СтIал Сулейманан — 155 йис

(РикIел хкун)

«Зи рикI алай «Лезги газетдин» гьуьр­метлу редакция!

СтIал Сулейманан  виш йисан юби­лейдиз талукь яз вичин вахтунда М. Къу­руша ма­къала кхьенай. А девир­да­ фи­ки­рар желбай и макъала къенин кIел­за­вайбур патални газетдиз гун хъу­ву­най­тIа, хъсан жедай».

И чарчихъ галаз санал чи литерату­рада лайихлу гел тунвай Мегьамед Къуруша 55 йис вилик кхьенвай макъала, гьазур хъувуна, редакциядиз агакьарай­ди адан хва, химиядин илимрин доктор­, халкьдин просвещенидин отличник, Да­гъустандин илимрин лайихлу деятель Синдибад Гьажиев я. Чна гьуьрметлу муаллимдиз сагърай лугьузва ва макъала кIелзавайбурун вилик гъизва.

Ни гьи кас инсанвилин рекьел гъанатIа, гьам адан устад я. За Дербентдин педтехникумда азербайжан чIалалди кIелзавай. Гьавиляй сифтегьан шиирар за азербайжан чIалалди кхьенай ва абур гьа чIалалди “Да­гъустан фукъарасы” (”Дагъустандин кесибар”) газетдиз вуганай. А чIавуз зун техникумда тешкилнавай литературадин  ”Яру къелемдин общество” кружокдин член тир.

1928-йисан апрелдиз чи кружокдин нубатдилай виликан соб­рание эвер ганай. Собранида лезгийрин шаир ва писатель Алибег Фатагьова иштиракна. Адахъ чурудиз рех янавай яшлу итимни галай. Алибег Фатагьова литературадин цIийи къайдайрикай ва советрин литературадикай суьгьбет авуна, хейлин писателрин ва шаиррин тIварар кьуна, гьа жергедай яз СтIал Сулейманан тIварни кьетIендаказ къейдна.

Собранидилай кьулухъ Алибега лезгияр кьилди туна, абурухъ галаз лезги литература вилик тухунин карда поэзияда ва прозада кIвалахунин меслятар къалурна, Москвада чапдай акъатай Сулейманан ктабар пайна. Гуьгъуьн­лай Алибега чавай гьарда вичихъ­ авай шииррикай-манийрикай сад кIелун тIалабна. За къурушви­ Алис­­керов Юсуфан жуваз хуралай чидай агъа­­дихъ галай мани кIелна:

Я хала ваз вуч хъел ава,

КIани илчи къверивал я;

Тар вид ятIан, атIай емиш

Эхир садаз жеривал я.

Эгьли итим хъуьрена:

— Аквадай гьалда, гададин кIаниди хъел хьанватIа? — лагьайла, заз регъуь хьана ва зун ацукь хъувуна.

Собрание бегьем хьана, абур чи кружокдин руководитель Йылдирим-задедихъ галаз хъфена. Чи юлдашрикай Элдер Билалова а эгьли итим Сулейман тирди лагьайла, чна адахъ галаз кьилди гуьруьшмиш тахьунай гьайиф чIугуна.

Вахтар, зулун гарар хьиз, тади кваз къвез алатиз, фирдавай, шаирдин шиирар гьар са экуьнахъ вичиз хас тир цIийивал кваз, ракъинин чими нурар хьиз, чи рикIера гьахьзавай. За сифтегьан шиирар, чIехи шаирдин шииррилай чешне къачуна, кхьиз башламишна. Ам зи къелем хци авур устад хьана, гилани я ва язни амукьда. За адаз 1936-йисуз, “Играми шаир СтIал Сулейманаз комсомолдин салам” тIвар гана, ихьтин чар ракъурнай:

Эй играми шаир буба,                   

Сенят гвай лап пара зурба,        

Ви нагъмадин ван чи япа              

Кьуна, ваз чи саламар хьуй.

Ширин сазда ширин аваз,             

Ажеб шадвал гана на чаз;            

Вун гъалиб тир фикир галаз        

Яшамишрай, саламар хьуй.          

Дагъустандин фелсефед гьуьл,  

Коммунадин багъдин билбил,     

Партиядин са эрчIи гъил,             

Ваз чи хейлин саламар хьуй.        

