Советрин девирдин школа. Яраб ­ан­ра гьарфар, таблица тийижиз, кIелиз тежез, 10-класс куьтягьна лагьай аттес­тат къачун анихъ амукьрай, 5-классдизни акъатзавай жал? Бажагьат.

Алай девирдин школа. Гьарфар тийи­жирбуру, ОГЭ-райни ЕГЭ-рай “кьудар”, “вадар” къачуз, 11-класс куьтягьнава ла­гьай аттестатрин сагьибар жезва Гьа ихьтинбуру аттестат анихъ амукьрай, кьилин образованидин дипломарни къачузва. Ахпа, — акьалтзавай несилдиз “чир­вилер” гуз, школайризни хквезва. Чпин преметдай чирвилер анихъ амукьрай, я журнал ацIуриз, я тарсунин планар кхьиз чизвач­. Педвузрин вини курсара практикада тарсариз талукь чирвилер къвезвайди тушни мегер?! Гьа ихьтин муаллимри тарсар гузвай аялрикай гьихьтин пешекарар хкатрай?!

Савадлувилин рекьяй Россияда авай 180 миллетдикай 5-чкадал алай чун, лезгияр, къирхаягъар хьиз, яраб кьу­лу-кьулухъ фида жал? Образованида гьа и система амукьайтIа, заз чиз, — са шакни алачиз. Гьайиф…

Гила гьа и месэладиз талукь са гъве­чIи  фельетон хьтинди.  2000-йисар. Алатай асирдин 70-йисара школа куьтягьай Шагьризатал вичиз тарс гайи ва алай вахтундани муаллимвал давамарзавай Мурад муаллим гьалтда кьван. Жузун-качузун, инихъай-анихъай,  дуьньядин гьаларикай, гьелбетда, школадикайни, аялрин кIелунрикайни…

— Мурад муаллим, — башламишна Шагь­ризата, — накь зун школада диде-бу­байрин собранида авай. Анал школада кIелзавай аялар вири тарсарай, гьа жергедай ви  тарсунайни агакьзава лугьузвай. Заз чиз, им мумкин кар туш. Я та­хьай­тIа, девирар дегиш хьана,  аялрикай “алимар” хьанвани? Зун гьич гъавурда акьазмач ман. Чна кIелдайла, акI ту­­шир эхир. Куь рикIел аламатIа, чи 5-классдиз 2 йисуз гьа классда тунвай 3 аял хтанай. Ахпа чи классдайни 2 аял гьа 5-классда тун хъувунай. Гила гьикI хьанва, образованидин чарх элкъвенвани?

И суалди Мурад муаллимдин бейни­да кIватI хьанвай дердериз майдан ачухна­.

— Вуна и кар лап дуьз кьатIанва, — башламишна Мурад муаллимди. — Эхь, тарсарай агакь  тийизвай аялриз “2” язамач. Себебни ам я хьи, Советрин Союз чу­кIунихъ галаз сад хьиз образованидин системани дегиш хьана. Муаллимриз категорияр гуз эгечIна. Аялрин чирвилерин еридиз килигна гузвай. Муаллимрин мажибни аялрин чирвилерин еридилай аслу хьана. Эхь, эхь, муаллимрини, кIанз­­ни-такIанз, къвезни-текъвез аялрин  къиметар хкажна. Гьа икI, яваш-яваш журналрай “2” квахьиз эгечIна. Гьа и система­ди чун къе гьа и йикъал гъанва. Ваз журналра авай “3”-ар аялриз лайихлу яз янавайбур хьиз яни? Ваъ! А “3”-ар къуьне­рихъ вегьенвай халатар я: я гъилер хилера, я дуьгмеяр тунвайди туш. Гар галукьун багьна я – халатар чилел аватда.

Инсандал абур гъизвайди дуьгмеярни тунвай, гъилерни хилера тунвай булушкаярни тушни мегер?! Инсанди, герек атайла, хтIунда а халатар… Халатрин месэла  образованидин кьиле авайбуру гьялун лазим я.

Фазила Абасова