Ачух тарс (5-класс патал)

Тема — Глагол тикрардай ва умумиламишдай тарс-гьуьжет

Тарсунин макьсадар —  Глаголдикай къачур чирвилер ахтармишун ва умумиламишун, чIал гегьеншарун, чlалан девлетлувал ва гуьрчегвал къалурун,  кьве  дестедиз пай хьанвай аялриз  гьуьжетра  иштиракдай    къайдаяр чирун, эдебдинни ахлакьдин тербия гунн.

Тарсуна ишлемишдай алатар — Интерактивный доска, карточкаяр, таблица, гьар са дестедин столдал  виликамаз кхьенвай аялрин фамилияр алай сиягь (вирибуруз сад хьтин мумкинвилер хьун патал гьар дестедик зайиф, юкьван ва хъсан чирвилер авай аялар кутада).

Тарсунин финиф

Тешкилунин макъам. Муаллимдин гаф. – Салам алейкум, аялар! Къе чна адетдинди тушир тарс тухуда. Куьн кьве дестени элкъвена столрихъ ацукьнава. Куь вилик тамамарна, жавабар гана кlанзавай са шумуд тапшуругъ ква. Гьар са тапшуругъдиз талукь яз тайинарнавай баллрин кьадарарни ава. Дуьз, тамам жавабар гайи десте гъалиб жеда. Жавабар какахьай къайдада гудай ихтияр авач. Дестедин иштиракчийрихъ галаз веревирдна, меслятна, ахпа са касди жаваб гун лазим я. Тарс – гьуьжет, яни глаголдин чирай  вири формаяр  тикрарун зи мискlалдиз  жаваб гайи дестедилай башламишда. Гьа дестедиз 2 балл жеда.

 МискIал:  Имуча-муча?

Югъ йиф фида, галатдач.

( Дуьз жавабдай – 2 балл).

 

1. Тапшуругъ. Предложенийрай асул формада авай глаголар жагъура, абур, суалар эцигиз, кхьихь.

Ахмакьвилик квай азарар

Чир тахьун я хийир, зарар.

Эвел михьи тир пIузарар

Гуьгъуьнлай кьацIурун хъсан туш.

(СтIал Сулейман).

ЧIехидаз гьуьрмет авун, адан хатур хуьн лазим я. (Гьар дуьз жавабдай  — 2 балл)

 

2. Тапшуругъ. Асул формада авай глаголрин падеж ва кьадар тайинара. Гьи чlалан пай хьиз дегиш жезватlа лагь

ТIуьнар — хъунар ацIанвай,

Столар лап зурзазвай.  (Гь. ЦIадаса)

КIелуни инсан савадлу ийида.

КIелуниз гзаф фикир це.

(Гьар  дуьз жавабдай  — 3 балл).

 Муаллимдин алава къейдер:

1. Асул формада авай глаголри кардин ва я гьалдин тIвар кьада. Абуру вахт  къалурдач.

2. Глаголдин асул формадиз теквилин ва гзафвилин кьадар ава. Гзафвилин кьадарда асул формада –ар эхир жеда. Aсул формада авай глаголар, сушествительнияр хьиз, гьам теквилин, гьам гзафвилин кьадарда падежриз дегиш жеда.

 

            3. Къугъун «Ни  гзаф?»

Аялри пуд декьикьадин вахтунда жезмай кьван гзаф са слогдин глаголар кхьин герек я.

( Гьи  дестеди  гзаф глаголар лагьайтlа, гьадаз  5 балл гуда).

 

4. Тапшуругъ Предложенийрай мурадвилин формада авай глаголар кхьихь, суалар эциг.

КIелиз ашкъи авай касди герек ктабар жагъуриз алахъда.  Муса, санал тарсар гьазуриз, Велидин патав фена.

(Дуьз  жавабрай  — 2 балл).  

 

5. Тапшуругъ. Къарши мана авай гаф жагъурна, кхьихь.

