(Эвел — газетдин 32-34-нумрайра)
Сайтда и макъаладин сифте паяр агъадихъ галай ссылкайрай кIелиз жеда:
Тарих — им кьетIен затI я. Тарихни Ватан хкягъиз жедайди туш. Абур чаз кьисметдай акъатнава, диде-буба хьиз. Исятда чун са шумуд рекьин хивел акъвазнава, пакадин тарихдин чин кхьин чи несилди къачудай камунилай аслу я. Тарих — им гьикая, роман туш, сифте черновик кхьена, ахпа дуьзар хъийиз жедач. Гьавиляй, чун гъалатI хьайитIа, дуьз хъувун мумкин туш. Чун вири и чилел вахтуналди атана хъфизвай инсанар я. Чалай кьулухъни несилар къведа, абуру чи крариз къимет гуда.
Са важиблу кар мад ава. Яргъалди философиядин фикирар-фагьумар ийидай вахтарни чи несилдиз алай вахтуни гузвач, икьван гагьда авуна кIандай. ГьакI хьайила, вахтуни кьулухъай рум гузвайла, чна гъалатI тежедайвал виликди кам къачуна кIанзава, фейи йикъан тарсар рикIелай алуд тавуна, пакадин рехъ тайинарна кIанзава. Яргъал вахтунда кьве патал пайнавай лезги халкьдин кьилел атанвай кьван мусибатрикай гзаф лагьанва, кхьенва ва абур за тикрардач. Алай вахтунда кар анал атанва хьи, гуя чи месэла “гьялиз” чеб гьазур я лугьузвай Дагъустандин ва Урусатдин гьукуматрин са бязи къарарра чи лезгийрин тIварни амач, чи тIвар “народы Южного Дагестана и Северного Азербайжана” хьанва. Сад-садалай аслу тушир гьукуматрин арада алакъаяр хуьн патал туькIуьрнавай “свободно-экономический зонаяр” лезги халкьдин юкьни-юкьвал Дагъустандизни Азербайжандиз теклифзава ва гьа идаз лезги месэла гьялун лугьузва. Политикадин рекьяй азадвал авачир халкьдиз экономикадин рекьяйни азадвал тежедайди низ чидач кьван?
Гьайиф, ихьтин программайрин тереф са бязи вилик-кьилик квай лезги начальникрини хуьзва. Гъавурда авачиз хуьзвач, къуллугърихъ, тIварарихъ халкьдин интересар маса ганвай, къулни-къулухъан дигана, ахпа вичиз вуч кIантIани хьуй лугьузвай мердимазарар я, масакIа завай лугьуз жедач. Ахьтинбуруз хайи чилелай, хайи чIалалай чпин кIуф гатазвай, масада гузвай ютур багьа я. Ахьтинбуру, чпин гъавурда халкь акьун тавурай лугьуз, за винидихъ лагьайвал, чеб вири «инсаниятдин къайгъуда авай», кар чидай инсанар, камалэгьлияр яз къалурзава. Амма халкь акьван авам туш, адаз гьинал вуж алатIа ва гьим вуж ятIа, са шакни алачиз, чир жеда.
Гьелбетда, тарих вилик фидай кьван гьар са миллетдин чинни дегиш жезва, амма адан кьилин, руьгьдин, тухумдин, жинсинин лишанар гьамишанда амукьзава. Эгер чна къе чи лезги гьукуматдилай гъил къачуна, чаз винелай теклифзавай гьар жуьре программаяр кьабулайтIа, чи миллет яргъал-мукьвал, дувулрай акъудай хъач хьиз, квахьда, чахъ я чIал, я чил, я пакагьанвал амукьдач, чун тIвар аламачир къурабайриз элкъведа.
“Садвал” гьерекат тешкилна, чи умудрал чан атанвай. Гьайиф хьи, “Садвилин” кьиле акъвазай, чпел халкьдин умуд тапшурмишай ксари чи рикI шадарнач. Халкьдин рикIикай яд хъвана, къуватар садна, халкьдин векилвал ийидай чкадал абур “властный структурайри” къалурай рекьяй фена, абурукай лезги халкьдин пак гьиссерин кьилин мурад тир — лезги халкь сад хъувунин рекье чан гуз гьазур тир къагьриманар хьанач. Гьарда вичин халкьдин, кьисметдин аявал хъийизвай къизгъин йикъара чи “регьберар”, йикъа пудра кIватI жез, къалмакъал ийиз, чкIиз хьана. Сада къарагъиз урус чIалалди лезги чIал хуьниз эвериз, муькуьда чахъ алимар тIимил жезва, абур артухардай са къад йисан программа кьабулун теклифиз, пуд лагьайда, хийир-шийир хьайила, сада-садаз куьмек гудай фонд ачухун алай вахтунин сифте месэла я лугьуз, кьуд лагьайда, гьар са хуьре «землячествояр” туькIуьрайла, лезги месэла туькIвейдай кьаз, вад лагьайда лезги месэла гьялун патал детсадра, мектебра кIелзавай аялрикай яваш-яваш хъсан пешекарар гьазурна, месэлани ахпа гьабурун хиве тун ажеб жедай кар я лугьуз ва икI мадни маса теклифар…
Им “Садвилик” квайбур вири герек авачир ксар я ва чи карни умудсузди я лугьун туш. Ана халкьдихъ рикI кузвай, кьилевайбурун амалар акваз, фикирлу хьанвай ксар хейлин ава, рикIера жуьрэт авай жегьилар ава. Абур къени-къе кисна аквамир, сабур хъсан затI я, амма гьадазни эхир авайди я.
Жуван ватанпересвилин буржи, ихтиярар — абурулай еке мурад-метлеб авайди туш.
Гьар са несилдиз алатай несилдилай атанвай ва вичи къарагъарнавай гьялиз агакьай, я тахьайтIа, гьялиз алакь тавуна, маса несилдив вахкузвай месэлаяр, везифаяр жеда. Им уьмуьр вилик финин садавайни чIуриз тежедай къайда я.
Иллаки писателрин кьисметар и рекьяй кьетIенбур я. Хайи чилин, хайи халкьдин хер алай, секинсуз ийизвай чкаяр гьисс тийизвайдаз писатель лугьуз жемир?
Уьмуьрдин гьуьжет алай месэлайриз са къвалалай гуьзчивал ийиз килигдайдаз, абур гьялун патал къуьн кутун вичин буржи яз гьисаб тийидайдаз писатель лугьуз женни? Гьелбетда, — ваъ…
Ханбиче Хаметова, Дагъустандин халкьдин шаир
