6-ноябрдиз РД-дин транспортдин ва рекьерин майишатдин министр Жамбулат Салавов «Дагъустан» РИА-дин майдандал республикадин журналистрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Пресс-конференция Дагъустанда транспортдин хел ва къурулушар еримлу авунин рекье тухузвай кIвалахдин нетижаяр кьуниз, вилик квай месэлайриз талукьди тир.

Министрди сифте алай йисуз тамамарун патал вилик эцигнавай кIвалахрикай суьгьбетна. Адан гафаралди, республикадин транспортдин вири комплексдин хиле кьилиз акъудиз алакьнавай крари и рекье кIвалахрин нетижалувиликай лугьузва.

«Чи зегьмет чIугвазвай хилен кьуд терефдани — цIийи рекьер туькIуьрунин,  авиациядин, гьуьлуьн транспортдин ва ракьун­ рекьерин алакъайрин — активнидаказ кIва­ла­хар кьиле тухузва. Уьлкведин амай регионрив гекъигайла, чун кIвенкIвенчияр я. Вилик эцигнавай кIвалахрин планарни гзаф ава. Мисал яз, Дербент ва Хасавюрт шегьерриз гьахь тавуна, патаривай фидай­ шегьре рекьер туькIуьрун. ГьакIни Махачкъаладин международный аэропорт­ ва гьуьлуьн порт гегьеншарунин, ракьун ре­кье­рин майишат алай аямдин истемишунриз жаваб гудайвал туькIуьрунин кIвалах тухузва», — лагьана министрди ва 2024-йисан 1-ноябрдиз «Каспийское АТП»  ва «Махачкалинская автоколонна № 1736» АО сад авунин, цIийиз арадал атанвай карханадиз «Дагестанавтотранс» ООО тIвар гунин кIвалах акьалтIарнавайдакай хабар гана.

Рекьер туькIуьрунин кардани агалкьунар ава. Алай йисуз вилик эцигнавай мес­элайрик 46,3 километр  рекьер ва 5 муьгъ эцигун ва цIийикIа туькIуьр хъувун, гьакIни 397,6 километр рекьер ва 13 муьгъ бинедилай ремонт хъувун квай. КьетIен фикир районрин центраяр сад-садахъ галаз­ алакъалу авунин ва хуьруьн майишатдин, промышленностдин ва туризмдин хилер виликди тухун патал лазим рекьер туькIуьрунин месэлайриз гузва.  «Хатасуз ерилу рекьер» милли проектдин сергьятра аваз, 45,2 километрдин рекьера кIвалахар тамамарнава.  Улакьдин заланвилел гуьзчивалдай цIийи кьве чка туькIуьрунин кIва­лахар кьилиз акъуднава.

Дагъустанвийрин, иллаки Махачкъала­дин агьалийрин чIехи паюнин наразивилер жемиятди ишлемишзавай улакьрин кIвалах къайдада тахьунихъ галаз алакъалу я. Инал лагьана кIанда хьи, Махачкъаладин мулкунал шегьерэгьлийри  улакь патал ишлемишзавай транспортдин  са шумуд карханади кIвалахзава. Гьардахъ вичин «линиярни» ава ва чпин кIвалахдин кьетIенвилерни, шартIарни абуру чпи чпиз тайинарзава (гьелбетда, Россиядин асул къанундин сергьятра аваз). Санлай къачурла, и карди муьштерийриз къулайсусвилер тешкилзава. Абурукай сад, мисал яз, транспортдин гьакъи гудай  сад тир карта ишлемишиз тахьун я. Центральный регионрин шегьерриз, иллаки Москвадиз мугьман хьайи ксариз чизва гьикьван и кар къулай ва хийирлу  ятIа. Гьелбетда, гьелелиг  и дережадив агакьуникай рахун лап фад я, амма,  Ж.Салавова инанмишарайвал, «Хатасуз рекьер» милли проектдин сергьятра аваз, шегьердин автобусрин маршрутрин къурулуш жезмай кьван къулайди авунин кIвалах кьиле тухузва: икI, чна идалай виликни хабар гайивал,  Махачкъаладин жемиятдин транспорт патал  цIийи 47 автобус маса къачунва  ва абуру нетижалудаказ кьве маршрутда кIвалахзава. Мад 61 автобус алукьзавай йисуз къачун пландик кутунва.  ЦIийиз къачузвай къулай автобусар ГЛОНАСС  ва нагъд пул галачиз гьакъи гудай системайралди тадаракламишнава. Ида пассажирриз къуллугъ авунин къайда хъсанардай ва транспортдин такьатар авай чка датIана гуьзчивилик  хуьдай мумкинвал гузва.

Жемиятди ишлемишзавай улакьриз талукь  ва эхиримжи йисара иллаки хцидаказ акъвазнавай мад са месэла «Махачкъала-Каспийск» маршрутдихъ галаз алакъалу я. Мисал яз, Каспийскдай Махачкъаладиз гьар юкъуз агъзурралди  инсанар физ-хквезва.  Гьа са вахтунда и кар патал абур са шумуд улакь ишлемишуниз мажбур я. Нетижада вахтни, харжиярни, къулайсузвилерни  гзаф жезва. Ж.Салавова вич инсанрин гъавурда гьатзавайдакай ва Каспийскдин мэр Борис Гонцовахъ галаз санал Каспийскдай Махачкъаладиз физвай маршрутдин автобусар акъваздай чкаяр шегьердин гьар са кварталда (икI, Махачкъаладиз фин патал са шумуд жуьре улакьар дегишарун лазим жедач)  арадал гъунин проект гьазурзавайдакай лагьана. Яни эгер икьван чIавалди кьве шегьердин арада къекъвезвай маршрутдин автобусрин са чка (автостанция) авайтIа, гила абур са шумуд жедайвал я. «Амма и кар патал еке кIвалах тухвана кIанзава, ада гзаф кьадар идарайрихъ галаз икьрарар кутIунун истемишзава», — алава хъувуна ада.

