(Эвел 22-23-нумрайра)
“Коммунист” газетдин редакциядин кьиле аваз, Имамудин Жамиевич Апаева лезги халкьдин милли журналистика, литература, культура, экономика, халкьарин дуствилин алакъаяр мадни вилик тухун патал хейлин хъсан крарик кьил кутурди а чIавуз адахъ галаз кIвалахай гзаф ксари рикIел хкизва. Сифте нубатда, гьеле гьа чIавуз сад-садавай къакъудиз алахънавай лезги халкьдин алакъаяр атIун тавун патал лезги халкьдин векилар яшамиш жезвай вири республикайра, шегьерра чи газетдин подписка тешкилна, анра газетдин общественный постар кардик кутуна, чи журналистар командировкайриз физвай…
Лап сих алакъаяр къунши Азербайжан Республикадин лезги районрихъ (КцIар, Къуба, Хачмаз, маса районар) Баку, Сумгаит, Къазимегьамед, маса шегьеррихъ галаз тайинарна. Лезгийрин милли месэлаяр гьялуниз артух фикир гун анин чIехи сагьибривай истемишна.
Азербайжан патай а чIавуз чи газетдин редакциядихъ галаз са десте яратмишдай ксари алакъа хуьзвай. Забит Ризванов, Лезги Нямет, Келентар Келентарли, Шакир Наврузбегов, Иззет Шерифов, Намеддин Мирзаев, Мегьамед Агъа, Ямудин Шейдаев, Саади Саадиев ва маса авторар гьа жергедай я.
Лезгийрин тIал алай месэлайриз фикир гун артухарунин мураддалди, Азербайжандин Хачмаз, КцIар районриз чеб фейи дуьшуьшрикай К.Л.Азизханова хъсандиз рикIел хкизва. (Килиг: “ЛГ”-дин 2000-йисан махсус ктабдин 46-47-чинар).
И.Ж.Апаеван къайгъударвал себеб яз, сифте яз лезгийрин чIехи классик Етим Эминан шикил арадал хкайдини (художник — Абид Азизов) къейд авун кутугнава. Ихьтин къайгъударвилин рекье авай кас дяведин залан хирерикди фад рагьметдиз фена. 1972-йисан январдиз. Амма адан ирс чи газетда давам хьана.
Гьихьтинди тир И.Ж.Апаеван девирда “Коммунист” газет? Чна виликдайни къейдна: “Коммунистдикай” чи халкьдин гьакъикъи къагьриманвилин, зегьметкешвилин, дуствилинни къанажагълувилин руьгь къалурзавай гуьзгуь, халкь чIехи гьунаррал ашкъиламишзавай кьетIен къуват хьайиди адан подшивкайра, кьилди-кьилдин нумрайра къекъвейлани чир жезва.
“Коммунист” газет чIехи форматдин 4 чин аваз (гилан чи газетдин 8 чин) гьафтеда пуд сеферда чапдай акъатзавай: арбе, жуьмя, гьяд йикъара. Гьар са нумра гьам туькIуьр хьунин, гьам мана-метлебдин, гьам шикилралди, гранкайралди, маса такьатралди безетмишунин (дизайндин) жигьетдай тафаватлу я. “Коммунист” газетда неинки фотожурналистри, гьакI махсус чирвилер авай художникрини зегьмет чIугуна. Гьавиляйни газетдин акунар, кIалубар кIелзавайбурун фикир желбдайбур хьана.
