Махачкъалада

Республикада ва уьлкведин маса регионра Дагъустандин халкьдин шаир­ Расул Гьамзатован 100 йисан юбилейдиз бахшнавай мярекатар давам­ жезва. Алатай гьафтеда Дагъларин уьл­кведиз Россиядин гзаф регионрай мугь­манар атанвай ва абуру жуьреба-жуьре мярекатра иштиракна. Абурукай садан – 9 лагьай сеферда тешкилай парламентдин «Россиядин та­рихдинни­ медениятдин ирс» форумдин кьилин­ тема «Медениятдин ирс Россиядин халкьарин арада меслятвал хьунин, сад-садан гъавурда гьатунин бине я» тир. Расул Гьамзатован 100 йисан юбилейдиз талукьарнавай и чIехи фо­румдин сад лагьай пай 21-сентябрдиз меркездин Дуствилин кIвале кьиле фена ва 22-сентябрдиз Дербент шегьерда давам хьана.

Дуствилин кIвалин сад лагьай мертебада Дагъустандин сеняткарри гьазурнавай надир шейэрин выставка ачухнавай. Мугьманри Кубачидин, Харбукдин, Унцукулдин, Муьрегодин, Гоцатлдин, Ичилидин (гьайиф хьи, Испикрин хъенчIин къапар авачир) устIарри рангарин металл­рикай, кIарасдикай, чепедикай, гъалари­кай яратмишнавай шейэрал, безекрал рикIивай гьейранвална.

Парламентдин форумдин сад лагьай пай РФ-дин Федерациядин Советдин илимдин, образованидин ва культурадин рекьяй Комитетдин председатель Лилия Гумеровади ачухна ва кьиле тухвана.

Лугьун лазим я хьи, мярекатда Россиядин яхцIурдалай виниз регионрай атанвай депутатри, министрри, абурун заместителри, жавабдар къуллугъчийри иштиракна.

Кутугай залда кIватI хьанвай вири мугьманар тебрик авуналди, Лилия Салаватовнади форумдин иштиракчийриз РФ-дин Федерациядин Советдин Председатель Валентина Матвиенкоди бегьерлувилелди кIвалахунин гьакъиндай гайи теклиф-меслят раижна.

— Гьуьрметлу юлдашар, квез хъсандиз чизва, чна эхиримжи йисара илимдиз, культурадиз, образованидиз талукьарнавай парламентдин форумар Кос­т­ромада, Владимирда, Ярославлда тухванай. Гила, дуьньяда машгьур шаир Расул Гьамзатован виш йисан юбилейдин йисуз, нубат Дагъустан Республикадал атанва, — лагьана Л. Гумеровади. — Дагъларин уьлкве гзаф миллетрин, чIаларин, культурайрин кьетIен хилер вилик фенвай макан я. Республикади милли ва ­уьлкведин культура вилик тухуник кутазвай пай екеди я.

Россияда 190 миллетдин векилар дуст­вилелди яшамиш жезва. Гьар са халкьдихъ вичин тикрар тежедай хьтин милли культура ава. Абур хуьн, гегьеншарун, мадни вилик тухун, акьалтзавай несилдиз чирун чи буржи я. Урус ва гьакI милли культураярни арадай акъудиз, тахьай мисал ийиз, чи руьгьдин, ахлакьдин, марифатдин ерияр барбатIиз кIанзавай вахтунда чи уьлкведин гзаф миллетрикай ибарат халкьдин гьейранвалдай ва кьетIен ирс михьидаказ хуьн ва гележегдин несилрал саламатдиз  агакьарун чи эвелимжи везифа я. ИкI тирди уьлкведин Президентди ва Гьукуматди кьабулзавай къараррайни аквазва.

2022-йисуз РФ-дин Президент В. Путинан Указдалди, Россияда руьгьдин, эдебдин, ахлакьдин ивирар хуьнин ва мягькемарунин гьакъиндай государстводин сиясатдин дибар тайинарна. Абурай аквазвайвал, Россиядин культура адетдин чи ивирар хуьнин ва халкьдин арада чукIурзавай тапан, нагьакьан, зиян авай идеологиядихъ галаз женг чIугвадай кар алай серенжемрикай, алатрикай сад я.

Алатайди Россиядин халкьарин культурадин ирсинин йис тир. Адан сергьят­ра аваз, гьар йисан июндин вацра къейд ийи­дай чи халкьарин художественный сеняткарвилерин югъ тайинарна.

Парламентдин 8-форумдин теклифар бинедиз къачуна, шаз «Россиядин Федерациядин материальныйди тушир милли медениятдин лайихлувилерин (эт­нокультурное достояние) гьакъиндай»­ къанун кьабулна. РФ-дин Гьукуматди алай йисан 3-августдиз акъудай къарардин бинедаллаз винидихъ къейднавай месэладиз талукь федеральный реестр арадал гъанва. Ида уьлкведин мулкарал алай культурадин вири имаратрикай, дараматрикай, абур авай гьалдикай чирвал гуда. РФ-дин культурадин министерстводи абур саламатдиз хуьдай ва вилик тухудай концепция туькIуьрзава.

