Аманатар физва вири базардиз…
Зи чIехи баде Зарифадин 105 йис тирла, адан мецелай вичин руш Пенкераз, адани вичин руш Фатумадиз — зи дидедиз, адани заз лагьай гафар рикIел хкана, зун гьар сеферда мягьтеларзава. Сир туш, виликдай итимар гатфарилай зулалди хипер гваз дагълариз экъечIдай. Дишегьлияр аялар гваз кIвале жедай. Юкъуз хипери чIур недайла, чубанри гагь кфил ядай, гагь дармандин хъчар кIватIдай. Бязи вахтара цуькверин гуьзелвал акурла, атирлу кIунчIар хкидалдай рагъдандихъ кIвалериз чпин уьмуьрдин юлдашар тир дишегьлийриз. Абур гьейран хьана амукьдалдай. Дагъларин гуьзел яйлахрикай, цуькверин рангарикай суьгьбетрини абурук гьевес кутадай. А цуьквер себеб яз, кайванийрин кьилиз, гъалар куьпдик вегьена, гьар жуьре рангарин, цуькверин нехишар тваз, гам-халича хрун атана. Гьар магьледа ва гьар са тухумда, хсуси нехиш тваз, гамар, халичаяр, балкIанрал вегьедай пурар, хуржинар храз эгечIайдалай инихъ тахминан 700 йис алатнава жеди.
Бязи хуьрера къени хразва гамар, халичаяр. Лезгистанда авай халичайрин фабрикаяр, цехар, артелар алатай асирди хутахна вичихъ галаз. КIвалера амай хъсан чешнейрин халичаярни савдадиз атай туьрквериз маса хгана, синтетикадин пекерихъ дегишарна. Гамар юзуриз жезмач, залан я лагьана зи халудин сусани. Куьрелди, тармарна аманатдин чешнеяр чи лезги хуьрера.
Хвеши хьайи алверчийрин жибинарни ацIана, надир хазинадин нехишрин халичаяр дуьньядизни машгьурна. Чун амукьна Бельгиядин, Ирандин гамар я лугьуз. И карди зи рикIиз гуж гузва. Заз акI жезва хьи, чи дагъларин чинилай а гуьзелвал квахьнава, гуя гару гваз катнава. Асиррилай асирралди храй чи халкьдин гуьзел гамарни халичаяр, чи аманатар, михьиз квахьзава…
1999-йисуз Туьркияда авай лезгийрин патав фейила, Кирне хуьре цIелегуьнви Гьайдар халудин кIвале заз са шумуд жуьредин чи лезги халичаяр, гамар акуна. 1877-йисара абуру, уьлкведай фидайла, гьарда вичин гам, халича тухваналдай, чешне яз храдайвал фейи чкайра. Абуруз къадир гилани ама. Амма чна къимет ганач. Чи бадейри чпин кваквара халкьдин сирер тваз храй лезги чешнеяр квахьзава.
Дербентда лезги гамаринни халичийрин музей ачухдай меслят къалурдай фикир арадал гъайи Загьидин Къемберован план кьилиз акъатдалди, Дербентда гьерекатна азербайжанрин халичадин музей ачухна…
Бикеханум Алибегова
