(Эвел 23-28-нумрайра)

1974-йисан эвел кьилера чи газетдин редакцияда мад са дегишвал хьана. А девирда ина кIвалахай бязи ксари рикIел хкизвайвал, ихьтин дегишвал вилив хуьзвачир. Амма газет  партиядин обкомдин, Верховный Советдин, Министррин Советдин орган яз, редакциядин редактордин месэла гьабуру гьялзавай.

ИкI, философиядин илимрин кандидат, вичихъ еке бажарагъ ва тешкилатчидин алакьунар авай жегьил коммунист А.Н.Агьмедов партиядин обкомди вичин аппаратдиз хутахна. Адан чкадал газетдин редакторвиле вичи саки 31 йисуз жуьреба-жуьре районра партийный руководство гудай чIехи къуллугъар бегьемарай  Зейдуллагь  Бабаевич Мегьтиев тайинарна  (1918-1992-йисар).

* * *

Агьмед Насруллаевича партиядин обкомда яргъалди давам ганач. Адаз датIана гьерекатда, цIийи крар, къуватар желб ийиз, женгина хьун хас тир. Гьавиляй ам Дагъустандин госуниверситетдиз философиядин муаллимвиле фена. Жегьилриз коммуниствилин руьгьдин тербия, философиядин илимдай дерин чирвилер гуз. Гьа са вахтунда ада вичин чирвилерни хкажзавай, философиядин илимрин докторвилин диссертациядал кIвалахзавай. Амма залум азарди адаз а мумкинвал ганач.

Агьмед Насруллаевича кьил кутур савадлу ва гьакьван герек крар редакциядин коллективди цIийи шартIара давамарна.

* * *

Гьихьтинди тир Зейдуллагь Бабаевич редакциядин кьилиз атанвай вахт? 1974-1978-йисар. И  девир чи тарихда Л.И.Брежневан виридалайни секин ва гьакьван умунвилелди месэлаяр гьялайбур яз гьатнава. Садбуру абуруз “застойдин”, яни санихъни фин тийиз, акъвазай вахтни лугьузва.

Амма Л.И.Брежнева Компартиядиз ва Советрин гьукуматдиз руководство гайи девирдикай адетдин инсанар къана рахадач. Гьар сада вичин кар ийизвай, инсанрик пака пис жеда, кIеве гьатда лугьудай хьтин къалабулух квачир. Экономикади ян тагана виликди еримишзавайди неинки вири уьлкведа, гьакI чи республикадани, кьилди къа­чуртIа, Кьиблепатан Дагъустандани кьиле физвай еке эцигунри, арадал атанвай чIехи хуьрери ва майишатри, инсанри  битмишарзавай зурба бегьерри субутзавай.

Ингье а вахтунин “Коммунист” газетда гьалтзавай асул рубрикаяр: “КПСС-дин ХХV съезддин къарарар — кардалди кьилиз акъу­дин!”. “Жегьилри — партиядин съезддиз”, “Октябрдин юбилейдиз — зарбачи зегьмет”, “ЧIехи наградади цIийи агалкьунрихъ эверзава”, “Соцмажбурнамаяр агалкьунралди тамамарин”, “Партиядин планар — халкьдин планар я”,  “Советрин яшайишдин къайда”, “Чи уьмуьрдин дибдин закон”, “Халкьдин контроль — кIвалахдик”, “Уьлкведиз — Да­гъус­тандин ципицIар”, “Ваз, Ватан, — чи зарбачи зегьмет”, “Малдарвилиз — зарбачи зегьмет”, “Коммунистдин” почта”, “Коммунистдиз” жаваб  гузва”  ва  масабур.  И  рубрикайрайни аквазвайвал, а йисарин “Коммунист” ­газетдин кьилин игит-зегьметчи инсан, кьилин идея — коммунизмдин кардиз вафа­лувал, кьи­лин къаст — жуван вири хъсан мумкинвилер Ватандин абадвилин рекье эцигун!..

Вири месэлаяр “Экономика кьенятлуди хьун лазим я” лишандик кваз гьялзавай. Манатди манатдилай артух къазанжи гъидайвал кIвалахиз чирзавай.

Гьа и чIавуз дуьньядин гьаларикни са гьихьтин ятIа дегишвал акатнавай. Сад-садавай къакъатиз хьайи бязи уьлквеяр (Чехословакия, Венгрия, Югославия, Болгария…) ахгатзавай.

