Дагъустанвияр ватанди­вай яргъариз акъа­­ту­нин­  себебрикай сад ис­­лам диндин рекьяй дерин чирвилер къачун тир.  ИкI, хейлинбур Багъдаддиз, Дамаскдиз, Кьаир­диз,­я Меккадиз, Стамбулдиз физвай. Патарал фена чирвилер­ хка­жай­ дагъвийрин гьакъиндай­ академик Крачковскийди икI кхьенва­: «Дагъвийри, патарал фе­на, чир­вилер хкажуник еке пай кутуна. Кьисметди абур гьинихъ акъуд­натIани, чеб еке зигьиндин иесияр тирди къалурна ва, ватандиз хтана, хуьрерин агьалийриз тарсар гуз, агалкьунар къазанмишна».

Патарал финин кьвед лагьай себеб гужунинди, Урусатди Туьркиядихъ, Ирандихъ ва Ша­милахъ галаз авур дявеяр хьана.

Туьркиядиз куьч хьунин мад са себеб. Шариатдин рекьяй чирвилер къачузвайбурулай алава яз, чеб садазни муьтIуьгъ тушир уьзденриз урус пачагьдин чиновник­риз муьтIуьгъ жез кIанзавачир. Туьр­киядиз куьч хьайибуруз куьмекар гуда, налогрикай азадда ва мад са кьадар регьятвилер ийида лугьудай гафар пичIибур хьана. Туьркиядиз фейибурук Куьредин, Самурдин, Къубадин лезгиярни гзаф квай. Алим ва динэгьли Рухун Алидин хтуларни ахьтинбурукай тир. Алай вахтунда Туьркия­да бинелу хьанвайбурун хтулар жуьреба-жуьре шегьерра ва хуьрера яшамиш жезва.

Туьркиядиз куьч хьайи лезгий­рин векилар­ вужар тир? За алай вахтунда яшамиш жезвай­ са шу­муд­ векилдивай хабарар кьуна. Рамазан Кора ри­кIел хкизва­: ­«Да­гъустандин Куьре вилаятдай­ алим Рухун Алидин хтуларни­ куьч хьана. Рухун Али вуч кас тир? И кардин гьакъиндай алим Сады­къи­ди кхьизвайвал, Алиди Агъа СтIал­дал Атлухан эфендидин­ гъилик кIелна, Куьре вилаятдилай къе­це вич диндин рекьяй ва маса илимрайни еке чирвилер авай алим яз къалурнай. Дагъустанда ва Чечен вилаятда диндин цIийивилер тур ва вичи пуд имамдиз тарсар гайи Мегьамед Ярагъвиди Рухун Алидиз ихьтин цIарар багъишнай:

Гьикьван шад я чи дустарин арада

Чаз рехъ къалай ихьтин алим аваз хьун.

Ам гимичи я чун авай гимидин,

Гимид рулдал Алидин гъил алаз хьун.

Ихьтин бубадин хтулривайни Дагъустанда чIурувилихъ хьанвай дегишвилер эхиз хьанач. Мал-мулк шаламрин къиметдай маса гана, хтулар Осман, Магьмуд ва Агьмед чпин хизанарни галаз Туьркиядиз куьч хьана. Рухун Алидин хтулрикай Магьмудакай са кьадар малуматар ва шиирарни ава. Са шумуд йис идалай вилик  бубайрин ватан тир Рухуниз, чпин ГъарачIрин тухумдикай тир мукьвабурухъ галаз гуьруьшмиш жез са шумуд лезги мугьман хьана. СтIал Сулейманан райондин кьил Нариман Шамсудиновича ва маса векилри чпин стхаяр хушвилелди кьабулна. Абур чпин бубайрин ватан тир Рухунрин хуьруьз ва райондин машгьур чкайриз фин-хтун тешкилна, Рычал цин булахрал ва Рухунрин жемят авай ЦIийи Макьарал фена, мукьвабурухъ галаз хуьруьн культурадин кIвале шад мярекат тухвана. Османан хтулрикай сад тир Рамазан Кораз ва Гьуьсейназ михьи лезги чIал чизвай, мукьвабуру яргъалди ихтилатар авуна.

Рамазан Кор кьиле авай дес­тедихъ галаз зунни таниш хьана. Райондин сагьибри чпин патай савкьатар гайила, зани гьар са векилдиз «Зи СтIал Сулейман» ктабар багъиш­на­. За Туьркиядин вилаятда яшамиш жез­вай­ Ру­хун Алидин хтулривай чеб квел машгъул ятIа, дуланажагъдин шар­­тIарикай са шумуд гаф лугьун тIалабна Рамазан Кора суьгь­бетна.

