалибни жезва.

Мердали  Жалилов