И йикъара Лезгийрин Стlал Сулейманан  тlварунихъ галай  госмуздрамтеатрдиз мугьман хьайила, чаз акурвал, театрдин къене ва къеце патара капитальный ремонтдин кlвалахар лап вини дережада аваз кьиле физва. Чун театрдин директор  Эминова Динара  Мураддиновнадихъ  галаз гуьруьш­миш хьана.

Куьруь  таржумагьал

Динара Мураддиновна Эминова  1980-йисуз Москва шегьерда дидедиз хьа­на. 14 йис тамам хьайила, Дербент­диз хтай ада  I977-йисуз шегьердин 15-нумрадин школа акьалтIарна.  ДГУ-дин “Финансар ва кредит” факультетда кIел­на.1999-2016-йисара Дербентда авай федеральный казначействодин отделенида кIвалахна. 2016-йисан августдилай Лезги театрдин регьбер я. Хизанда кьве веледдиз тербия гузва.

—  Кlвалахиз эгечIай сифте йикъалай заз,  театрдин чимивал гузвай­ система къайдадик квачирди акуна, — суьгьбетзава ада. —  Кlва­лах физвай вири кабинетра, чIехи ва  гъвечlи залра лап мекьи тир. Гьавиляй чна репетициярни чими парталар алаз тухузвай. Са шумуд йис идалай вилик, Имам Музамудиновича, вичин патай хайи Лезги театрдиз куьмек яз, чIехи залда кондиционерар эциг­на­вайтIани, тамашачийри чимивилин пата­хъай къулайсузвал гьиссзавай. Гьа кар себеб яз, за чи республикадин культурадин министр Зарема Бутаевадин вилик месэла эцигна. Амма театрдин документар къайдадик квачирди ва дараматни балансдал алачирди дуьздал акъатна.

Саки кьве йисуз кьван зун театрдиз талукь документар туь­кIуьрунин къайгъуйрик хьана. Идахъ галаз сад хьиз министерстводиз чун авай гьалдикай хабар гуз, чарарни кхьиз хьана. Эхирни Зарема Бутаевадин куьмекдалди Дагъустандин Гьукуматдин векилри и месэла гьялдай къарар кьабулна. Заз чи культурадин министрдиз пара кьадар сагърай лугьуз кlанзава. Икl, алай вахтунда Лезги театрдин дарамат капитальнидаказ ремонт ийиз гатlумнава. И кlва­лахдиз 28 миллион манат пул ахъайнава. Капремонтдин кlвалахар тухудай тендерда эцигунрин рекьяй  хъсан тежриба авай “Монолитинвест” компания гъалиб хьана. Чна а компаниядихъ галаз 22 миллион манатдин кlвалахар кьилиз акъуддай икьрар кутlунна­ва. Сметада къалурнавайвал, кьве дараматдинни къавар, фойеда, залра, цехра, кабинет­ра чими ийидай къурулуш, дакlарар, ра­кlарар, полар, светильникар цIийибуралди эвезда, гьава михьи ийидай тадаракарни де­гишарда, герек тир чкайра плитка твада, цлариз ширер яда ва гьакIни герек маса кIвала­хар ийида. Дараматрин къецепатан цлар, чи­ми материални кутуна, термогранитдалди дуьзмишдай  меслятдал атанва. Ремонтунин кlвалахар ноябрдин вацра акьалтlар­дай­вал я.

• Динара Мураддиновна, театрдиз улакьдин патахъай игьтияж авайди тир. И месэла гьялиз жезвани?

—  Эхь, театрдин автопаркуна дегишвилер­ хьанва. Чаз  Дагъустандин культурадин министерстводи ирид чкадин ва кьулухъ пата пар эцигдай “Газель” ганва. Им, тамашаяр къалуриз, дагъдин хуьрериз фидайла ишлемишдай къулай улакь я. Тахьайтlа, чи акте­рар­ аваз — автобус, декорацияр, костюмар аваз маса машинни ракъурзавай.

• Театрди федеральный программайра иштиракзавани? Аватlа, гьа программайрикай кьве гаф лагь.

— Алатай йисуз чна Федеральный “Ре­къемрин культура”, “Вирироссиядин виртуальный концертрин зал” проектра иштиракна. Музыкадин искусстводин академический жуьре халкьдиз мукьва авунин мураддалди Москвадин госфилармонияди, дуьньядиз машгьур музыкантрин, манидаррин, оркестрайрин онлай-режимда аваз къалурзавай концертриз чна чи театрдин залда эцигнавай рекъемрин багьа тадаракралди  чlехи экрандилай чкадин тамашачийриз пулсуз килигдай мумкинвал гана.

Чна “Сад тир Россия” партиядин “Гъвечlи шегьеррин театр” проектдани иштиракзава. И программадик квайбуруз йиса кьве тамаша эцигунин рекьяй федеральный бюджетдай пул ахъайзава. И такьатри чаз лап хъсан тамашаяр эцигдай шегьре рехъ ачухзава ва, гьа и кардихъ галаз сад хьиз, чи парталрин цехда театрдин пара гуьрчег костюмар, перемар ва алукIдай маса шейэр цвадай мумкинвални хьана. Гаф атай чкадал лагьана кIанда, театрдин парталрин цехдин фондуна,  куьгьне заманадин костюмрилай башламишна, алай аямдин перемрин ва костюмрин девлетлу коллекция ава.

