Чна чи газетдин асул рекьерикай, адан кьилин къуватрикай, регьберрикай, мумкинвилерикай, бязи даяхрикайни дамахрикай, жезмай кьван гьакъикъат вилив хвена, суьгьбетна. Амма, тар дувулри хуьзва лугьудайвал, газетни адан журналистри хуьзвайдал шак алач. Лезги милли журналистикадик, газетдин редакцияда кIвалахиз, адалай къерехда авазни, чпин кьетIен пай кутур, са гьихьтин ятIа хъсан ирс, гелер таз алакьай хейлин ксар хьана.
Бязибурукай чун идалай вилик раханва. Амма чи милли журналистика (лезги чIалал кхьенвай публицистика) вилик тухвай, чпелай чешне къачур, гилани ирс цIийи несилри давамарзавай писателар, шаирар, газетдин къуллугъчияр — чпикай гегьеншдиз рахуниз лайихлубур мадни ава. Абурукай кхьин тавуртIа, чи фикирдалди, газетдин 100 йисан тарихдикай, чи милли журналистика арадал атуникай, виликди финикай ийизвай суьгьбет тамамди жедачир.
Чна чпикай суьгьбет авур Дагъустандин халкьдин шаир Шагь-Эмир Мурадов, машгьур шаир, СтIал Сулейманан тIварунихъ галай Госпремиядин лауреат Алирза Саидов хьтин ксарихъ галаз санал газетдин редакцияда Дагъустандин халкьдин шаирдин чIехи гьуьрметдин тIварцIиз лайихлу хьайи Байрам Салимова, “РД-дин культурадин лайихлу работник” лагьай тIвар къачур писателар тир Абдулбари Магьмудова, Буба Гьажикъулиева, Якьуб Яралиева, Шихзада Юсуфова, яшлу журналистар Абдулмуталиб Баламирзоева, Сейфудин Абдулмуталибова, Шагьидин Рамазанова, Жумали Генжалиева, Айдин Гьажиева, Шагьабудин Шихбабаева, Гуьлбала Ханова, Юсуф Айвазова, Асвар Тагьирова, Рамазан Керимова, Мурадали Мурадалиева, Аламудин Шихрагьимова, Къурбан Къадирова, Манучар Яралиева, масабуру кIвалахна. Жуьреба-жуьре йисара абуру газетдин махсус мухбиррин, отделрин редакторрин (а вахтара — заведующийрин), газетдин жавабдар секретардин къуллугъарни бегьемарна.
* * *
Байрам Салимова (1929-2014-йисар) вичи рикIел хкайвал, “Лезги газетдин” (а чIавуз “Социализмдин пайдах”) редакциядиз ам газетдин редактор Къази Къазиева желбна, ина адакай культурадин отделдин заведующий, бязи вахтара жавабдар секретарни, таржумачини хьана.
Газетдин редакциядай ам Дагъустандин писателрин Союздиз, авторвилин ихтиярар хуьдай фондунин заведующийвилин къуллугъдал фена. Амма гьина хьанатIани, газетдихъ галаз ада уьмуьрдин эхиримжи йикъаралди алакъа атIанач. Газетда анжах са гьадан авторвилин рубрика “Ифей маша” кардик акатуни (уьмуьрдин бязи рехнейрал хъуьрезвай куьруь жанрайрин шиирар кхьинин) шаирди газетдиз, чи публицистикадиз вири уьмуьрда вафалувал хвейиди субутзава.
Адан яратмишунрин, гьам шаирвилин ва гьамни публициствилин кукIуш яз, чи фикирдалди, газетда тамамвилелди сифте яз чап авур, ада шаир Забит Ризвановахъ галаз санал кIватI хъувур чи халкьдин игитвилин эпос “Шарвили” гьисабиз жеда. И карди неинки эпосдин паяр (манияр, махар, мифар) санал кIватI хъувур шаирриз, гьакI газетдиз вичизни халкьдин патай еке гьуьрмет ва авторитет гъайидал шак алач.
Къе эпос хайи лезги чIалал халкьди теснифнавай гьакьван гуьзел ва къудратлу эсер тирди дуьньядиз чир хьанва. И кардик а эсер урус чIалаз таржума авур маса шаир, публицист, хъсан редакторни тир Ризван Забитович Ризванован лайихлу пай ква.
Аферин чпиз виридаз!..
* * *
Газетда вичин гел таз алакьай маса авторрикай сад тIвар-ван авай гьикаятчи, публицист, хейлин повестринни новеллайрин, очеркринни фельетонрин сагьиб, лезги чIалан заргар хьайи Абдулбари Магьмудов (1930-2014) я. “Лезги газетдин” (а чIавуз — “Коммунист”) редакциядиз ам 1961- йисуз атана. Иниз къведалди ада Хив райондин “Хиврин колхозчи”, ахпа Сулейман-Стальский райондин “Коммунизмдин гатфар” газетра редакторвиле, отделрин заведующийвиле кIвалахна.
1958-йисалай ам СССР-дин (гила РФ-дин) журналистрин Союздин член тир. Яни республикадин газетдиз ам пешекар журналист яз атана.
Хейлин йисара ина партийный ва маса отделра кIвалахна. Хизандин бязи месэлаяр себеб яз, ам меркездай вичин хуьруьнвияр куьч хьанвай ЦIийи Макьарал хъфена, ана парткомдин секретарвиле, профкомвиле кIвалахна. Мухбирвилин рекьивай ам садрани къекъечIнач.
