Эгер чна 10-20-йисан гьакъикъатдив гекъигайтIа, Дагъларин уьлкведин меркез хейлин чIехи ва агьалийрин кьадарни гзаф хьанва. Лугьузвайвал, 800 агъзурдав агакьзава. Виликдай ичIи, баябан чкайрал кьакьан кIвалерин магьлеяр арадал атанва. Меркез Каспийск шегьердив агакьнава. Азад чка амач. Вири яшайишдин кIвалер, мугьманханаяр, идараяр, карханаяр я. Коммунальный сетрал еке гуж акьалтзава. Абур гьа виликанбур, советрин девирда кардик кутурбур яз, амукьнава эхир. КIамай кьван ишлемишна, амма я региондин кьиле акъвазай ксари, я талукь идарадин регьберди абур цIийибуралди эвезнач, дуьздаказ ремонтнач, я алава карханаярни эцигнач. Алава яз, коммунальный сетар масани гана. Гьардахъ вичин иеси хьана ва абур шегьерэгьлийрин ваъ, чпин хийирдихъ калтугна. Нетижада чка-чкада агьалияр йикъаралди, гьафтейралди экв, яд авачиз амукьна. Ихьтин татугай гьалар гилани давам жезва. Вучиз лагьайтIа, куьгьне хьанвай сетрай, турбайрай, подстанцийрай акъакьзавач. Агьалияр икI бейчара авунал республикадин Кьил Сергей Меликов рази хьанач, ам меркезда къайда тунив эгечIна.
Махачкъаладин электроэнергиядихъ галаз алакъалу вири къурулуш цIийи хъийизвайдакай, къуватлу трансформаторар эцигзавайдакай, меркездин ва Каспийскдин агьалияр хъвадай михьи целди таъминарун патал «Чиркей-Махачкъала-Каспийск» водовод тухузвайдакай, кьве шегьердани яшайишдин объектар эцигзавайдакай вири республикадиз хабар ава. Амма им вири кIвалахар хъсанзава, къайдадик ква лагьай чIал туш. Гьялна кIанзавай месэлаяр гзаф ава. Кьилиндини меркездин умуми къурулушдиз талукь реформа я.
Идан гьакъиндай «Дагъустан» РИА-дин майдандал пресс-конференция кьиле фена. Анал РД-дин Халкьдин Собранидин законодательстводин, законрин, государство арадал гъунин, чкадин самоуправленидин ва регламентдин рекьяй Комитетдин председатель Артур Исрапилова, РД-дин юстициядин министрдин заместитель Сергей Къараченцева ва Махачкъаладин администрациядин кьилин заместитель Мавлидин Маликова баянар ва журналистрин суалриз жавабар гана.
— Махачкъаладиз къенепата районар (Ленинан, Советский, Кировский) авачир «Шегьердин округ» лагьай статус гун вахтунин, уьмуьрдин истемишун я, — лагьана А. Исрапилова. — Чун ихьтин кардихъ галаз вердиш хьанвайтIани, агьалийриз адакай са хийирни авачир. Важиблу са месэла гьялун патал райондин администрациядиз фейила, анай вун «им чи везифайрик акатзавай кар туш» лагьана, Махачкъала шегьердин администрациядиз рекье твадай. Аваданламишунин, куьчеяр, рекьер туькIуьрунин, агьалияр герек вири къуллугъралди (услуги) таъминарунин, бюджетдин пулар чара авунин ва гьакI маса месэлаярни шегьердин (районрин ваъ) администрациядилай аслу я. Районрин администрацийрин кIвалах «куьмек це», «шартIар тешкила», «чна гъиле кьазвай серенжемра иштирака», «флан проектдиз пул чара ая» лугьуналди акьалтIзавай. Шегьердин мэрдини я куьмек гун, я тагун. Им, са рахунни алач, кутугай, менфятлу тежриба тушир. Гьавиляй реформаяр тухудай фикирдални атана.
Артур Исрапилова къейд авурвал, Махачкъаладикай шегьердин округ хьайила, районрин администрацийрин хивяй абуру кьилиз акъудзавай везифаяр акъатда, гьукум округдин гъиле жеда, гьар са месэладин гьакъиндайни ада жаваб гуда. «Им заз талукь туш, ам куь везифа я» лугьудай ихтилатар амукьдач. Агьалияр чпин арза, дерди гваз районрин ваъ, шегьердин округдин къуллугъчийрин патав фида. Ида гьам агьалийрин, гьам шегьердин месэлаяр фад гьялдай мумкинвал арадал гъида. Гьар са къуллугъчиди вичин хиве авай жавабдарвал гьиссда. Шегьердин бюджетни кьуд патал пайдач, ам сад жеда.
Ихьтин дегишвилерихъ галаз сад хьиз, шегьердин майишатдин кIвалахни хъсанарда. Кьилдин ксарин гъилера авай хсуси карханаяр (электроэнергиядихъ, цихъ, газдихъ, транспортдихъ галаз алакъалу) жезмай кьван сад хъийиз алахъда. ТахьайтIа, абурун къайгъусузвал, сада масадак тахсир кутун, жавабдарвал гьисс ийиз, кар кьилиз акъуд тавун себеб яз, агъзурралди шегьерэгьлияр кIеве гьатдай, арзаяр гудай, гьукумдикай наразивалдай чкадал гъизва.
Дагъларин уьлкведин меркезда къайда твадай вахт фадлай алукьнава. РД-дин Кьил Сергей Меликова шегьердин кьилевайбуруз алай йисан эхирдалди Махачкъаладин генеральный план туькIуьрунин тапшуругъ ганва. Планди меркездин транспорт, инженерный, яшайишдин хилен инфраструктура вилик тухун, законсуз эцигунрин вилик пад кьун таъминарда.
«Генеральный план кардик кутун тавуртIа, къе Махачкъалада авай хьтин къайгъусузвал, низамсузвал, чкIайвал мадни давам жеда. Ихьтин кардиз чна рехъ гун лазим туш. Везифа вилик эцигнава, йисан эхирдалди генеральный план гьазур хьун герек я», — лагьана региондин регьберди.
Сергей Къараченцева гъавурда турвал, шегьердиз реформа герек яни, тушни чирун патал агьалийрин фикир-къаст чирзава. И кар патал махсус закон акъуднава. Адан бинедаллаз агьалийрихъ яб акалун тешкилнава. Гьар са шегьерэгьлидивай вичин фикир лугьуз, кхьена, малумариз жеда.
Пресс-конференциядал къейд авурвал, Россияда 20 агъзурдалай виниз муниципальный тешкилатар, 600-лай виниз шегьердин округар ава. Анжах Махачкъаладин, Самарадин ва Челябинскдин округра къенепатан районрин администрациярни кардик квай. Челябинскда алай йисан мартдиз реформа тухвана куьтягьна. Самарада гъиле кьунва.
Махачкъаладин мэрдин заместитель М. Маликова лагьана: — Районрикай азад хьун шегьер ва агьалияр патал менфятлу я. Чна шегьерэгьлийрин фикирар чирзава. И кар патал махсус десте тешкилнава, ада инсанрин фикирар, абурулай къвезвай теклифар къейдзава. Тухвай кIвалахдин нетижа 2025-йисан гатуз кьада. Адал асаслу яз, Дагъустан Республикадин закон кьабулда ва шегьердин векилвалдай орган тешкилда.
Нариман Ибрагьимов