— Чун пуд кас мукьвабур, кларнетар ийиз, абур маса гуз яшамиш жезва. Чна сада-садаз куьмекар гузва, мукьвал-мукьвал гуьруьшмиш жезва, шадвилин гьар са мярекатда иширакзава. Чаз кларнетар расунин пеше къеце­патан вилаятрани машгьурвал къачур Османан хтул Эмин Женкмена чирна. Ам рагьметдиз фена, зун кьил яз, зи мукьва кас тир Гьуьсейнахъ галаз кларнетар ва музыкадин алатар маса гудай мастерской — туьквен ахъайна, кIва­лахзава. Заз и кларнетрин рекьяй чирви­лер гайиди Эмин Женкмен, адан буба Аблуллагь тир. Абдуллагьан буба Осман я. Эмин Женкмена зун, гьеле 12 йиса авайла, вичин патав Стамбулдиз тухвана­, гьана школада кIелизни туна, кларнетар ийидай пешедин сирерни чирна.

Эмин Женкмена музы­кадин рекьяй Парижда­ чирвилер къачу­най, Италиядани са шумуд йисуз­ кларнетрин рекьяй кIва­лах­на. Эми­на­ туьрк ва маса миллет­рин ма­кьамар ядай кларнетар­ арадал гъана. Идалайни гъейри, чапла гъилел макьамар ядай кларнетни туь­­кIуьрай кас Эмин Женкмен я. Адакай музыкадин рекьяй профессор хьана. Ахпа ам Стамбулдиз хтана ва телевиденида са шумуд йисуз кIвалахна.  Ахпа Эмин Женкмена вичин сеняткарвилин идара тешкилна. Ада закайни кларнетар гьазурдай ва ремонтдай хъсан пешекар авуна. Зун адаз уьмуьрлух хийирдин дуьа авуниз мажбур я. Ада заз жуван хизан хуьдай, халкьарин арада гьуьрмет къазанмишдай рехъ къалурна.

Зи уьмуьрдин юлдаш туьрк дишегьли­ я. Адаз зи дидеди чи адетар, чи ацукьун-къа­ра­гъун, уьмуьрдин герек вири кIва­лахар, пе­ше­яр, хуьрекар, иситIаяр ва афарар ийиз чирна­. Юлдашди заз пуд хвани са руш багъишна. Гьуьрметлудаказ уьмуьр давамарзава чна.

— Туьркияда кларнетар расзавай чIехи пешекар Рамазан Кор я. — лугьузва Гьуьсейн Хандиди, — Ам а кьадарда сейли пешекар­ я хьи, вири­ адан патав къвезва, чпиз течир сирер чириз. Зунни Осман эфендидин тухумрикай сад я. Чна Рамазан Корахъ галаз, кьве стхади хьиз, дуст­вилелди кIвалахзава. Рамазан ­Кора Туьркиядин къуллугъчийрин арада­ни гьуьрмет къазанмишнава. Да­гъустандиз, Рухуниз хтун тешкилайдини гьам я.

Рамазан Кораз лезги чIал хъсандиз чизва. Гьуьсейн Хандидиз лезги чIалал хъсандаказ рахаз чир хьунилай гъейри кириллицадал кхьинаризни чизва. Ада, захъ галаз интернетдин ватцапда рахунар ва кхьинар ийиз, вичин чирвилер артухарзава. Абур чпин бубайрин хуьруьз кьве сеферда хтана. 2024-йисуз Туьркиядай Дагъустандиз жегьилрин еке кIеретI мугьман хьана, Дербентдин къеледиз, шегьердиз ва маса чкайриз тамашиз. И крари гъурбат кьисмет хьайибуруз, чпин бубайрин тарихдикай, ерийрикай чирвилер гузва.

Гъурбатда яшамиш жезвай лезгийрин ви­лик-кьилик квай Рамазан Кора ва Гьуьсейн­ Хандиди вири лезгийрин патай бубай­рин ватандиз атун-хъфина еке зегьмет чIугу­най­ ва авур гьуьр­метрай министр Энрик Се­лимови­чаз­, РД-дин Гьукуматдин председателдин заместитель Нариман Шамсудиновичаз, «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимоваз саламар ракъурзава.

Сажидин  Саидгьасанов,

­Дагъустандин халкьдин шаир