Лекьендинни пеленгдин чамарар

Датlана чукурунарзавай, вичинни шарагрин уьмуьр давам хьун патал гьекьни каф хьана гьерекатдик квай лекьен акур пеленгди лугьуда:

— Вилера къанихвал ргаз, тlимил ката-калтуга.

Ягьанат жида хьиз галукьай лекьендин сабур часпаррай акъатна:

— Кар-кеспи авачирвиляй вуна гьараюнни тlеквенра авай кьиферайни витl акъатдач.

Жавабдин метлебдин гъавурда акьур пеленгди, вичин йигинвилихъ инанмиш яз, лекьендиз чамарриз экъечlун теклифда.

— Экъечl майдандал! — тешвиш хьанач лекьен.

Зарб къачур лекьенни пеленг руг кьилеллаз катзава. Меслят хьайи пендив агакьнава­чиртlани, пеленг са хейлин мензилдин вилик акатнавай. Кьулухъ вил ягъиз, гъалибчидин хвешивал кваз, гьуррадал ацалтна, ада лекьендиз къив гузвай.

Легьзеярни арадай фенач — къвердавай зарбвал артух жезвай лекьен, гар хьиз фена, пендив агакьна.

Пеленгдин лаплапар кlватна. Пендив кьван фидай жуьрэт амукь тавур ам рук галайнихъ хъфена.

Баснядин мана: бязи инсанрини, вилик эцигнавай са гьихьтин ятlани макьсаддив ва я дережадив гьелелиг агакь тавунмаз, агакьдатlани чин тийиз, лайихсуз ва лазимсуз амалар ийида.

Асланарни сикlер

— Каш гана, жув рекьидалди, хатадик акату­нихъайни кичlе тахьана, тевекуллагь лагьа­на, руфун тухарун хъсан я, — як незвай асландин ша­раг акур гишин сикlре, сивяй цlаран яд физ, хи­ялна.

Фендигардиз чизвай хьи, амалралди ваъ, ан­­­жах чинин кlевивална, жуьрэтна, асландин ша­­­­рагривай са гьикl ятlани тlуьн къакъудиз же­да­.

— Жуван кьилиз яд чим мийир, — лугьузва адаз муькуь сикlери.

Тавуна кlани кар тирди чиз-чиз, сикlре вичин рикlе акьур кар кьилизни акъудна.

Нетижа ахьтинди хьана хьи, жуьрэтлувал къалурай сикlре кьиникьин къарар тек вичиз ваъ, муькуьбурузни акъудна. Гзаф хъел акатай асланрин дестеди хурук какатай са-са сикl къазуниз, гадарна.

Баснядин мана: бязи вахтара са кlа­машдин тахсир ва я чlуру амал себеб яз, гзафбур азабдикни гуьлледик акатда…

Куругъли Ферзалиев

Къатирдин буба…

Къизилдин ранг алай, пелени гъед хьиз кьашкьа авай, кIвачерал кьакьан, гьяркьуь къалин фири, яргъи чIарарин тум галай бал­кIандини эйбежер яхун, куьруь тум галай къа­тирди, са чIура санал яшамиш жез, чпин иесидиз кIвалахзавай.

БалкIан кIвалах авунал гьалтайлани та­риф­ авуниз лайихлу тир. Адаз вири гьайванрин патайни гьуьрмет авай.

Санал нез, санал яшамиш жез, санал кIва­­лахзавай къатир и кардилай гзаф нарази тир.

Ада, балкIан санихъ алатунни, вичел гьалтай вири гьайванриз наразивилер къалуриз, ам маса гуз хьана.

БалкIандихъ галаз хъсан алакъа авай гьайванри и къатирдин угъраш кIвалахдикай бал­кIандиз суьгьбетна. Адани ахтармишна, гьа­къи­къат чирна. И мулкара санал векь нез, яшамиш жезвай вири гьайванар кIватIна, ­абурухъ галаз еке межлис — собрание тух­вана­.