Къизилгуьлдин ни гудай багъ,     

Социализмад кIвалин чирагъ,      

Эй дагълариз нур гудай рагъ,       

Ваз лап дерин саламар хьуй.        

Мубарак хьуй чIехи орден,           

Суьрет алай буба Ленин,              

Ам бахш авур партиядин             

Вождь галаз ваз саламар хьуй.

СССР-да гьатай хабар —

Тийижирди амач ви тIвар,

Ваз акур кьван наркоматар

Квез — виридаз саламар хьуй.

Эй кIел тавур чIехи алим,

Ви гьар са кар чаз я илим,

Хуш насигьат, рахун гьелим*,

КIанивилин саламар хьуй.

Ширин гуьрчег чIалан устIар,

Тарих я чаз ви ктабар;

Яргъи уьмуьр ва бахтавар

Йисар хьуй ви, саламар хьуй.

Таз къелемриз мягькем дестек

Ахъая чаз бахтунин экв,

Эй синифдин** зурба куьмек,

Ваз шиирдин саламар хьуй.

Комсомол шаир М. Къуруш

Дугъри я, куьн акурди туш,

Мурад я зи хьун гуьруьшмиш,

Комсомолдин саламар хьуй.

* Гьелим — хъуьтуьл;

**Синиф — рабочийрин ва лежберрин класс.       

(Ахцегь, “ЦIийи дуьнья” газет, № 27, 1936-йис)

Устад шаирдихъ галаз кьилди гуьруьш­миш хьунин эрзиманвал зи рикIе амукьна. ТIебиатдин татугай къанунри ам чавай къакъудна. И карди зи рикIиз авур залан гьиссер малум авун патал адан хизандиз ихьтин чар кхьена:

Вуч перишан хьана чи гьал,           

Ажал вахтсуз хьана мукьвал,         

Шаир буба кьена лай чIал —           

Гзаф зегьмет я, юлдашар.              

Я аялвал, я жаванвал                     

Гакьурди туш вичиз санал,            

Чи классдин дяве патал                 

Тухуз таблигъат, юлдашар.           

Куьгьне фекьи, куьгьне суди,       

Куьгьне кулак, куьгьне кьади,      

Адаз муьруьд , алверчиди            

Ганай азият, юлдашар.                  

Килигай туш заланвилиз,                 

Вичин фикир тухуз кьилиз;              

Гьамишанда юкъуз — йифиз              

Гайид я дикъет, юлдашар.               

Сес галукьна са перишан                

Шад гьаларихъ чи гуьлуьшан;        

Фикирриз хал яна лишан,                

Хьана хажалат, юлдашар.                

Кьарай текъвез мад и къара,

ЧIехи орден къачуна вич —               

Суьрет алай буба Ильич, 

Чаз сагърайна, вич хьана куьч,

Гьам я мусибат, юлдашар.

Суьлейман  — чи шаир буба,

ЧIалан заргар, устад зурба,

Адан гафар, ван чи япа

Тван гьар са сят, юлдашар.

Ада, чуьнгуьр-саз гъиле кьаз,

Руьгьдин шадвал къалурна чаз,

Адан бендер кIелиз жуваз,

КIватI ийин къуват, юлдашар.

ЧIехи камал аваз вичихъ,

Дагъустанда туна тарих,

ТIалабин къе гьадан тIварцIихъ

Эцигин памят, юлдашар.

ЦIийи шаир — таз къелемар,

Худдик кутур куь къелемар,

Шаирдин тIалаб бегьемар

Хъия гваз гъирет, юлдашар.

М. Къурушаз амай чара,

Кьарай текъвез мад и къара,

Кхьиз хьана чарчин пара,

Ихьтин ихтилат, юлдашар.   

(Усугъ-Чай, «ЦIийи рехъ» газет, № 17, 4-декабрь, 1937-йис).

Устад шаир СтIал Сулейман гьами­шалугъ  ри­кIе  хуьн  патал,  заз  хьайи  ширин ва туькьуьл гьиссер уьмуьрдин нехиш яз, зи шииррин дафтарда амазма ва  амукьда.

Мегьамед  Къуруш