1962-йисан 1-нумра. Ам “Квез цIийи йис мубаракрай, дустар!” лишандик кваз акъатнава. И чинин са пай, кьилелай В.И.Ленинан чIехи шикил алаз, “КПСС-дин Программа” ктаб инсанрин (абурук шахтерар, фялеяр, лежберар, интеллигенциядин векилар ква) кьилел хкажнавай жегьил дагъвидин шикилди кьунва. КIаникай 1962 рекъемар ала. Чинин агъа кьил гъилера “Бахтлувал, Стхавал, Барабарвал, Азадвал, Зегьмет, Ислягьвал” гафар кхьенвай чIехи лент-пайдах тухузвай инсанрин сих жергедин шикилди кьунва. Санлай им художественно-графический чIехи шикил — агитплакат я. Адан метлебди неинки “Коммунист” газетдин руьгь, къамат гьихьтинди ятIа, гьакI гьа девирдин къаматни хъсандиз лишанламишзава. (Шикилдин автор — художник Абид Азизов, газетдин къуллугъчи).
И шикилрин юкьва “ЦIийи йисуз цIийи агалкьунрихъ” редакциядин макъала, патавай советрин халкьдиз КПСС-дин ЦК-дин, СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин, СССР-дин Министрин Советдин патай тебрикар чапнава.
Редакциядин макъаладай чаз неинки чи чIехи уьлкве, вири дуьнья политикадинни социальный, культурадинни экономикадин, амай рекьерайни агакьнавай дережаяр, гьакI чи республикада, кьилди Кьиблепатан Дагъустанда важиблу вуч месэлаяр вилик кватIа чир жезва.
Ингье къейд: “Алатай йис чи республикадин зегьметчийри агалкьунралди куьтягьна… Вири продукция акъудунин йисан пландилай алава яз пуд миллион (гилан миллиардар – М.Ж.) манатдин къимет авай продукция гана. Кеферпатан Кавказда чIехибурукай сад тир Чирюртдин ГЭС кардик кутун патал вахканва…”.
Макъалада чIехи агалкьунар аваз йис куьтягьнавайбурукай Дербент шегьердин карханайрин, Дагъустандин Огни заводдин тIварар кьунва.
ЦIийи йисуз кьилиз акъудун герекбурук республикадин промышленностдин чIехи карханаяр — Махачкъалада Дагэлектромаш завод, Къизляр районда Дагэлектроавтомат, Избербашда — электротермический тадаракрин завод, Тарумовка хуьре — Дагэлектроаппарат завод ва маса заводар квайди къалурнава.
ЦIийи йисуз чина гьакI нафтIадин, газдин, хуьруьн майишатдин ва маса хилерани лап чIехи везифаяр вилик эцигнавайди къейднава.
Эхь, уьлкведи, санлай вири обществоди, а вахтунин кьилин Программа гъиле кьунвай, инсанрихъ ам кьилиз акъудиз жедайвилихъ инанмишвални авай. И инанмишвал артухарзавай къуват печать, журналистикадин гьахълу гаф тирдал шак алач.
Газетдин кьвед ва пуд лагьай чинар “ЦIийи йис зегьметдин цIийи гъалибвилералди лишанламишда чна!” рубрикадик кваз ганвай материалри кьунва. Абурук КПСС-дин Дагъустандин обкомдин, халкьдин майишатдин Советдин, ДАССР-дин Министррин Советдин патай Чирюртдин ГЭС вахтундилай вилик эцигна куьтягьнавай “Сулакгесстройдин” эцигунрин управленидин коллективдиз рекье тунвай тебрик, цIийи йисан везифайрин гьакъиндай писатель Къияс Межидован, “Дуствал” альманахдин кьилин редактор Рашид Рашидован фикирар, Дагъустандин литература вилик финин рекьерикай къейдер ганва. Ина гьакI партиядин Мегьарамдхуьруьн райкомдин секретарь М.Букарова район вилик финикай ийизвай фикирар, Ахцегьрин райбольницадай хирург А.Шефиева кхьенвай чар, Агъул, Кьурагь, Хив, Ахцегь, Рутул районрин зегьметчийрин чарар ва маса материалар ава. Аквазвайвал, а чIавуз чи газетди Рутул, Агъул, Табасаран районризни къуллугъзавай, яни чун сад тир.
