КОМСОМОЛДИН — 100 ЙИС

Комсомол. Советрин жегьил-жаванрин виридалайни чIехи ватанпересвилин тешкилат. Вичин жергейра 160 миллиондив агакьна жуьреба-жуьре жегьилар тупламишай, гьакъикъи агалкьунарни къазанмишай маса мисал дуьньядин жегьилрин гьерекатда мад малум туш. Граждан дяве, вад йисарин планар, Ватандин ЧIехи дяведа къалурай гьунарлувилер, игитвал, хам ва чIурухъан чилер къарагъарун, кардик кутун, комсомолрин эцигунар — ибур вири ВЛКСМ-дин баркал­лу тарихдихъ галаз алакъалу, рикIелай ракъурна виже текъвер, чешне къачуниз лайихлу крар, вакъиаяр я.

Алай йисуз комсомолдин 100 йис тамам жезва. ВЛКСМ-дин тарих чи Ватандин тарихдихъ галаз сихдаказ алакъалу я. Гьам граждан дяведин, пятилеткайрин, Ватандин ЧIехи дяведин йисара, гьамни душманди барбатI авур халкьдин майишат гуьнгуьна хутадайла, жегьилри зурба активвал, гьунарлувилер къалурна. Гьавиляй ВЛКСМ уьлкведин чIехи ругуд ордендиз лайихлу хьана. Адан членрин хиве жегьил-жаванар ватанпересар яз тербияламишунин, уьл­кве­дин жегьилрихъ галаз санал кIва­лахун гегьенша­рунин везифаяр тунвай, Ватан хуьн, адан оборона мягькемаруник пай кутун гьар са комсомодин пак буржи тир. ВЛКСМ-дин жергейриз адан устав ва программа кваз кьазвай, 14-26 яшарин кIвенкIвечи жегьил-жаванар кьабулзавай. Абуру политикадин рекьяй чпин савадлувилин дережа датIана хкажун, уьлкведин общественный ва политический уьмуьрда активдаказ иштиракун, гьам кIелунра, гьам зегьметда чеш­не къалурун, соцхсусият хуьн, законлувал, къайдаяр чIурунихъ галаз кьетIидаказ женг чIугун, чирвилер къачун, илим ва техника чирун, пешекарвал къачун ва ам виликди тухун (ва икI мад) лазим тир.

Комсомол асул гьисабдай тербияламишзавай тешкилат, и кардани кьилин къайда инандирмишун, чIалахъарун тир. Комсомолдин жергейрин къенепатан демократия къанажагълу, кIеви низам-къайдадал бинеламиш хьанвай.

ВЛКСМ-дин кьилин орган гьар пуд йисалай эвер гузвай съезд тир. Комсомолрин асул къуват жегьилрин  гегьенш къатарихъ га­лаз сих алакъаяр хуьна авай.

Россиядин жегьилрин коммунистический союз (РКСМ) 1918-йисан 29-октябрдиз Москвада кьиле фейи Вирироссиядин  1-съезддал тешкилна. Жегьил- жаванриз, акьалтзавай несилдиз артух фикир, дикъет гунин месэла В.И.Ленина революция гъалиб хьайи лап гьа сифте девирда къарагъарнай. Жегьил рабочийрин сифте тешкилатар уьлкведин промышленностдин чIехи центрайра ва карханайра арадал атанай. Гьеле 1917-йисан гатфариз Петроградда Путиловский заводда жегьил рабочийрин организация тешкилнай. Ахпа и шегьердин районрани рабочий же­гьил­рин социалистический союзар арадал атана. Москвада лагьайтIа, абур Михельсонан заводда, Замоскворецкий, Хамовнический, Краснопресненский ва маса районрани пайда хьана. Абурун гуьгъуьналлаз — Киевда, Харьковда, Свердловскда, Ростовда, Тулада ва масанрани.