ЯтIани, “къайи дяве” лугьудайди секин хьанвачир. Артухлама ада чи обществодиз къенепатай зиян гудай крарик артух гьерекат кутунвай. “Диссидентрин”, чпи “инсандин ихтиярар хуьзва” лугьузвайбурун (правозащитники), кIвалахриз кьацI язавай либералрин, партийный бюрократиядин, номенклатурщикрин гьерекатрал чан атанвай. Винелай вири крар хъсанбур хьиз аквазвайтIани, къенепата крар къулайдиз вилик физвачир. Тавур­ крар авурбур хьиз къалурунин, тапан делилар вилик кутунин, и гьаларин нетижа яз, коррупциядин алакъайри цуьк акъудзавай. Гьавиляй обществода яваш-яваш низам­сузвал, къайгъусузвал, жуван хсуси интересар ви­лик кутун хьтин чIуру крар арадал къвез­вай­.

Гьа ихьтин шартIара СМИ-ри чеб коммунизмдин идеалриз вафалубур, халкьарин гегьенш къатар агудзавай, хъсан ирс, адетар­ хуьзвай, милли чIал, литература, культура ви­лик тухузвай асул къуват яз къалурун, хуьн лазим тир. Регьят месэлаяр тушир. Критикадин материалар кхьин, виликдай хьиз, са акьван виле аквазвачир. Авачир тарифрихъ калтугзавай  функционерар  вилик акатзавай.

За а чIавуз, вуз акьалтIарна, Мегьарамдхуьруьн районда чIехибурукай сад тир Тагьирхуьруьн-Къазмайрал, ахпа Самурда кIва­лахзавай. Чкайрал, чи хуьрерани районра, иллаки чи майишатра гьихьтин гьалар, гьерекатар аватIа, вилералди аквазвай. Еке чуьнуьхунризни гьиллебазвилериз кьил янавай. За а чIавуз “КицIерни ли” басня кхьейла, писатель Межид Гьажиева им хаталу шей я, журналда гуз жедач лагьанай…

Тарашунар русвагьзавай ахьтин шей “Коммунист” газетда гун генани хата тир…

* * *

З.Б.Мегьтиеван девирда чи газетди вичин тарихда арадал атанвай хъсан адетар давамарна.

Газетдин редакцияда а чIавуз чеб вири патарихъай лигим хьанвай тежрибалу журналистри – коммунистри кIвалахзавай. Абурун жергеда машгьур журналистар Селимхан Эмирханов (газетдин редактордин заместитель), Ноябрь Ханкишиев, Мегьди Мегьдиев, Агъариза Саидов, Шихзада Юсуфов, Азиз Фатуллаев, Мурадали Мурадалиев, Манучар Яралиев, Аламудин Шихрагьимов, Алаудин Гьамидов, Сиражидин Селимов, Дагълар Абдуллаев, Далгат Гьарунов, Къайибхан Къайибханов, Алибег Гьасанов, Абдулбари Магьмудов, Къурбан Къадиров, Даир Бейбалаев ва гзаф масабур авай.

Газетдин патарив, виликрай хьиз, гьам алимрин, гьам писателрин, гьам искусстводин устадрин, методистрин, муаллимрин еке дестеяр гвай. Чи рикIел Агьед Агъаеван, Ражидин Гьайдарован, Агьмедуллагь Гуьлмегьамедован, Малла Вагьабован, Омар Гьуьсейнован, Гьажи Гашарован, Къурбан Акимован, Гьахъверди Рамалданован, Эфенди Аквердиеван, Алимегьамед Бабаеван, Загьраб Баглиеван, Сара Агъашириновадин, Амри Шихсаидован, Гьайдар Гьажиеван, Гьажимурад Искендерован, писателар тир  Алирза Саидован, Межид Гьажиеван, Якьуб Яралиеван, Буба Гьажикъулиеван, Жамидинан, Ибрагьим Гьуьсейнован, Ханбичедин, Байрам Салимован, Забит Ризванован, композиторар тир Сейфулла Керимован, Мегьамед Гьуьсейнован, Асеф Мегьманан, Гьасанагъа Мурсалован, манидарар тир Дурия Рагьимовадин, Айдунбег Камилован ва масабурун тIварар къвезва. Абур вири чи газет къуватлу, метлублу ийизвай мухбирарни тир.