Гьа са вахтунда ада вичин писателвилин кIвалахни давамарна. Адан къелемдикай лезги кIелзавайбуру хушвилелди кьабулнавай, чпин метлеб инлай кьулухъни агъуз ават тийидай “Цуькверин кIунчI”, “Чун стхаяр я”, “Тараз якIв язава”, “Залзала”, “ЦIийи Макьар ва макьавияр”, маса ктабар хкатна. Публицистикадин жигьетдай эхиримжи кьве ктаб (“Залзала” ва “Макьавияр…”) автордин яратмишунра кьетIен кукIуш хьиз я.
А.Магьмудован ирсиникай чи хейлин жегьил писателри, публицистри чпиз тарс хкудна. Ш.Шабатов, Х.Кьасумов, Р.Эмиргьамзаев, Н.Ибрагьимов, масабур гьа жергедай я.
* * *
Лезги милли журналистикадин амадагрикай, халисан дестекрикай сад писатель, общественно-политический деятель Буба Гьажикъулиев (1932-1987) я.
Ада гагь Дагъустандин радиокомитетда, гагь “Лезги газетдин” (а вахтара — “Коммунист”) редакцияда, Дагъустандин писателрин Союзда кIвалахиз, лезги милли журналистикадиз хейлин цIийивилер гъана. Лап хъсан очерк, зарисовка, фельетон, анализдин веревирдер, рекьерин къейдер, мезелияр, айгьамар ва масабур милли газетдин чинрал гъуналди, ада чи публицистикада вичелай вилик Алибег Фатахова, Исмаил Вагьабова, Назир Агьмедова, Къази Къазиева кутур рехъ мадни гьяркьуь ва девлетлу авуна.
“Самурдин авазар” тIвар алаз, документрин бинедаллаз ада кхьей повесть тIебиат хуьнин, экологиядин, чилин девлетрив къадирлувилелди эгечIунин месэлайрай кхьенвай лап хъсан эсер я. Ам гьасятда Дагъустандин маса чIаларизни таржума авунай.
Писателдин ирс алай вахтунда чи газетда кIвалахзавай хейлин журналистри — Н.Ибрагьимова, Ж.Саидовади, Р.Рамалдановади, масабуру давамарзава.
* * *
Буба Гьажикъулиевахъ галаз гьа са жергеда аваз, гьа са йисара чи газетдин редакцияда писатель-гьикаятчи Якьуб Яралиева (1930-1991) зегьмет чIугуна.
Газетдиз ам Къази Къазиеван девирда литсотрудник, таржумачи яз атана, ина ам чIехи повестар, драмадин эсерар кхьинин дережайрив агакьна.
Автордин “НуькIрен булах”, “Са фурун вакIар”, “Нурар ва хъенар” ктабар, А.Ражабовахъ галаз санал кхьенвай “Хендедадин мехъер” драма, маса эсерар ирс яз чи кIелдайбурув гума.
Вичин уьмуьрдани, кхьинрани ам гзаф сабурлу инсан тир, гьар са шейинив (макъаладив, репортаждив, фельетондив, новеллайрив) чIехи мукьуфдивди эгечIдай, яргъалди зегьмет чIугвадай…
* * *
Лезги милли газетда вичин хатI, гел таз алакьай маса авторрикай сад писатель, публицист, таржумачи, пародист Шихзада Юсуфов (1937-2013 йисар) яз чида.
Ш.Юсуфова хейлин йисара урус чIалал акъатзавай “Комсомолец Дагестана”, “Дагъустандин правда”, маса газетра кIвалахна. Яни “Лезги газетдин” (а чIавуз — “Коммунист”) редакциядиз ам пешекар журналист, публицист яз атана. Ам хъсан литератор — критикни тир. Гьавиляй газетдани асул гьисабдай культурадин отделда кIвалахна, литературадинни культурадин месэлайрай пара кхьена.
Чи эдебиятда ада сифте яз пародиядин жанрдал чан гъана, “Муштулух” тIвар алаз ктабни чапдай акъудна (1994-йис).
Амма публицист яз ам “Ватандин хва”, “Зи баркаллу ватанэгьлияр”, “Лезгинцев – инкъилабдин хва” ктабри машгьурна. Абур пудни лап хъсан очеркрикай ибарат я.
Ш.Юсуфован публициствилин агалкьунар лезги халкьдиз ада баркаллу хва, машгьур инкъилабчи Мегьамед Лезгинцев (Гьуьсейнов) ва адан хизанар вужар тиртIа чир хъувунихъ, саки квахьнавай тIварар дуьздал ахкъудунихъ галаз алакъалу ийизва.
Ада гьа тегьерда лезги руш, кьисметди Къазахстандиз акъудай, амма гьунарлу зегьметди Социализмдин Зегьметдин Игитдин тIварцIиз лайихлу авур Имамат Ибрагьимовани вуж ятIа, гьинай ятIа чир хъувуна, адакай вижевай ктаб кхьена…
Таржумачи яз, Ш.Юсуфова Георгий Лезгинцеван “Дагъларай тир инсан” (буба М.Гьуьсейновакай) роман лезги чIалаз элкъуьрна. Литературадин ирсина къекъуьналди, чи къенин кIелзавайбурув вич гьакьван кьит яз хьайи Алкьвадар Гьасанан “Ассари Дагъустан” (вичин вахтунда Али Гьасанова урус чIалаз таржума авур) ктаб мад сеферда урус чIалал ахгакьарна. Писателдин, журналистдин зегьметар адаз “Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник” лагьай гьуьрметдин тIвар гуналди къейдна…
Ш.Юсуфован ирс къенин аямдин журналистри, публицистри — К.Казимова, Н.Ибрагьимова, М.Жалилова, Д.Шерифалиева, масабуру давамарзава.
(КьатI ама)
Мердали Жалилов
