Cоветрин Гьукуматди Дагъларин уьл­кведани яшайишдин, культурадин инкъи­лаб кьиле тухвана, вири хуьрера школаяр, шегьерра вузар, техникумар, учили­щеяр кардик кутуна, савадсузвал тергна­. Кьурагь райондин Кьуьчхуьррин агьалийрикайни сифтегьан муаллимар хьайибурук, кьилин образование къачурбурук Нур­мегьамедан хва Нуьгь акатзава. Адан аял вахтар 1930-йисарал ацалтна. Лап че­­тин, каш гьатнавай, куьгьнеда цIийи­дахъ галаз бягьс чIуг­вазвай, советрин къу­рулушар тешкилзавай муракаб ма­къам­дал. Муьжуьд йис­ни тахьанмаз буба  Нурмегьамедни, азарлу хьана, рагьметдиз фена. Диде Ширинат кьуд аял галаз амукьна ва ада дидевилинни бубавилин буржи, вичел гьикьван азиятар акьалт­натIани, лайихлувилелди кьилиз акъудна, балаяр хвена.

1944-йисуз фронтдай СултIан-Межид ими хтана. Стхадин аяларни ада вичин къаюмвилик кутуна. Вахт лугьуз тежедай жуьреда четинди тир. Колхозриз — итимар, школайриз муаллимар бес жезвачир. Кьурагьа 10-класс куьтягьай Агъамов  Нуьгь  райондин Хвережрин школадиз муаллимвиле рекье туна. Школадал алайди са тIвар тир. Классра пар­таяр, столар, стулар авачир. Жаван муаллимдин стул кIанчI, стол сад-садак­ ку­кIурнавай тахта, доскани — фанерадин са кIус тир. Ктабар, тетрадар, карандашар саки авачир. Гьа ихьтин шар­тIара дагъвийрин аялриз кхьиз, кIелиз  чирна пуд йисуз. Ахпа райондин образованидин отделдин заведующийдин тапшуругъдалди, Нуьгь Агъамова Гелхенрин, Цилингрин, Шимихуьруьн школайра тарсар гана.

1952-йисуз жегьилдин уьмуьрда ри­кIелай тефидай шад вакъиани кьиле ­фе­на, Ханагъа тIвар алай рушахъ галаз хи­зан ку­туна. Сад-садан гуьгъуьналлаз ая­ларни атана дидедин къужахдиз. Бахт­­лу, шад, вири алемни рагъ алайди хьиз аквазвай девир алукьна аялзамаз, жаванзамаз вилериз каш-мекьни, четинвилерни, етимвални акурбур патал.

Нуьгь муаллимди вичин баркаллу кар давамарзавай, райондани адан кIва­лахдилай разивалзавай, амма руьгьда секинсузвал твазвай са  месэла авай. Адакай сифте нубатда Нуьгьа уьмуьрдин юлдашдиз лагьана.

— Школайриз техникумар, институтар куьтягьнавай жегьилар хквезва, кайвани. Эгер за кIелунар давамар тавуртIа, пака зун мектеб туниз, маса кIвалах жа­гъуруниз мажбур жеда. Гьавиляй зун институтдик экечIун лазим я.

— Фикир хъсанди я, бес ахпа зун, аялар? Чи гьал гьикI жеда? — хабар кьуна Ханагъади.

— Акьван кичIе жемир ваз,  за гьа кардикайни фикирнава. За кIвалахни ийиз, вузда кIелда.

— Алакьдани валай, я итим? Азият акьалтдачни?

— Мегер ваз чизвачни, чун мадни четин уламрай экъечIайди я, кIелунар са акьван азаб алайбур жедач. Идалай гъейри, зи далудихъ вунни гала кьван. Я маса  чарани чаз авач.

— Анал вун гьахъ я, итим, — разивал къалурна Ханагъади. — Ваз хъсан сят хьурай!

Гьа икI, Н.Агъамов Дагъустандин СтIал Сулейманан тIварунихъ галай пед­­институтдин математикадин факультетдик экечIна. Бинедилай хъсан чир­вилер авай ва са шумуд школада кIва­лахиз тежриба кIватIнавай кьуьчхуьрвидиз вузда кIелун четин акъвазнач. Анжах датIана кайваниди арадал вегьезвай са месэлади муаллим кIеве твазвай. Ханагъади “маса хуьрера кIвалахай кьван бес я, хуьруьз хъфин” лугьузвай. РайОНО-дин заведующийдини  “ваъ” лугьузвачир, “цIийи кIелдай йисуз Шимихуьруьн школадиз математик жагъурда ва вун хайи хуьруьз рахкурда” лугьуз хиве кьазвай. Амма 1-сентябрь алукьзавай, заведующийдин гафарни гьа гафар яз амукьзавай.