Газет вичин чIалан, къарагъарзавай месэлайрин, халкьдихъ, тарихдихъ галаз сих алакъаяр хуьнин жигьетрай, кхьизвай ксарин савадлувилин рекьерайни вини дережадиз атанвай. Винидихъ гъанвай тIварари гьа кардин шагьидвалзава.

Газетдин редактор яз, З.Б.Мегьтиева коллективдин къуватар хуьн, артмишун, абуруз къуллугъдин ва  яшайишдин шартIар яратмишун патал гзаф крарик кьил кутуна кIанза­вай. Тарихди шагьидвалзавайвал, а чIавуз ре­дакцияда кIвалахзавай хейлин ксариз яшайишдин кIвалер гана, маса мумкинвилерни хьана.

Хейлинбур маса къуллугърал элячIна. Им тIебии кар я. Амма газетдай маса къуллугърал фейибуруни редакциядихъ галаз алакъа хуьзвай.

Зейдуллагь Бабаевич Мегьтиеван редакторвилин вахт адан ирсинихъ галаз мукьувай таниш журналист, писатель Нариман Ибрагьимова икI рикIел хкизва:”Редакциядин идарадиз редакторвилин къуллугъдал къведалди, вичин уьмуьрда ихьтин дегишвал же­да лагьанайтIа, ам садахъни агъадачир, З.Мегьтиева 31 йисуз партиядин Рутул, Кьурагь, Сулейман-Стальский райкомрин сад лагьай секретарвилин везифаяр кьилиз акъудна…”. (Килиг: “ЛГ”-дин 2000-йисан махсус ктабдин 60-61-чинар).

Ам филиви лежбер, ахпа нефтяник Бубадин хизанда 1918-йисуз дидедиз хьана. Сифте чирвилер Бакуда, ахпа хуьруьн школада къачуна, муаллимвилин курсар акьал­тIарна, 1935-йисалай зегьмет чIугваз эгечIна. Са куьруь вахтунда муаллимвиле кIвалахай жегьил комсомолдин тешкиллувилин кIва­лах­рал желбна.

Ихьтин тежриба авай касдиз, вичи яратмишунар ийизвачиртIани, газетдин редакция­диз руководство гун четин акъваз тавурди якъин я.

Кар алайди, адаз инсанрихъ галаз, абурун алакьунрилай, яшарилай, мумкинвилерилай аслу яз, рахаз чидай. Гьавиляй газетдин кIвалах зайиф хьанач, виликди фена. “Кар истемишдай кас тиртIани, къенивал гвайди, ширин мез авайдини  тир ам”, — рикIел хкизва вичин кхьинра Н.Ибрагьимова.

Зейдуллагь Бабаевичан редакторвилин йисара  чазни ам, иллаки жегьил писателрин совещанийрин вахтунда, патавай аквадай мумкинвал хьана. Дугъриданни, ам вичел меслят гъиз атай касдихъ дикъетдивди яб акалдай, ахпа месэла гьялдай рекьер къалуриз алакьдай кас тир. Яратмишдай ксарин месэла ада вичин къуллугъчийрин хиве твадай. Яни милли чIал, литература, культура хуьнин, виликди тухунин месэлаяр гьялун газетдин хивяй акъуддачир. Жегьилрин чарар, эсерар гун гьа чIавузни давам хьана.

* * *

Зейдуллагь Бабаевич Мегьтиев 1978-йисуз газетдин кIвалах­дилай пенсиядиз экъечIна. Амма газетдихъ галаз вичин уьмуьрдин эхиримжи йикъаралди ала­къа хвена.

1992-йисан 5-ноябрдиз, 74-йисан яшда аваз, ам рагьметдиз фена. Саки 45 йисан зегьметдин лайихлувилер “Октябрдин революциядин”, “Трудовой Красный Знамя”, “Знак Почета” орденар, ме­далар, маса шабагьар гуналди къейдна.

Са кар мадни рикIел хуьн кутугнава: З.Б.Мегьтиеван девирда тарихда сифте яз «Коммунист» газет ВДНХ-дин медалдиз лайихлу хьана. (1978-йис). Газетди Да­гъустанда багъманчивал вилик тухуниз лап еке чка ганай ва конкурсра иштиракнай. ВДНХ-дин медаль гьа вахтунда къачунай.

И кардини чи милли журналистика вири йи­сара ян тагана виликди фейидакай лу­гьузва.

(КьатI ама)

Мердали  Жалилов