Нажмудин  Панагьович  Самурский (Эфендиев)  XX асирдин сифте кьилера, Октябрдин инкъилабдилай гуьгъуьнин йисара Дагъустан экономикадин, сиясатдин, культурадин, яшайишдин жи­гьетдай вилик тухун патал тежер хьтин алахъунар авур, бегьерлудаказ зегьмет чIугур ва садани гуьзлемиш тавур хъсан нетижаяр арадал гъайи регьбер яз гьисабзава. Ада Дагъустандин халкьдин майишатдин гьар са хиле цуьк акъуддайвал кIвалах тешкилна ва вични хъсан, къени гьар са карда чешне хьана.

Накь Махачкъала шегьерда, республикадин Милли библиотекада ялавлу инкъилабчи, Яру Армиядин аскеррин командир, Дагъустандин ЦИК-дин Предсе­да­тель, тарихдин илимрин сифтегьан­ кан­ди­дат, Дагъустандин обкомдин сад ла­гьай секретарь хьайи Нажмудин Самурский дидедиз хьайидалай инихъ 125 йис тамам хьун къейдна.

“Къуруш” общест­вен­ный центради тешкилнавай и важиблу мя­рекатда чи ватанэгьлийриз хъсандиз чизвай Шамил Асланова, Исламудин Гьуьсейнова, Сабир Наврузова, Керим Керимова, Абдуселим Исмаилова, Къурбан Акимова, Мердали Жалилова, Шагьисмаил Гьажимирзоева, Шихсефи Сефиха­нова, вузра, школайра кIелзавайбуру, юбилярдин мукьва-кьилийри, Къурушрин хуьруьн агьалийри иштиракна.

Мярекат библиотекадин къуллугъчи Сакинат Мусаевади ачухна ва ада лагьана: “Къе чна республикадин государственный ва общественный деятель, алим, руководитель хьайи Нажмудин Панагьович Самурскийдин 125 йисаз талукь межлис кьиле тухузва. Квез акурвал, чна ктабрин “Къуруш хуьряй тир дагъви” выставка ачухнава. Ана ялавлу инкъилабчиди ва адакай вичикай кхьенвай ктабар ава. Автордин “Дагъустан ва граждан дяве” ктаб библиографиядин надир ктабдиз элкъвенва. Адакай Дагъустандин алимри, аспирантри, студентри, школьникри менфят къачуз гзаф йисар я. Къейд авун лазим я хьи, Самурскийдин тамам къамат арадал хкун, адан зурба крарикай дагъустанвияр хабардар авун патал рагьметлу алимар Агьед Агъаева ва Къафлан Ханбабаева еке зегьмет чIугуна”.

Юбилярдикай гегьенш суьгьбет Жабир Азаева авуна. Ада рикIел хкайвал, Нажмудин Эфендиев 1892-йисуз Самур округдин Докъузпара наибстводик акатзавай Къурушрин хуьре дидедиз хьана. И чIехи хизанда ирид веледдиз тербия гана. Нажмудин 1902-йисуз Ахцегьрин училищедик экечIна. 1906-йисуз ам имидин хва Садигьахъ галаз Иркутск шегьердиз фе­на. Ина горно-технический училищеда кIел­ни ийиз, ада ракьарихъ галаз алакъалу складда кIвалахни авуна.

Конференциядал къейд авурвал, Бакудин Мир-Балаеван нафтIадин мяденра кIвалахал акъвазай 1915-йисалай Наж­мудин инкъилабчийрин жергейра гьат­зава, ам революционерар М.Азизбеговахъ, Н.Наримановахъ галаз таниш жезва. Ахпа, Астрахань, Москва, мадни Да­гъус­тан… Деникинан кьушунри Россиядин кьиблепад вичин гъилик авунвай. Н.Самурский Кеферпатан Кавказда “лацу” гвардейчийрихъ галаз женг чIугвазвай ХI лагьай Яру Армиядин политотделда кIва­лахал тайинарзава. Армиядин жергейра аваз ада 1920-йисан гатфариз Дагъустан Деникинан кьушунрикай азадзава.

Чкайрал Советрин гьукум тестикьарун патал еке алахъунар ийизва. Чирвилер, алакьу­нар, бажарагъ фикирда кьуна, Н.Самур­ский Дагъустандин Ревкомдин членвиле хкязава. Са акьван вахт фенач, ам Ревкомдин председателдин заместителвиле тайинарзава.

Кьуд йисуз Н.Самурскийди ВКП(б)-дин Дагъустандин обкомдин сад лагьай секретарвиле кIвалахна. Виликан ва гьа и йисара ада Дагъустандин вири халкьарин тарихда, уьмуьрда, яшайишда тежедай хьтин роль  къугъвана. Къумукь халкь сад хъувуна, гъиле бегьем тех­ника авачиз Октябрдин революциядин къанал тухвана (идай республикадиз Зегьметдин Яру Пайдах орден гана), Терский губернияни Хасавюрт округ, Къизляр ше­гьер ва район Дагъустандин областдик кухтуна. Дагъвийрин савадлувал хкажун, абуруз медицинадин рекьяй къуллугъ авун хъсанарун патални тешкиллувилин еке серенжемар кьиле тухвана.

1920-йисалай Н.Самурскийди Дагъ­ларин уьлкведа советрин гьукум теш­килунин, цIийи крар арадал гъунин му­раддалди жуьреба-жуьре ва лап жавабдар  къуллугъар тамамарна. Гьикьван четинвилер ацалтнатIани, ада анжах дагъвийрин яшайишдикай, Дагъустан абад хьуникай фикирна ва и кар патал вичин вири чирвилер, къуватар, алакьунар ­серфна. Гьелбетда, ихьтин бажарагълу касдал пехилбурни, ам такIанбурни авай. Абурун куьмекдалди, фитнейралди чи халкьдин баркаллу ва са тахсирни квачир хва къуллугъдикайни, уьмуьрдикайни магьрумна.

Мярекатдал рахай Ш.Сефиханова, Н.Гьажибабаева, М.Жалилова къейд авурвал, девирарни алатиз фида, гьукумдин кьилериз цIийи инсанарни къведа, амма Нажмудин Самурскийди Да­гъус­тан, дагъвияр патал авур хъсан крар садрани рикIелай фидач.   

Эхирдай ДГУ-дин студентар тир Батманова ва Исмаиловади шиирар кIелна. Самурскийдин хтул А.Эфендиева мярекатдин иштиракчийриз сагърай лагьана.

Нариман Ибрагьимов