Жегьилвилин гьевесдивди…

   Шихидхуьруьн юкьван школада “Чу­ба­рук” тIвар алаз кардик квай литературадин кружокда 15 аял шиирар теснифунал, гьи­кая­яр кхьинал маш­гъул­ я. Кружокдиз школа­дин муаллим, бажарагълу писатель Нажмудин  Шихнабиева  регьбервал гузва.

    Мукьвара чун Н.Шихнабиева и кружокдин активный иштиракчияр тир  Ульяна  Ме­жи­дова­дихъ  ва  Лейла  Азизовадихъ галаз та­ни­шар­на.­­

   Чаз малум хьайивал, Ульянади 11, Лей­ла­­ди 8-классра вири предметрай “5” къиметар аваз кIел­зава, школадин общест­венный уьмуьрда активвилелди иштиракзава.

  Кьве рушан рикIни иллаки дидед чIа­лал­ ва литературадал ала. Абуру дидед чIа­лал ли­тера­турадин эсерарни теснифзава, абурукай са шумуд Саидгьа­санова “Алмасдин къа­­шар” тIвар алаз акъуднавай ктабда гьатнава, “Куьредин хабарар” газетдиз акъат­­на.­

  Ульянадихъ ДГУ-дин журналистикадин фа­­культетдик экечIдай ва, вичи лагьайвал, “гъве­чIи чIа­валай рикI алай “Куь­редин хаба­рар­”­ газетдин редакцияда кIвалахдай” фикир ава.

   Агъадихъ чна кIелзавайбурун фикирдиз Ульяна Межидовадин “За чIала­кай…” ва Лей­ла­ Азизовадин “Зи Дагъустан” шиирар гузва­­.

Текст кхьейди — Хазран Кьасумов

 За чIалакай…

За чIалакай рагъ ийида,

ХъуьтIуьн цикIиз гад ийидай.
За чIалакай магъ ийида,
Гатфарихъ чил пад ийидай.

За чIалакай муг ийида,
Шаирвилиз дуьз рехъ гудай.
За чIалакай цIукI ийида,
Ялав хьана, чаз экв гудай.

За чIалакай вирт ийида,
Ширин гафар мецел къведай.
За чIалакай цуьк ийида,

Атирдин ни рикIел къведай.

Ульяна Межидова

 Зи Лезгистан

 Зи Лезгистан — лекьер макан,
Гьар лезгидин рикIеваз хьуй,
Ви гьар са кам са къизил я,
Кьилел азад михьи цав хьуй.

Зи Лезгистан Шарвилидин,
Игит рухвайрин я макан,
Чи бубайрин зегьметар я
Абад авур чи Лезгистан.

Чаз кIанзава Лезги чилел
Элкъвен даим лацу лифер,
Гьич садрани чи Ватанда

ТIурфан галай тахьуй цифер

Лейла Азизова

 Зи муаллимар

  За Сулейман-Стальский райондин ЦIийи­хуьруьн юкьван школада кIелна. Мектебдиз вегьей сифте камар зи рикIелай алатдач­. Ана заз уькIуь-цуру, писни хъсан чир хьана.

   Гьар са касдин уьмуьрда мектебди кьетIен чка кьазва. Лап гъвечIизамаз чаз тербия гайибур диде-буба я, ахпа — мектебда тарс гайи чи муаллимар. Сад лагьай классдилай башламишна, кьуд лагьай классдал кьван чаз тарсар Румина Мирзекеримовнади гана. Мектебда ам диде-бубадин чкадал алай. Ада неинки кIелиз-кхьиз, гьакI гъвечIи-чIехиди, жув ту­худай къайда, ацукьун-къарагъун чирна.

  ЧIехи классра чун цIийи муаллимрихъ га­лаз таниш хьана. Гьар садахъ вичин тарс авай. Вирибурун арада кьетIен чкадал дидед­ чIалан тарс ала. Чаз лезги чIалан тарсар За­и­ра Назимовнади ва Рая Эскендеровнади ­гуз­вай. Абурун тарсарикай заз гзаф менфят хкатна.