Собранидал абуру важиблу месэлаяр гьялна ва гьар сада вичин биография лугьун тIалабна.

Нубат къатирдал атана.

БалкIанди къатирдиз суал гана:

— Ви буба вуж я?

Къатирди жаваб гана:

— Зи диде хвар я.

…Гъакъисагъ зегьмет чIугвазвай, халкьдиз вафалу, хъсан хесетрин балкIанди къатирдиз адан буба лам, дидени хвар тирдакай лагьана.

Къатирдин кьил хура гьатна, лугьур-талгьур квахьна.

КIватI хьанвай гьайванризни сифте яз къатирдин буба лам тирди чир хьана…

Гьайиф хьи, инсанрин арадани кьериз-цIаруз къатирдин хесетар квайбур гьалтда…

Рамазан Велибегов

Шуьше тарце

Гьар юкъуз ички хъвана кIвализ хквезвай итим акурла,папан зегьле физвай, абур къал-ма­­къал жезвай. Аламат жедай кар ам тир хьи, гьич кIваляй куьчедизни итим экъечI та­вур­ юкъузни кайванидиз вичин Сефибег пиян яз жа­гъидай. Эхирни, чара амукьнач, папа чи­не­ба­ вичин итимдал гуьзчивал тухудайвал­ хьана­.

Селема, экуьнахъ столдал недай герек затIар эцигна, Сефибегаз эверна:

— Я къужа, фад, фу нез столдихъ ацукь.

Сефибега, са стаканда авай туьнт, чIулав­ ранг акъатнавай чай хъвана. Фу, иштягь авач лугьуз, эсиллагь тIуьнач.

— Я хизан текьейди, бес я ман вуна ийизвай­ ую­нар. Вун, са чай, ички хъваз,яхун кIек хьтин­ди­ хьанва. Ви къвалай аквазмайди тек са экв я.

Сефибег, куьтIни тавуна, столдихъай къарагьна,гьаятдиз экъечIна.

Гила Селема, вири кIвалахар акъвазарна, къужадал гуьзчивал тухузвай.

Сефибег, муг квахьай фере хьиз, гагь къаз­мадиз физ, гагь салара къекъвезвай. Ак­вадай гьаларай, ада папакай вичин гел квадарзавай. Арадай са акьван вахт фенач, Селемаз Сефибег цуриз гьахьзавайди акуна. Са вад декьикьадилай итим, вич-вичив рахаз, чиниз яру ранг акъатна, кIуфук хъверни кваз, кIвализ хтана, дивандал ярх хьана.

Селем гьасятда цуриз фена, ина-ана къе­къвена. Адаз къазмадин са пипIяй, кьуларин арадай эрекь ва стакан  жагьана. Ажугъламиш хьайи кесиб Селема шуьшеда амай зегьримар вири чилел экъич­на ва, са чуькьни тавуна, ам кIвализ гьахьна.

Са кьве сятинлай мад итим къазмадиз физвайди Селемаз чир хьана. Мукай мад затI жагъун тавур Сефибег, хъел кваз, гьаятдай къецел экъечIна.

Селема лагьайтIа, итим гьар декьикьада ахтармишзавай.

Гьа икI язух дишегьлидиз Сефибег мад хъвана, нерни яру хьана, салахъай хтайди акуна.

Селем итимдикай чинеба тадиз салара къекъвена. Са валан кIаняй адаз  цIийи “муг” жагъана. Къацу зегьер Селема мад чилел экъична.

Гила вичин папа авур кIвалах акур итим адахъ галаз са гьафтеда кьван хъел жеда. Ви­чиз гьамиша “синтIер” язавай папаз, вичи гьихьтин жаза гудатIа лугьуз, гьадакай фикирзавай Сефибега.

Садлагьана адаз кIвалин вилик квай кьакьан пIинидин тар акуна.