Федеральный «Кавказ» рехъ Дагъус­тан Республикадин мулкунал 276 кило­метрда давам жезва — Чечен Республика­дин сергьятдилай Азербайжандин сергьятдал кьван. И рекьин важиблувал  эхиримжи йисара къвердавай артух жезва — транспортдин международный «Ке­ферпад-Кьиблепад»  коридордин  важиблу пай тир ада международный стандартриз жаваб гун лазим я.  И рехъ гегьеншарунин ва цIийи хъувунин кIвалахар  кьиле тухуз гзаф йисар я. ЦIи, санлай къачурла, шегьредин 55 километрдин мензил ремонтнава — Хасавюртдин, Тотурбийкъала, ЦIийи Гадари, Учкент, Корк­маскъала, Из­бербаш ва Мамедкъала хуьрерин патарив  гвай. Избербашдин патав гвай чка бинедилай ремонт авунин кIвалахар 2022-йисалай башламишнавай. ИкI, машинар гьалдай чка 7-далай 14 метрдал кьван гегьеншарна, шегьредал автобусар акъвазардай чкаяр туькIуьрна, эквер тухвана.

Вилик кумай кIвалахрикай рахадайла, ада малумарайвал, РД-дин транспортдин ва рекьерин майишатдин министерстводин вилик квай асул месэлайрик дагъдин рекьер, иллаки туристри рикI алаз ишлемишзавай маршрутрин рекьер, къайдадиз хкун акатзава. 2025-йис патал кьилин макьсад  «Дагъустан Республикадин транспортдин комплекс вилик тухун» программада пландик кутунвай (19,7 миллиард манатдин финансар серф авун фикирда кьунвай) кIвалахар кьилиз акъудун я. И такьатрихъ  региондин ва муниципалитетрин уртах рекьерин 7,3 агъзур километрдин мензил  цIийикIа туькIуьр хъувун  лазим я.

Инал къейд ийин, рекьер цIийи хъуву­никай рахадайла, чна министрдивай­ Мегьарамдхуьруьн райондин мулкунал алай «Гъепцегь-Тагьирхуьруьн-Къазмаяр» рехъ авай гьалдикай хабар кьуна. Транспортдин международный «Кеферпад-Кьиб­лепад»  коридордин хилерикай сад тир, гьа са вахтунда республикадин дере­жадинбурук акатзавай и рехъ цIийикIа туькIуьр хъувунин кIвалахар гьеле 2010-йисуз башламишнай. Санлай къачур­ла тахминан 36 километрдин участок ремонт авунин кIвалахар анжах кьве йис идалай вилик тамамдаказ акьалтIарна. Гьа са вахтунда 12 йисуз ремонт авур рехъ, лугьудайвал, 2 йисуз ишлемишайдалай кьулухъ саки михьиз къайдадай акъатнава — ина гьатта фурар гьалтзава. Алукьзавай йисалай государстводин сергьят федеральный шегьредихъ галаз алакъалу и участокдал акьалтзавай пар 12 сеферда артух хьун гуьзлемишзава. «Нин хиве ава и рехъ икьван фад чIуру гьалдиз атунай жавабдарвал ва гьикI дурум гудайвал я гуьзлемишзавай гьалариз?», — лагьай суалдиз жаваб яз  министрди вичиз ана арадал атанвай гьалдикай хабар авайдакай ва рехъ, дугъриданни, къайдада авачирдакай лагьана: «Эхь, ана, сергьятдилай къвезвай пар чIугвадай залан улакьар себеб яз, рехъ, дугъриданни, чIуру гьалдиз атанва. Гьатта рехъ «ацукьнавай» чкаярни ава. Жавабдарвиликай рахайтIа, эгер судрин-дуванрин гуьгъуьна гьатайтIа, месэла лап яргъал фида. Чаз рекьел акьалтзавай пар тIимиларун патал куьмекдин маса рехъ туькIуьрдай фикирни авай, амма, гьиса­бар авурла гъавурда гьатайвал, и кар лап багьаз акъвазда. Санлай къачурла, делилрал бинеламиш тир тамам жаваб завай исятда гуз жедач — ам за квев гуьгъуьнлай агакьарда. Амма чкадин агьалийрихъ элкъвена лугьуз кIанзава: куьне рикIик кьамир, чна и рекьел чан хкида!».

Министрди гьакI  ракьун рекье жезвай дегишвилерикайни хабар гана. ИкI, 2030-йис алукьдайла, Махачкъала-Дербент мензилда кьве шегьердин арадин 20 жуьт поездар къекъведайвал ва Махачкъала-Хасав­юрт участокда 6 жуьтдилай тIимил тушиз поездри гьерекатдайвал ийида. Ида­лайни гъейри, Хасавюрт-Махачкъала-Дербент — сергьят рекье эвичI тавуна физ жедай сос­тав кардик кутада.

Махачкъаладин гьуьлуьн портунин алишверишдин кIвалахарни къвердавай ге­гьенш жезва, инай цIийи маршрутар кардик кутазва. Международный «Махачкъала» аэропортуникай рахадайла, малум­ хьайивал, цIийикIа туькIуьр хъувурдалай­ кьулухъ ада 20-далай гзаф цIийи самолётар кьабулда. Санлай къачурла, республикадин транспортдин хел къвердавай гзаф къулайди ва хатасузди хьун гуьзлемишзава.

Жасмина  Саидова