Дидед чIал чир тахьун, чир тавун — айиб я!

Эльмира Идрисова

  Зи сифте камар…

   Гьар са инсанди вичин уьмуьрда тайин камар къачузва.­ Адан гъвечIи вахт кIвале, я туштIа аялрин бахчада акъатза­ва; са кьадар вичиз вичикай хабар хьайила, хъсан ва пис вуч­ ятIа гъавурда гьатайла, ам, гьелбетда, мектебдиз кIелиз фи­да. Ана цIусад йисуз кIелна ва акьулбалугъ хьайила, адав юкьван школа куьтягьунин гьакъиндай аттестат вахкуда.

  Гуьгъуьнлай гьар садан вилик четин месэлаяр акъваз­да:­ уьмуьрдин рехъ ва пеше жагъурун, дуьньяда вичин чка тайинарун ва гележегда талукь тир камар къачун. Абурулай, дугъри­данни, инсандин вири яшайиш аслу я. Гьелбетда, ибур регьят тапшуругърин цIарцIе тваз жедач. И рекье ахъаяй гъалатIар дуьзар хъийидай мумкинвални уьмуьрди гудач. Гьавиляй и вах­тунда кьил-кьилик кваз, гьар са кам алцумиз, гекъигиз ва мукъа­ят хьана, къарар кьабулна кIанда. Белки, гьавиляй чаз виридаз мектебда кIелай йисар рикIиз гзаф хуш яз амукьда ва абур мукьвал-мукьвал рикIел хквез, чун хиялри тухуда!

   Зун къе Дагъустандин госуниверситетдин филологиядин факультетдин отделенидин студентка я. 2002-йисуз зун Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван школадин 1-классдиз фена. 2013-йисуз 11-класс хъсандиз акьалтIарна. Йисалай-суз жуван школадихъ гзаф вил жезва: муаллимар, юлдашар гьич садрани рикIелай фидач; школадин гьаят, вилик квай багъ, багъда авай Валентин Эмирован гуьмбет-вири рикIиз чими ва хуш я.

Школада хьайи вахтар, гьакъикъатдани, хъсанбур тир. Къе­нин­ юкъуз зи кьиле ва рикIе вуч аватIани, абурун сифте­ кьил шко­ладилай эгечIнавайди я. Университетра чирзавай затIар шко­ладин чирвилерал бинеламиш хьана, абур мадни деринарзавайди я. Яни ана студентдиз цIийи кьиле­лай кIелиз-кхьиз, яб акализ, фикир ийиз, гекъигиз чирзавач. Ана чакай, авай чирвиле­рал бинеламиш хьана, та­лукь тир пешекарар гьазурзавайди я.

   Зун гзаф шад я за чи хуьруьн 2-нумрадин школа акьал­тIа­рунал. Сифте классрилай эгечIна, эхиримжи йикъалди, гьакI къенин юкъузни зи муаллимри чпин руьгьдин къуватдалди зи уьмуьр хъсанвилихъ дегишарзава.

   Жуван диде хьиз, сад лагьай муаллим, гьелбетда, ба­гьа­  же­­да. Рагьимова Светлана Черкесовна — зи сад лагьай­ регьбер­, мектебда зи сифте камарин шагьид, чирвилерин дуьньяда заз рехъ жагъурай чирагъ. 4-классдалди ада чи вилера экв ва кьиле­ акьул тваз алахъна. Дафтардиз акъатай сифте гьарфарни кIе­лиз чир хьайи сифте гафар — ибур вири Светлана Черкесовнадин­, ­къуват я. ГьакIни сифте классра чи агалкьунрал гзаф ала­хъай­бурукай сад  Садыхо­ва Жамиля Гьазрединовна — урус чIа­лайни эдебиятдай чи чирвилерин сергьятар гегьеншарай му­ал­лим я. Абуруз гьамиша чна чухсагъул лугьуз­ва.­

  5-классдилай эгечIна, чи кьил кьуна, еке зегьмет къачуна, эхиримжи классдалди агакьарайди Эскендерова Ханагъа Магьарамовна я. Ам чи классдин руководитель, алгебрадай, геометриядай, информатикадай муаллим хьана­.