Мярекатдал гзаф юлдашар рахана­. Абуру къейд авурвал, эхиримжи йиса­ра уьлкведа медениятдин месэлайриз еке фикир гузва. Культурадин дараматар цIийикIа туькIуьр хъийизва, клуб­рин­, ктабханайрин ва маса идарайрин кIвалах хъсанарзава. ИкI, 2022-йисуз­

хуь­рера культурадин ва ял ядай 336 идара бинедилай ремонтна, цIийибур иш­лемишиз вахкана. Абур патал санай-масаниз фидай 80 автоклуб къа­чуна. Муниципальный 239 библиотека ачухна, 117 музей патал 420 млн манатдин­ къимет авай тадаракар маса къачуна­. ЦIи 316 музейдин выставкаяр ийидай залар патал 1,675 млрд манат чара авунва.

Форумдин сад лагьай пай урус драм­теартдин чIехи залда мугьманриз­ Да­гъустандин искусстводин устадри­, фоль­кл­ордин, кьуьлердайбуру­н ан­сам­блри чIе­хи концерт гуналди акьалтI хьана.

Нариман  Ибрагьимов

Дербентда

22-сентябрдиз форумдин тешкилатчийри СтIал Сулейманан тIвар­цIихъ галай лезги госмуздрамтеатр­дин­ вилик квай майдандал багьа мугьманар­ дагъвийриз хас къайдада­ кьабулун па­тал хъсандиз гьазурвилер­ акунвай. Ина са пата Дагъустандин­ се­няткарри, устад­ри гьазурнавай гьар жуьредин бе­зекрин, хъенчIин къа­па­рин­, гама­рин, милли парталрин выс­тав­каяр тешкилнавай, муькуь пата ярат­­мишунрин школайра чирвилер къа­чузвай са десте жаван художникри Расул Гьамзатован суьрет чIугвазвай, Да­гъустандин Огни шегьердин циркинин школа­дин аялри-пагьливанри зуьрнедин авазрин сесинал чпин алакьунар къалурзавай.

Къадим шегьердин мугьманар кьуьлеринни манийрин «Лезгинка» госансамблди хушдиз къаршиламишна, ахпа абур Дагъустандин сеняткарри гьазурнавай выставкайриз килигна.

Гуьгъуьнлай виликамаз тайинар­навай вахтунда РФ-дин Федерация­дин Советдин председатель Валентина Матвиенкодин регьбервилик кваз театр­дин дараматда форумдин кьвед лагьай пай гатIунна. Ана РФ-дин Прези­дентдин Администрация­дин Руково­дителдин заместитель Ме­гьамедса­лам Мегьамедова, Дагъустан­дин кьил Сергей Меликова, РД-дин Халкьдин­ Собранидин председатель Заур Ас­кен­дерова, парламентдин делегацияди, Россиядин ва къецепатан уьлквейрин са жерге векилри иштиракна.

Иштиракчийрин тIвар­цIихъ­ РФ-дин Президент Владимир­ Пу­тина рекье­ тунвай Тебрикдин чар кIелу­налди, мярекат Ме­гьа­медсалам Мегьамедова ачухна.

«Алатай йисара форум гегьенш сергьятар ва кесерлувал авай серенжемдиз, яшайишдин жуьреба-жуьре хи­лерин векилри иштиракай ва са жерге кар алай месэлаяр веревирд авур уьлкведин уьмуьрда метлеб авай вакъиадиз элкъвена», — къейднавай Президентдин Тебрикдин чарче.

М.Мегьамедова вичин рахунра 9 сеферда тешкилнавай  парламентдин «Россиядин тарихдинни медениятдин ирс» форум чи чIехи Ватан, цIудралди халкьар патал чIехи мана авай мярекат тирди лагьана.

«Дагъустан Россиядин надир регион я. Дагъларин уьлкведин халкьарин векилрин арада викIегь аскерар, зурба алимар, устадар, писателар, государстводин, жемиятдин, диндин машгьур деятелар тIимил авач. Абуру чпин гьакъисагъ зегьметдалди хайи чилин ва чIехи Россиядин тIвар генани кьакьан гьуьндуьрриз хкажзава», — къейдна М. Мегьамедова.

Валентина Матвиенкоди вичин­ рахунра Россиядин культура­ кIанзавай­бур, адан надир девлетар хуьнин къуллугъда акъвазнавайбур патал форум кар алай майдандиз элкъвейдакай лагьана. Адан фикирдалди, ихьтин къайдада тешкилзавай гуьруьшри регионра авай месэлаяр тамамдиз веревирддай, гзафбурун меслятрихъ, фикиррихъ яб акалдай мумкинвал гузва.