Рахаз  —                                                               кьуруриз –

Хъуьрез —                                                             тестикьариз –

Ахъайиз —                                                             къарагъиз —

 

(Гьар са гафунай —  2балл)

 Вилериз зарядка

 

6. Тапшуругъ. Группада санал карточкайрай кIвалах.

(Жуван чирвилериз килигна, тайин тир вахтунда  гьар аялди са  карточка хкяна, тапшуругъ тамамарда. Эгер вахт амукьайтlа, адавай четин тапшуругъ,месела С  тамамариз жеда).

Карточка № 1 С

1 –десте                                                               2 — десте

                Предложенийрик метлебдив кьадай глаголар кухтур.

КIел авурдан сиве мез……                  Къенин кар пакадал ……

Кьел тIуьрда яд ……..                          ХъуьтIуьн эхир  …….    Гатфар ….

Карточка № 2 В

1 –десте                                                         2 –десте

 Предложенияр кIела, глаголар жагъура, абурал суалар эцигиз, кхьихь.

Акъатна гарар, юзазва тарар            Зулун гару лепеяр юзурзава секиндиз,

Къвазва бул марфар.                          Кьепинихъ и манияр лугьузва за

Атана ракъар, цIрана живер,             шириндиз.               ( Х. Хаметова ).

Карточка № 3    А

1 –десте                                                            2 –десте

          Текстинай глаголар кхьихь, абурун вахт къалура.

Кьуьд акъатна.                           Мукьвара чуьллер ва тамар къацу жеда.

Аязар мекьер куьтягь хьана.       Гатфарин ракъини вириниз чими нурар чукIурна.

Мулдин цуьквер акъатда.               Къушари агъзур жуьредин макьамар яда.

(Гьар са тапшуругъдай  — 3 балл)

 

7. Тапшуругъ.Текстинай инкарвилин формада авай глаголар жагъурна, кхьихь. Абур гьикI арадал къвезватIа, баянар це.

Къе гьуьлел лепе алач.  Гатун тавур дуьгуьдикай аш жедач. Таб  тавун инсандин михьивал я.  Жувакай садни инжиклу ийимир. Рахазвайдан чIалар ахъаймир.                                                                    (Дуьз жавабрай  —  3  балл).

 Муаллимдин алава къейдер: Глаголдин инкарвилин форма префиксрин ва суффиксрин куьмекдалди арадал къведа. Префиксар асул ва мурадвилин формайрихъ акал жеда, суффиксар  — глаголдин вахтарин формайрихъ,  – мир суффиксни буйругъдин формада инкарвилин метлебда ишлемишда.

 

8. Тапшуругъ. Фонетикадай къугъунар.

   Ганвай гафарикай сифте кьилелай башламишна, са сес хкудиз, цIийи гафар туькIуьра, манаяр ачухара.

Акатун – катун, атун, тун

Ахкун – хкун, кун

Агакьун  – гакьун, акьун, кьун

Агатун —  гатун, атун, тун.

 

9. Тапшуругъ. Кьве дестедини, нубатдалди доскадал экъечlиз, таблицада ганвай  глаголар вири формайра эцигиз, кхьида. Кlвалах  интерактивный  доскадал тамамарда.

                                                                          (Гьар са  гафунай – 5 балл).

Асул форма	Мурадвлин форма	Инкарвилин форма
		Асул форма	Мурад-вилин форма	Буйругъ-динн форма	Гилан вахт	Алатай вахт	Къвезмай вахт
Гъун
Гун
КIелун

10. Жува- жуваз къимет гун (Рефлексия).

Заз тарсуна четин хьана.

Зун залай рази я.

Заз зи юлдашдин  тариф ийиз кlанзава.

 

11. Тарсунин нетижаяр кьун.

Гьар  дестедихъ хьайи  баллрин кьадарар  гьисабайдалай кьулухъ гзаф баллар къазанмишай десте гъалибчи яз малумарда. Гьа дестедин аялриз виридаз сад хьтин къиметар эцигда.

 

12. КIвализ кIвалах: «Гатфарин югъ» темадай сочинение кхьин.

Алимат Баламирзоева Махачкъала шегьердин 38-нумрадин гимназиядин лезги чIалан муаллим