   Макъаладин сергьятар хуьниз килигна, чаз тарсар гайи вири муаллимрин тIварар кьаз хьанвач. Амма абуруз виридаз чун вафалу я.

   И макъала завай зи хайи дидед чIалал кхьиз хьун, гьелбетда, чаз лезги чIалай тарсар гайи Мегьамедова Римма Буньямовнадин чIехи агалкьун я. Ахцегьрин нугъат, рахунрин къайда гзаф дегиш ятIани, Римма Буньямовнади а нугъатдал рахаз вердиш хьанвай аялрин ивидик хсуси литературный лезги чIалан тIурар кутуна. Гьа тIурари къенин юкъузни чаз вафалудаказ къуллугъзава. Алай вахтунда за кIелун давамарзавай филологиядин факультетда хайи чIаларин отделенида тарсар гузвай профессор Гашаров Гьажи Гьуьсейновича ва Султанмурадова Наида Эльдаровнади и кардиз мадни еке къуват гузва. Абур чи чирвилер гегьеншарунал гзаф алахъзава ва чIалан деринриз эвичIдай мумкинвал гузва.

И цIарар кхьинихъ са шумуд себеб ава:

— зун чIехи авур ва уьмуьрдин дуьз рекьел гъайи школадиз макъала багъишун;

— заз тарс гайи муаллимриз чухсагъул лугьун;

— “Лезги газетда” дидед чIалал ма­къала кхьена, чIалан багьавал, къуватлувал, метлеблувал кьа­тIун­; ам, школадилай эгечIна, хъсандиз чирун лазим тирди къалурун.

Алай вахтунда зун чIалан сергьятар лезги ктабрай, журналрай, лезги театрдай ва манийрай гегьеншариз алахъ­­за­ва. ГьакIни жуван кIвале, мукьва-кьилийрихъ галаз рахазвай чIалани еке тежриба гузва.

Эхирдай мадни алава хъийиз кIанзава: лезги чIа­лал гьихьтин фикирар хьайи­тIа­ни ачухариз жеда, амма и кар кьилиз акъудун па­тал, чIа­лахъ галаз сих алакъада аваз хьана, адаз гьуьрмет авуна кIанда. За сифте дидедин, адалай кьулухъ урус чIа­лар, гьакIни маса везифаяр чирунин кIва­лахар вичин гъиле къа­чур­ Ахцегьрин 2-нумрадин школадиз баркалла лу­гьузв­а!

Марина Ибрагьимова

Алатдач вун рикIелай

   Гьар са инсандиз мектеб чирвилерин бине я. Ам чи кьвед лагьай кIвал хьиз я. За пуд йис идалай вилик Курхуьруьн сад ла­гьай нумрадин юкьван школа акьалтIарна. Школадиз фейи сифтегьан югъ, сад лагьай ктаб, сад лагьай муаллим зи рикIел къе хьиз алама. Мектебда кIелай цIусад йисни алатна фена, гьадахъ галаз аял вахтарни акуна-такуна акъатна.

  Хайи чIалан тарсар заз мектебда лезги чIалан муаллим Гуь­зел­ Алиевнади гана. Сифтени-сифте лезги чIал чаз дидедин мецелай ван къвезва, гьавиляй муаллимни диде хьиз рикIиз чими я.

   Хайи чIалал рахаз чир тахьун­ айиб кар я. ЧIал чи уьмуьрдин гуьзгуь, мичIи кIвализ экв гъизавай пенжер хьиз я.