Эхир пара милайим, къени, хъуьтуьл итим тир Нуьгь муаллимдизни хъел атана. Гьа и вахтунда бахтунай хьиз Дербентда гьалтай дуст, ЛукIварик яшамиш жезвай Нурагьмеда адаз Хъартас-Къазмайрин школадин директор тежрибалу математикдихъ къекъвезвайдакай ла­гьа­на. Агъамовани яргъал вегьенач. Чкадал фена, школадин директордихъ га­лаз­ рахана ва са меслятдални атана. Гьан­лай Нуьгь муаллим хъартасвийрин аялриз математикадин сирер чирунив гатIунна. Касдихъ авай тежриба, чирвилер, алакьунар акурла, директорди адан хиве завучвилин везифаярни туна. Неин­ки школадин коллективдиз, гьакI хуь­руьн­вийризни Нуьгь муаллимдин къени­вал, инсанвал, агъайнавал хьтин ерияр фад акуна, ам хушдиз кьабулна. И кар кьа­тIай кьуьчхуьрвиди хизанни хкана, Хъартас-Къазмайрал  кIвал-югъ кутуна.

Къанни вад йис идалай вилик заз Нуьгь Нурмегьамедовичахъ галаз суьгьбетдай мумкинвал хьанай. Гьа чIавуз вичин пешедикай ада икI лагьанай:

— Эгер муаллим халис пешекар ятIа, адаз школада, классда аялрихъ галаз кIва­лахунин жигьетдай са четинвални авайди туш. Заз чизва, чпин кеспидал наразибур кар алакь тийизвай, ученикрихъ галаз дуьзгуьн алакъаяр тешкилиз, рахадай, гъавурда твадай чIал течизвай муаллимар я. Абуру тахсирни гьамиша аялрик, абурун диде-бубайрик кутада. Гьелбетда, тербия гун четин, пара чирвилер, алакьунар, педагогвилин бажарагъ, къуватар, гьатта сабурни истемишзавай кIвалах я. Вичин кеспидал рикI тахьайла, кIвалахни  четинди яз аквазвайди я. Вуздин диплом къачуналди муаллим жезвайди туш. Гзаф йисара тарс гуналди ученикрин арада авторитет, гьуьрметни жезвайди туш. Ученикди муаллимдихъ вичин диде-бубадихъ хьиз ихтибар авуна кIанда. Гьайиф хьи, гьа ихьтин муаллимар чи школайра тIимил жезва.

Уьмуьрдин яхцIурни цIуд йисалай виниз акьалтзавай несилдиз хъсан чирвилер, тербия гайи, цIувад йисуз школадин директорвал авур, “РСФСР-дин халкьдин просвещенидин отличник” лагьай тIварцIин сагьибдин гафар къенин школадин уьмуьрдини тестикьарзава. Бажарагълу, ученикрин арада гьуьрметлу муаллимрин жергеяр кьери жезва. Гьелбетда, и кардиз образованидин хиле тухвана куьтягь тежезвай реформайрини таъсирзава. ЯтIани чаз чизва, чи школайра аялар “хъсанбурузни писбуруз” пай ­тавур, гьар са ученикдив инсанвилелди, халис тербиячи, педагог, психолог хьиз эгечIзавай, общество патал менфятлу инсанар  тербияламишзавай  Нуьгь муаллим хьтин халис пешекарарни ава.  Абурун зегьмет квахь тийидайди я

 

Нуьгь буба

 

Кетин дагълар, ашукьрин хуьр,

Къадимвилин пак ерияр.

Гьажид булах, Шейхженнет пIир,

Ви кьисметдин гьахъ бинеяр.

 

Лигимвилин гьуьрс, яд гайи,

Уьтквемвилин зар, дад гайи,

Къенивилин тум, гад гайи,

Итимвилин буйдиз гъайи.

 

Камаллу тир диде-буба,

Нуьгь Пайгъамбард тIвар эцигай.

На гъиле кьур крар зурба,

Халкьар патал хийир гъидай.

 

Жаванзамаз савадвилихъ

Къачур камар кьилиз фена.

Чи несилар абадвилихъ

Тухун ви эрзиман хьана.

 

Устад маллим машгьур хьайи,

Дагъларани, арандани.

Сухтаяр къад агъзур хьайи

Чи хуьрерин мектебрани.

 

Гьахъ-гьисабдин жанлу тарсар

Вавай къачур чагъ жаванар,

Куьтягьна гьар жуьре курсар –

ТIвар-ван авай пешекарар:

 

Инженерар, гьакимдарар,

Духтурарни муаллимар,

Агрономар, гьакI алимар,

Гьуьрмет авай я инсанар.

 

Сейли хьана муаллим Нуьгь

Шумуд хуьруьз, чидайбуруз!

РикIе авай асландин руьгь,

Панагь хьайи мукьвабуруз.

 

Булахдин яд, михьи чешме

Жумартвилив гана багъдиз.

Гьар са карда къени чешне,

Баркаллу ирс туна халкьдиз.

 

Раижлу тIвар Нуьгь муаллим,

Гьар са кIвализ хьана мугьман.

Жумартвилив гузвай илим,

Тербиядин рекьяй – Лукьман.

 

Ви тарс къачурбуруз чизва,

На авур кьван крар зурба.

Тикрарзава, рикIел гъизва,

Хушвилелди чи Нуьгь буба.

 

Камалдин кьил, шагь Нуьгь буба!

Руьгьдин гьаким, ягь Нуьгь буба!

Чи рикIера сагъ Нуьгь буба!

Бегьердалла багъ Нуьгь буба!

Нариман Ибрагьимов