«Заз гзаф кьадар миллетар санал, дуствилелди яшамиш жезвай Дагъус­тандин вири агьалийриз акьалтIай мугь­манпересвиляй рикIин сидкьидай сагърай лугъуз кIанзава. Форумдин вири мярекатар вини дережада аваз тешкилай Сергей Алимовични сагърай. Чизва, куьне гьар са куьлуь-шуьлуьдални гуьзчивал тухвана…

Дербентда пленарный заседание кьиле тухун лишанлу кар я. Им неинки Россиядин къадим шегьер, гьакIни цавун кIаник квай музей я. Нарын-къеле, жуьмя-мискIин ва маса надир имаратар вири дуьньядин медениятдин алемда авай халисан гевгьеррин эменни я», — къейдна ада.

Форумдин сергьятра аваз, В.Мат­виенкоди милли «Культура» проект­дин кIвалах давамардай теклиф гана.

«Алай йисуз муьгьлет куьтягь жезвай и проектдин сергьятра аваз гзаф кIвалахар кьиле тухванва. Чна милли проектдин гьерекат давамарун мураддив кьадайди яз гьисабзава», — алава хъувуна ада.

Лагьана кIанда, Валентина Матви­енкодини Сергей Меликова и проект­дин сергьятра аваз Дагъустанда «Лезгинка» ансамблдин махсус кIвал ачухна. Кьуд мертебадин и дараматда санал 500-дав агакьна аялриз кьуьлер ийиз чирдай мумкинвал ава.

В. Матвиенкоди вичин рахунра мад Расул Гьамзатован эсерар Россия­дин школайрин программайрик кутунин лазимвал авайди малумарна. Ада къейдна хьи, россиявийри Р. Гьамзатован кьилин веси —  чи вири стха халкьарин садвал ва дуствал хуьн — рикIел хуьн герек я.

Ада гьакIни уьлкведа «Земский работник культуры» программа кардик кутадай фикирар авайдакайни лагьана. Адан гафаралди, алай вахтунда санлай къачурла Россиядин культурадин хиле 20 агъзурдав агакьна пешекаррин кьитвал ава. Гьазурзавай программади и месэла гьялиз куьмекда.

Вичин рахунра РД-дин Кьил Сергей Меликова форумдин резолюциядик Дербент шегьердин гьакъикъи яшдин гьакъиндай Россиядин илимрин академияди ганвай теклифрин нетижаяр кутун меслят къалурна.

«Къадим Дагъустандин тарихдин гьакъикъи шикилдай аквазвайди Дербент я. Тарихдин гуьмбетар ва къадим архитектура санал, чебни чав сагъдиз агакьнавай ихьтин шегьерар дуьньяда лап тIимил ава. Бязи делилрай аквазвайвал, и мулкара инсанар 5 агъзур йис идалай вилик яшамиш жезвай. Дербент шегьердиз мугьман хьайила, РФ-дин Президент Владимир Путинани и кардиз дикъет гана», — лагьана респ­убликадин Кьили.

Федерациядин Советдин регьберди и теклифдин тереф хвена: «Сергей Алимович гьахъ я — Дербент шегьердин гьакъикъи яшар тайинарун патал гьахъвал дуьздал акъудна кIанда. И кIвалах кьилиз акъудун патал Россиядин илимрин академияда экспертар ава. Федерациядин Советни и месэла гьялуник вичин пай кутаз гьазур я», — инанмишарна В.Матвиенкоди С.Ме­ликован теклифдиз баянар гудайла.

Дагъустандин Кьили гьакIни алай вахтунда Дербент вилик физвай ериш­рикайни ихтилатна ва и карда сенатор Сулейман Керимован лайихлувилер екебур тирди къейдна. Ада хабар гайи­вал, сенатордин куьмекдалди къадим шегьерда мусурманрин, хашпарайрин ва чувудрин динрин умуми центр эцигдай фикирни ава.

«Хайи шегьер патал ада гзаф крар авуна. Мумкинвилер авай инсанар тIимил авач, амма Сулейман Абусаи­дович – меценатвилин, хайи Ватан кIан хьунин зурба чешне я. Эгер гьар са касди вичин хайи хуьр, поселок, шегьер вилик фин патал вири къуватар эцигайтIа, и карди чи уьлкведиз мадни авадан жедай, цуьк акъуддай рекьер ачухда», — Сулейман Керимован мергьяматлувилин кIвалах къейд авуналди алава хъувуна В.Матвиенкоди.

Санлай къачурла, парламентдин форумдин секцийрин кIвалахда саки 15 уьлкведай атанвай 300 касди иштиракна.

Гегьеншдиз РД-дин Кьилин официальный сайтдай кIелиз жеда.

Къагьриман Ибрагьимов