— Пагь, — лагьана Сефибега, — им заз худади гунуг тушни. Ахпа ам, катна фена туьквендай мад са шуьше вахчуна, кIвализ хтана, герек са пакет жагъурна, эрекь ва стакан гьада туна, Сефибег тарцин кукIваз хкаж хьана. Герек  кьадар гехлинцIарна, пакет са хилекай куьрсарна, папаз эверна:

— Я кьей къари, гила, жедатIа, и зегьер экъича. Вавай и тарцин пунални гьич акьахиз жедач…

— Янух я вун, Сефибег. Япалух. Аялрикай регъуь хьухь, закай ваъ. Сефибегай сес ахкъатнач.

Рамазан Дадашев

 “ЦIицI кьена!”

Лезгийрал куьгьне вахтарани, гилани тахьай, алачир жуьре тIварар авач.

Де куьне лагь, итимдин тIвар ЦIицI женни?

Жеда, валлагь. ЧIалахъ туштIа, кIела­:­

— Хьана кьван — хьанач кьван са кесибрин кесиб. ТIварни адан ЦIицI тир.

ГьикI ятIани, абурун хуьруьв шагьдин эмир-фарман агакьна: вилаятда авай кьван вири итимриз вичин патав эвернавай. Абурун вилик эцигнавайди са шартI тир: шагьдин гъута авайди вуч ятIа лугьун. ЧIуру жаваб гайидан гардан­ язавай.

Кесиб ЦIицIни гьатна рекье. Гьелбетда, ам кичIела зурзазвай, чина чан алайдан ранг амачир.

Шагь лугьудай инсафсузди кьенвай цIицI капашда кьунвай, вичелай гъейри и кар садазни чизвачир.

Са-садаз эвер гуз, ада буйругъ гузвай: “Лагь, зи гъута вуч аватIа!”

Нубат ЦицIрел атана.

“ЦIицI кьена!” — зайиф сесиналди акъатна адай. Вичин патав, ибур адан эхиримжи гафар тир. Амма и гафарин ван хьайи шагьдин вилер экъис хьана, адан мягьтелвилихъ сергьят амачир.

Халкьарни и ЦицIре шагьдин жазадикай хвена…

Тарцин тахсир

Пенжердай вил вегьена килигай заз зи имид хва Малидина тар атIуз акуна.

“Де лагь, и тарци адаз дуьнья дарза­вайни? Алукьрай ман ам гьа алайнал. Емишар жезвачтIани, гатуз ада серинвал гузва эхир”…

Ихьтин фикирри зун тади кваз кIва­ляй акъудна.

— Я тха, вуна а язухдал вучиз нажах илигнава? Адан тахсир вуч я?

— Валлагь, зазни адан гьайиф къвезва. Амма, чIехи хьайила, адак тахсир акатнава. Патавай физвай рекье-хуьле авай дагъвияр, къвез, адан сериндик ацукьзава. Виликдай абур зи кIвализ илифзавайди тир…

Ихьтин жаваб ван хьайила, заз хълагьдай гаф амукьнач…

“Аллагьди ихтияр гузвач”

Ватандин ЧIехи дяведин йисара зи ими Зейнидин Самур дередин районра алакъа хуьн патал кIвалахзавай къуллугъчи тир. Ийизвай кар гзаф важиблуди­ хьуниз килигна, адаз бронь гана, фронтдизни тухваначир. Югъди-йифди, вичив вуганвай женгинин винтовкани гваз, вичи лугьуз хьайивал, ам “тилифун­дин линайра” жедай.

Зи рикIел хъсандиз алама, садра ам чи кIвалерин кьилихъ галай тикриз — Пурар хев галайвал гъуьрчез фенай. Яргъи­ югъди живедин жигъирар кIвачелай авуна, са сикI яна гваз хтанай ам.  Хам алаж­на­, сикIрен жендек кьулан тарни кваз дуьм-дуьз пайна кьве патал. ЭрчIи пад, кIус-кIусна, чуькьвенай къажгъан­диз.­ Аву­­най вижевай са шурва! Чи кьве хизан­диз, гьелбетда, як лап тIимил хьанай.

— Чапла падни гьа и сикIренди туширни, я ими? — хабар кьунай за.