• “Гъвечlи шегьеррин театр” проектдин сергьятра аваз гьи тамашаяр эцигна ва гьибур эцигун пландик ква?

—  Алатай йисуз чна Гуржистандай хъсан тежриба авай, дуьньяда машгьур режиссёр Георгий Тавадзедиз теклифна.  Ада Нодар Думбадзедин “Зун, баде, Илико ва Илларион” тамаша эцигна.  Гзаф инсанар квай и тамаша халкьди хъсандиз кьабулна. Гьайиф, тlугъвалдиз килигна, чалай  а тамаша анжах Дербент ва Махачкъала шегьерра къалуриз алакьна. Мадни, Россиядин авторвилин ихтияррин Союзди авторрин ихтиярар хуьдай кlвалахдал гуьзчивал тухузва. Чна тамаша эцигдалди вилик авторривай а пьеса ишлемишдай ихтияр къачуна кlанзава. Иниз килигна тамаша эцигдай къиметни хкаж жезва. Икl, чна Нодар Думбадзедин рушахъ галаз тухвай рахунрин нетижада чун адаз гьар са тамаша къалурунай 10 агъзур манат гонарар гудай меслятдал атана. Адаз лагьайтlа, Моск­вада авторриз гузвай хьтин чlехи гонорар кlанзавай. ЦIуд агъзур манатни чи театр патал еке пул я. Чна билет 300 манатдай маса гудайла, авторриз чlехи гонорар гудай мумкинвал жезвач. Куьрелди, руш чи гъавурда гьатна, винидихъ лагьай къиметдал акъвазна.

Гильерме Фигейредодин  философиядин кьиса “Сикl ва ципицlар” тамаша эцигдай сценарий  Марианна Строевади  кхьена. Сифте яз а пьесадиз “Эзоп” тlвар гана, тамаша Ле­нин­граддин Чlехи драмтеатрда Георгий Тов­стоно­гова эцигна. Анлай инихъ а тамаша “Эзоп” тlвар алаз кьиле физва. Чи театрда “Эзоп” эци­гунин патахъай чна аваррин музыкадинни драмадин гостеатрдин кьилин режиссер Алисултан Батыровахъ галаз икьрар кутlуннава.

Азиз Мирзебегова кхьенвай сценарийдин бинедаллаз чна алай йисуз, “Гъвечlи ше­гьер­рин театр” проектдин сергьятра аваз, “Яран сувар” концерт-тамаша эцигна. Концерт-тамаша шегьердин тама­шачийри лап хъсандиз кьабулна. Гьайиф­, тlу­гъвал­диз килигна, чавай ам мад санани къа­лу­риз хьанач. Программа пара итижлуди хьан­ва. Тамаша эцигнавай режиссёр Казбек Думаева и четин вахтар алатна  фида лагьана умудзава.

Алай вахтунда къумукьрин музыкадинни драмадин театрдин директор, режиссер, Россиядин искусствойрин лайихлу деятель Скандарбек Тулпарова Александр Володинан къванцин асирдикай кхьенвай “Кьве хьел” (“Две стрелы”) трагикомедия эцигиз гъи­ле кьунва. Пьесадин тема чи алай девирдихъ галаз кьадайди я. Вири крар планра авай­вал кьиле фейитlа, декабрдин эвелра сифте яз тамаша къалурун кьетIнава. Чун ра­­хазвай проектдин сергьятра аваз чаз экверин эффектрин багьа тадаракарни ахъайнава. Петербургдай атай устlарри тадаракар эцигна, саки къайдада тунва. Атанвай пешекарри чи работникриз экверин техникадал  кlвалахдай тарсарни ганва. Эквер таъсирдайвал ишлемишдай системади актеррин устадвилин дережа генани хкажиз ва тамашачийризни актерри арадал гъизвай суьретар  хъсандиз кьатlуз  куьмек гузва.

Генани чна алай вахтунда сегьнеда ва залдин сергьятар авайвал (стационарный) сес цlийи тадаракралди эвеззава. ЦIаяр кьуникай хуьдай система кардик кутунва. Терроризмдикай хуьнин программадай видеокамераяр эцигзава. ТIугъвалдиз килигна, Сулейман Керимова чи театрдив багьа къиметдин “дезинфекционный коридор” вахтуналди ишлемишиз вуганва.

• Театрдиз куьмекар гудай меценатар, спонсорар авани? Тахьайтlа,  интернетдин сайтра, икl авуна кlанда, акl авуна кlанда  лу­гьуз, меслятар гудайбур гзаф ава. Кар чка­дал атайла, гъил яргъи ийидайбур вилик экъечlзавани?