И чинра гьакI а чIаван жегьил шаирар тир Такъидин Гьажимурадован, Нариман Къарибован, Мердали Жалилован цIийи йис тебрикзавай шиирарни чапнава. Аквазва хьи, “Дагъустандин правда” газетдин дубляждив гекъигайла, гила акъатзавайди акьалтIай маса газет я. Ана чи милли чIал, руьгь, уьмуьр, чи халкьдин эрзиман мурадарни майилар ава. Гьелбетда, политикадинни идеологиядин, маса миллетрин, уьлквейрин гьакъиндайни материалар гун давамарнава.
И нумрадин 4-чин къецепатан уьлквейрай (социализмдин ва капитализмдин) ганвай хабарри, чи республикадин Къизилюрт ва маса районрай материалри кьунва.
И нумрадай чаз и чIаван чи газетдин махсус корреспондентрин — А.Баламирзоеван, А.Гьажиеван, А.Шихрагьимован, М.Шайдаеван тIварарни чир жезва. Месэлайрин гъавурда аваз кхьенвай куьруь материалри зегьметчи инсанрин ашкъи-гьевес хъсандиз къалурзава. Кьилин фикир абурун агалкьунрал (рекъемрал) желбнава. Ида газетдин редакциядиз устад журналистрин хъсан десте атанвайдан гьакъиндай шагьидвалзава.
Газетда, винидихъни лагьанвайвал, лап гзаф шикилар (лежберрин, чубанрин, техникрин, багъманчийрин) гьатнава. И карди газетдал маса ранг, руьгь, чан гъанвайдал шак алач.
Газетдин 2-нумрадин сад лагьай чин Кьурагь райондин КьепIиррин гамар храдай устIар Ф.Фармановадин чIехи суьретди гуьрчегарнава. И чина гьакI Хив, Ахцегь, Кьасумхуьруьн районрай хабарарни гьатнава.
ЧIехи пай СССР-дин Министррин Советдин Председатель Н.С.Хрущева Австриядин профессор Ганс Тирринган суалриз ганвай жавабри кьунва. Яни переводдин материалри, виликрай хьиз, гилани газетдин еке майдан кьунва. ЯтIани милли тереф, хайи чIалан девлет, инсанрин къайгъуяр, дердияр ачухзавай материалар виликандалай хейлин гзаф хьанва. Яни гиланди лезги газет тирди чир жезва!
Нумрадин кьвед ва пуд лагьай чинра ганвай чIехи пай материалар Дагъустандин жуьреба-жуьре районра кьиле физвай вакъиайриз талукь я.
Кьилин фикир Чирюртдин ГЭС-дал эцигунардайбуруз ганва. Газетдин 2-чин тамамвилелди анай ганвай шикилри ва репортажри кьунва. Им бес чаз виридаз лап герек ва важиблу тежриба тушни?
Лагьана кIанда, “Коммунист” газет кьиляй-кьилиз агалкьунринни тарифринди тушир. Адан саки гьар са нумрада уьмуьрда гьалтзавай кимивилер, яб тагунар, къайгъусузвилер къалурзавай чарарни хейлин чапзавай.
И нумрадани жуьреба-жуьре районрай (Ахцегь, Хасавюрт, Кьасумхуьруьн, Кьурагь) атанвай чарари еке чка кьунва. “Техникадикай тамамвилелди менфят къачун ва ам саламатдиз хуьн”, “Хпехъанриз”, “Культурадин шартIар яратмишнавач”, “Чал почтар агакьзавач”, “Руководство дегиш жезва, кIвалах — ваъ”… Макъалайрин и ва маса кьилери газетдихъ авай женгчивилин руьгь раижзава.
“Руководство дегиш жезва, кIвалах — ваъ” макъала (автор — хсуси корр. А.Тагьиров) Кьурагь районда алишверишдинни общественный тIуьнрин идарайра давам жезвай чIуру гьалариз талукьарнава. Гзаф эксиквилер ва жавабдар ксарин тIварар раижнава. Ахьтин материалрихъ нетижаярни хьайидал шак алач…
(КьатI ама)
Мердали Жалилов