Жегьилрин союзриз а чIавуз Ленинанни Сталинан регьбервилик квай “Правда” газетдини еке фикир гузвай, жегьилрин кIвалах дуьз рекье твазвай. Большевикрин партиядин регьбервилик кваз жегьил рабочийрин союзри Октябрдин яракьлу васстание гьазурунин карда,  Зимний дворецдал гьужумдани гзаф жегьилри активвилелди иштиракна.

ВЛКСМ-дин 1-съезд ачухай 1918-йисан 29-октябрь комсомолдин хайи югъ яз гьисабзава. Съезддин гьуьрметлу председателвиле В.И.Ленин хкянай. Анал ВЛКСМ-дин прог­раммадин асул положенияр кьабулна. Граждан дяведин ва къецепатан интервенциядин йисара комсомолди вичин вири кIвалах революциядин къазанмишунар хуьнин кардихъ элкъуьрнавай. РКП(б) VIII съезддал (1919-йис) “Жегьилрин арада кIвалахдин гьакъин­дай” месэла махсусдаказ гьялун дуьшуьшдин кар тушир. Съезддин къарарра къейднавай хьи, партиядихъ хъсан гьазурлухвал авай, михьи, активный резерв хьун герек я.  РКП(б)-дин регьбервилик кваз комсомолри Ватандин азадвал ва аслу туширвал патал гзаф женгер чIугуна. Граждан дяведин йисара­ абурун игитвилерикай тарихда тIимил мисалар гьатнавач. Советрин жегьил республика еке хаталувилик квайла, Деникинахъ ва пачагьдин маса генералрин кьушунрихъ галаз женг чIугун патал РКСМ-ди фронтдиз пуд сеферда (1919-1920-йисара) къуватар, такьа­тар желбна (мобилизация).

1920-йисан октябрдиз Москвада РКСМ-дин III съезд кьиле фена. И чIавуз адан жергейра 400 агъзур жегьил авай. Анал В.И.Ленина “Жегьилрин союзрин везифайрикай” тарихдин метлеб авай рахунар авуна. Ада къейднай хьи, жегьилри чпин зигьин, бажарагъ инсаниятди арадал гъанвай вири ирс чир хьуналди девлетлу авун лазим я, неинки гьакI чир жен, ге­рек уьмуьрда, практикадани а чирвилер ишлемишиз алакьин.  Ленина коммунистический марифатдин, эдеб — къилих — ахлакьдин мана вири патарихъай гегьеншдиз ачухарна.

РКСМ-дин IV съезддилай кьулухъ (1921-йис), комсомолри кьил кутуналди, вири уьлкведа ФЗУ-яр (фабрично-заводское уче­ничество) тешкилунив эгечIна. Абуру са­найидин карханаяр патал герек тир пешекарар, кадрияр гьазурунин карда еке роль къугъ­вана.

РКСМ-дин V съезддал (1922-йис) пионеррин организацияр тешкилунин гьакъиндай къарар кьабулна. РКСМ-дин VI съезддал (1924-йис) РКСМ-дикай РЛКСМ хьана. Комсомолрин уьмуьрда 1925-йисан майдиз, И.В. Сталина кьил кутуналди, “Комсомольская правда” газетдин 1-нумра акъатун еке вакъиа хьана.

Социндустриализациядин йисара (1926-1929) комсомолди вичин вири къуватар чпин вилик эцигай важиблу месэла кьилиз акъудунал желбна, виш агъзурралди жегьилар заводриз, фабрикайриз, шахтайриз, ракьун рекьин ва гьуьлеринни вацIарин транспортда зегьмет чIугун, эцигунар авун патал фена.

1926-йисуз РЛКСМ-дин  VII съезд кьиле фена. И чIавуз адан жергейра са миллионни 780 агъзур жегьил авай. Съезддал РЛКСМ-дин тIвар дегишарунин къарар кьабулна ва адаз ВЛКСМ лугьуз башламишна.

Шихмурад Шихмурадов