— Бес гьикI, чан хва, — ада вичини гьайиф чIугвазвай хьиз аквазвай.

— Яз хьайила, и кьит девирда а пай гадар вучиз авуна? — вичин гафни кухтунай кайваниди.

— Аллагьди сикIрен чапла пад недай ихтияр гузвач.  Зи тахсир вуч я? Чун гьа­дан­ лукIар я эхир, — вичин хивез “гунагь” къачуначир имиди.

Азедин Эсетов

 Лутуди луту

Йикъарикай са юкъуз дагъви Муза­фар­, кал маса гуз, Дербент шегьердин ба­зардиз фида. Сад-кьве сятдилай адан патав кьве муьштери — итимни паб — акъат­да.

Гьар патахъай кализ килигна, таниш-билишни хьайидалай кьулухъ калин къимет ва гьикI гузвайди ятIа хабар кьазва муьштерийри.

— Кал за алцумна гузвайди я, — жаваб гана Музафар халуди.

— ЯтIа къала, гьинал алцумда? — мад хабар кьуна муьштерийри.

— Ма, куьне и кал яхъ, зун атIа къапанар гвайдав рахан, — лагьана, Музафар халу фида къапанар гвай чувуддин патав.

— Чан стха, — лугьуда ада, — кал за къачузвайди я. Ваз минет хьуй, ма и вад виш манат пулни, зун са кесиб итим я, дуьз алцума, алдатмиш тахьурай.

— Башуьсте — башуьсте, дайи, — жаваб гана къапанрин иесиди.

— Гьала кал къапанрал! — гьарайна Музафара кал кьуна акъвазнавай муьштерийриз.

Атайбур вичин танишар тирди чир хьайи къапанар гвай чувудди кал лап “дуьзба-дуьз” алцумда.

Кал къачур муьштерийрихъ галаз вичин савда хъувуна, Музафар халу хъфида.

Вил ягъай къапанар гвайдаз аквада хьи, кал вичин танишри хутахзава.

— Ара! Ара! — эвер гана къапанар гвайда. — Ана гьикI хьана, къачуначни кал?

— Къачуна, ваз аквазвачни хутахзавайди? — жаваб гана кал къачурбуру.

— Яда, а дагъвиди заз кал вичи къачузвайди я лагьанай эхир. Аниз килигна за калин заланвал са пудкъад килодин артухарнай. Ада заз табна ман? — тажуб хьана къапанар гвай чувуд.

Серсер хьана, пагь атIана амукьай кал къачурда веревирд ийиз башламишна: “Пудкъад кило, гьар са кило — вишни яхцIурни цIуд манатдай. Им — кIуьд агъзур манатдин зун алдатмишна ман? Аквазвани ваз, ахмакь, вун себеб яз вуч хьанатIа?” — гьараяр гана кал къачурда къапанар гвайдиз.

— Ваъ, икI жедач! Фена пул вахчуна кIанда, — фикирна чувудди. — Вун кални гваз ахлад, паб, кIвализ. Зун алдатмишайдан гуьгъуьниз фида…

Музафар хуьруьв ахгакьнавай. Суракьдалди кIвал жагъурай чувудди лугьуда:

— Вун гьаятдиз эвичIа, хванахва, вахъ галаз хъийидай са савда ама…

ЭвичIда Музафар гьаятдиз.

— Яда! — башламишна атанвайда, — вуна зун алдатмишнава.

— ГьикI? — хабар кьазва Музафара.

Чувудди, ихтилат гьи патахъай, гьикI башламишдатIа чин тийиз, эхир лугьузва: — Кал алцумдайла къапанар гвайда пудкъад кило авачир заланвал лагьанвай-е-е…

— Я хванахва! — рахана Музафар. — Хъуьредай ихтилатар я вибур. Къапанар гвайдини — чувуд, вунни — чувуд. За ваз гузвай кал ада пудкъад килодин заланар ийич эхир, кьезилар авун мумкин я. Лутуди луту садрани алдатмишиз тадайди туш!..

Темирхан Темирханов