    Кьисметди чун гъурбатдиз акъудайтIани, Ватандивай яргъа хьайитIани, дидеди хайи чIалал лагьай лай-лайрин ван садрани япарай акъатдач.

  Гьикьван маса халкьарин чIалар чирайтIани, лезги чIал рикIелай алатун мумкин туш — адан дувулар рикIин деринриз гьахьнава эхир.

   Мектебда кIелдай чIавуз лезги чIалан тарсара за кьетIен са кар кьатIана: Ватанни Дидени ЧIал сад-садахъ галаз кIеви алакъада ава. Ватандин къадир авачирдаз дидедин къадирни жедач. Дидедин къадир авачирдаз — чIалан къадирни…

Гуьлизар Абдуразакьова

Дустариз

Дустар кIанда “вун сагърай,  дуст!” лугьудай,
Дустар кIанда гьуьжетриз рехъ  тагудай,
Дустар кIанда дустар маса тагудай
Дуствиликай хийир, менфят  къачудай.

 

Дустар кIанда шадвал ийиз къекъведай,
Дуст паталди дуьньядални элкъведай,
Дуст герек туш душмандихъай кичIедай
Адан вилик гардан кIирна къекъведай.

 

Дустар кIанда вафалу тир Ватандиз,
Тешпигь авай къуьрериз ваъ, асланриз.
Дустар кIанда къадир чидай гьуьрметдин,
Четин чIавуз гъил вугудай куьмекдин.

 

Лезгистан

 Аял чIавуз сифте камар къачунвай

Дарих хьанва зун кIвалерихъ бубадин.
Бинедилай гьакьван рикIи чIугунвай,
Къадир ава заз багъри тир накьвадин.

 

Хьанва гъарикI, акъатна зун яргъариз,
Гьа легьзеда вил гала зи Ватандихъ.
Килигзава зун шикилрай дагълариз,
Дамахар тир багьа, лезги макандин.

 

Акваз кIан я хайи тIулар, синерн­и
Цуьквед кьунвай гегьенш чуьллер, яйлахар.
Акваз кIан я хуьре экуьн сегьерни­
Ван ацалтна авахьзавай булахар.

 

ЧIални Ватан виридалай вине я,
Абур нефес, девлет я зи уьмуьрдин.
Лезгистан зи бубайрин пак бине я,
Лезгистан, вун са макан я суьгьуьрдин.

Омар Къазиханов

 * * *

Къеледикай, цал амачир,

Ламар хуьдай цур жеда, дуст.
Халкьдикайни чIал амачир,
РикI акъатай хур жеда, дуст.

 

Секиндаказ гьикI акъвазда,
Кьисметдин гъал кьатI хьайила.
Ваз кхьизвай гьар кагъазда,
Чара касдин хатI хьайила.

 

Кьвед-пуд ктаб кIелна лугьуз,
Пелел “алим” тIвар жедай туш.
Гимишдал са гелна лугьуз,
Къизилдин заргар жедай туш.

 

Къвез-хъфиз кьуьл гузвай­рекьел,
ЭкъечIна векь-цуьк жедай туш.
Гьарам немир мискьин гъилел,
Сура садни куьк жедай туш.

 

* * *

Умуд, ви диб кьуразва къе,

Шумуд кесиб цIразва къе.
Келле ичIи ханариз — хвеш,
Гуьлле, къамчи — халкьдиз пишкеш.

 

Суфрадикай — фитнед макан,
Баладикай — дидед душман.
МискIин – буш. ГьикI? Къуръандал руг!
Ички хуш рикI, майдандал куг!
Инсандал — пар, къамчи — ламрав­,

Имандал  -кьар, рикI чи чIулав,
Кьуд пад гунагь, чехир — дарман,

Я Сад Аллагь, — эхирзаман?..

Сулейман Ахцегьви