РикIел аламукьдай кар… Ихьтин темадай 11-классда сочинение тухвана. И карди заз аялрин гзаф сирер ачухна,  абурун фикирар, кьатIунар…

Бязи вахтара муаллимри кваз та­кьаз, фикир тагуз, “Аялар я” — лу­гьуз,­ абурун акьулдин игьтияжриз дикъет гузвач. Нетижада аял еримлу хьунин  кар акъваз жезва, ам агал хьана, чи­дай­ гафни лугьун тийиз, тарсуна гьа­кIан тамашачидиз элкъвезва. Аялдиз вичин фикир (кIантIа ам дуьз тушир­ди­ хьурай) лугьудай мумкинвал гун ча­расуз я. Ихьтин вахтара, методика­ди къалурзавайвал, азад темайрай кхьизвай сочиненийри еке куьмек гуда.

…Сочиненияр ахтармишзава за аялрин. Гьарда вичин рикIел аламукьай, вичиз таъсир авур вакъиадикай кхьенва. Са бязи аялрин гафарай абурув бегьем аялвал гумайдини аквазва,­ яни чпин яшариз килигай акьул атанвач. Амма акьалтIай четин­ суалрай кьил акъудзавай фикирарни гьалтзава­.

За нубатдин кIвалах кIелзава: “Чун пакамахъ фад Дербентдиз фена кIанзава, чан хва, — лагьана заз дидеди киш йикъан нянихъ. КIвале недай затIни амач.

Пакамахъ фад чун шегьре рекьел­ экъечIна. Зулун мекьи югъ тир, куьлуьз-куьлуьз чиг къвазвай. Автобус текъвез са хейлин вахт хьана.

Шегьердиз фад финихъ себебар авачиз тушир: нисинихъ учир кьуна кIан­­завай. Вахтунда тефейтIа, ам гьатдач.

Чун акьахай автобусни са пад кумачир хьтинди хьана, къене къай къе­къвезвай. Шегьердив агакьайла, зи сарар сарарал алукьзавачир, ятIани дидеди зак гьерекат кутуна, ниси гузвай “пассаждихъ” тади къачуна.

Зун учирда акъвазарна, диде ма­са шейэр къачуз фена. Са кьадар вахтунда акъвазна зун. Ниси гузвай “халудик” гьич кIусни тади квач, адаз вуч ава кьван, гьарнай атанвай инсанар я инжиклу жезвайбур. Чими дараматда са кьадар вахт акъудай зак квай мекьивилин фул хкатна. За жувахъ ахвар галайди хьиз гьисс ийиз башла­мишна, са ярх жедай чка жа­гъанайтIа, зун гьа инал ксунни ийидай жеди…”

Сочинение кIелун давамарзава за. Жу­ван вилерихъ агъазвач. Вучиз ла­гьайтIа, адан автор Арсен Бедиров (тIвар ва фамилия дегишарнава) зайиф ученикрикай сад тир. Тарсарай ам са гуж-баладив масабурув агакьзавай. Вичизни кIелиз са акьван ашкъи авачир. Амма сочиненидин мана ада лап хъсандиз ачухарнавай. Буба кьилел алачиз чIехи жезвай Ар­сенал вири кIвал акъвазнавай ла­гьайтIа, зун ягъал­миш жедачир. Ина кхьенвай вакъиадин эхир гьикI жеда­тIа чириз, ашкъида гьатнавай за гьа­латIриз гьич са фикирни гузвачир, текст кIелуниз гьерекатзавай.

“Са арадилай зи патав са дишегьли атана. Адан къужахда, пекерик кваз, аял авай. — Чан халадин, — рахана а дишегьли захъ галаз, — ваз минет хьуй, са вад декьикьада и аял яхъ, зун и патав гвай туьквендиз фе­на, герек са затI къачуна хквен. Ам ксанва, ахварай аватдалди зун хкведа.

Дишегьлиди, за разивални гун тавунмаз, аял зи къужахдиз сухна, вич цIай квайди хьиз алатна. Гьакъикъатдани аял ксанвай, ада чуькьни ийизвачир. Са вад-цIуд декьикьадилай хьиз “пассаждин” ракIарал кьве милица атана акъвазна. Туьквендин къене дикъетдивди вил экъуьрайдалай кьулухъ абур кьил чIугуна зи патав атана.­

— Ам вуч я вав гвайди? — суал гана абурукай сада. Кинода авай сержант Гарсиа хьтин яцIу руфун квайда, зи къужахда авай аял вилерин ишарадалди къалурзавай.

— Аял, — жаваб гана за кичIез-ки­чIез.

Ам нин аял я? — суал гана муькуь­да, адалай жегьилда.

— Заз чидач, са халади гъана зав вугана, вич са вуч ятIани къачуз маса туьквендиз фена, — жаваб гана за зурзазвай ванцелди.

— Халаяр гьихьтинбур ятIа чна ваз чирда, — векъи ванцелди рахана “сержант Гарсиа”, — акат вилик, къуьнелай кьуна виликди хъуткьунарна зун.

Къужахда авай аял ават тавуна са тIимил амукьна. Учирда авай инсанрикай са бязибуру зи пад кьазвай, зи гафар дуьзбур тирди тестикьарзавай, ам­ма милицайри абуруз гьич яб­ни гузвач. Ви­лик кутуна зун чпин идарадиз хутахна.­

Мад гьа виликан суалар: — Мус ва нихъ галаз чуьнуьхна аял? Ни кьена ам? Нин аял я ам? Гьиниз фена вахъ галай аял чуьнуьхай итимни паб?..

Гьикьван за кьинер — эхтер кьаз­вайтIани, абур чIалахъ жезвачир. За вуч авун лазим ятIа заз чизмачир. “Сержант Гарсиади” тапанчи акъудна­, зи пелел эцигна, лагьана: — Ваз аквазвани ина чалай гъейри касни авачирди? Хиве кьуртIа вуна кьада, та­хьай­тIа за вун яна гадарда, ахпа фейи падни чирдач. Ван хьанани ваз? — зегьле ту­худай ванцелди гьарайна ада. Зи туь­туьна шел акIанвай, нефес­ бес жез­­вачир, хурал са гьихьтин ятIа­ни залан пар илис жезвай, сиверай кьур акъатна, мез шалам хьтинди хьанвай. Заз дидедиз эвериз кIанза­вай, амма сес акъатзавачир. Зун къвердавай къуватсуз жезва.

Садлагьана ракIар ахъа хьана, чIа­рарни гьарнихъ чкIана, гьарай кьилеллаз ди­де атана акъатна. — Куьне зи ба­ла­ ре­кьизва хьи, залу­мар! Ам вуч тахсиркар я, и зулумар ийиз адаз?.. Садлагьа­на ягъайди хьиз зун ах­варай аватна. Зи беден михьи яд хьанвай, гьекье­ди месни, яргъанни тамамвилелди кье­жир­навай. Зи бедендик гьакъикъатдани зурзун квай. Дидени зи кьилихъ галай ва ада, я бала­, я ба­ла, лугьуз, зун диндал хкизвай. Заз анжах гила чир хьана, акурди ахвар тир. РикIиз ре­гьят хьана зи, шадвилихъни кьадар амукьнач. И ахвар зи рикIелай садрани алатдач”.

За сочинение кIелна куьтягьна. Ан­жах гила за гьисс авуна, гьикьван де­рин­ ятIа аялрин фикирар, гьикьван абур итижлу ятIа. Гьар са кас вичин яш­диз килигна акьуллу тирдал шак алач.

Мирземет Салманов