—  Гьелбетда, чи авайни авачир са Лезги театр куьмекчийрихъ цlигел я. Ингье кьуд йис я, за театрдиз регьбервал гуз. За, чи вилик-кьилик квайбурун патав фена, пул тlалаб тавуна, куь рикl алай са артистдиз сегьнеда алукlдай костюмар цун ва маса куьмекар гун патал зи заместитель ракъурна. Гьакlан фин-хтун хьана… За пешедин рекьяй юлдашрихъ га­лаз (табасаран, азербайжан, дарги, къумукь театррин) алакъа хуьзва. Абурун гафа­рай малум хьайивал, гьар са театрдихъ  куьмек гудай са кьегьал ава. Ада чпин миллетдин вич хьтин кьегьалриз авай игьтияжрикай хабар гузва ва авай месэла гьялзава. Гьайиф­ хьи, зун авай девирда чи театрдин гьарайдиз гъил яргъи ийидай кьегьалар вилик экъечlнач. Дугъри я, куьлуь куьмекар гузва, са 10-20 билет чпин работникар патал къачузва. Гьелбетда, имни чаз куьмек я. Чи патай чна абуруз пара сагърай лугьузва.

И мукьвара  зун дишегьлийрин са  мярекатда авай. Столдихъ галай лезги варлу дишегьлийрин ихтилатриз яб гайила, за абуруз “куьн лезги театрдиз вучиз физвач лагьа­на, суал гана. Аквар гьаларай, абур театрдиз татана гзаф йисар тир. Къвезвайди тиртlа, абуруз зун театрдин директор тирди чир жедай. Зи суалдиз “чаз  эвелрай пулсуз билетар гудайла, чун театрдиз физвайди тир, гила билет пулдихъ маса  къачуна кlанзава” лагьа­на, жаваб гана. Гьелбетда, им зи рикlин тlал я. Чна тамашачияр театрдихъ элкъуьр хъийи­дай кlвалах гужлу авунвайди тир, амма и тlугъ­валди мад чи алахъунар кьулухъ язава.­

• Пенсиядиз фенвай яшлу артистрин яша­йишдиз, абуруз куьмек герек месэлайриз квевай фикир гуз жезвани?

— Чи театрда яшлу хейлин артистар ава. Пенсиядиз фенвайбурни ава, кlвалахзавай­бурни. Абурун арада — яшайишдин четин шар­тlара авайбурни, медицинадин куьмек герекзавайбурни. 2018-йисалай и месэла гьялунин кардик искусстводин деятелриз куьмек гузвай “Артист” тlвар алай фондуни къуьн кутазва. И фондунин кьилин макьсад яшлу актерриз пулдин куьмек гун ва эдебдин рекьяй абуруз даяхвал авун я. Начагъзавайбуруз, абурун тlалриз килигна, 15-30 агъзур манат пул ахъайзава, санаторийриз пулсуз путевкаяр гузва. Икl, алатай йисуз пулсуз путевкайрихъ чи пуд актерди — З.Къухмазовади, М.Мурадхановади, И.Рамазанова ва экверин рекьяй художник Шихбала Шихбабаева  Пятигорскдин Лермонтован тlварунихъ галай санаторийда  чпин сагъламвал мягькемарна. Пенсияда авай, начагъзавай актерриз (ахь­тинбур чи театрда 24 кас ава: Аб­дурашид­ Махсудов, Эдуард Багъишев, Мамед Мамедов, Шейх Закарьяев, Пакизат Азизова ва масабур ),  фондуни  багьа дарманар къачудай такьатарни ахъайнава  ва гележегдани ахъайдай фикир ава. Идалайни гъейри, ла­йихлу пенсияда кIвалера  авай артистриз за жуван такьатралди куьмекар гузва. Абуруз, гьар сеферда Театрдин суварин югъ ва чеб хайи йикъар мубаракиз, кIвалериз физва. Алай йисуз, чна кьве сеферда премия гун патал къалурай РФ-дин лайихлу артист Абдул Гьабибоваз “Артист” фондуни вижевай  пар квай премия гана. Дагъустанда авай актерриз “Артист” фондуни ганвай им сад лагьай премия я.

“Культура” милли проектдин сергьятра аваз 2019-2020-йисара “Яратмишзавай инсанар” хиляй чи работникри Краснодардин культурадин институтда, Москвадин ГИТИС-да, Санкт-Петербургдин пешекарвилин  дережа хкаждай курсара чпин чирвилер хкажзава.

• Куьне кlвалахда интернетдикай менфят къачузвани?

— Алай девирда интернет галачиз са кlва­лахни вилик тухуз жедач. Инстаграмда чи театрдин анонсар гузва. YouTube-да “Лезгинский театр имени Сулеймана Стальского” тlвар алаз канал кардик ква. Интернетда чна чи кlвалахдикай делилар гузва, тамашаяр, концертар эцигзава. Тlалабда чи газет кlелза­вайбурувай чи каналра ва инстаграмда куьн подписка авун.

Дугъриданни, Динара Мураддиновнади, театрда хъсан патахъ дегишвилер тваз, тамашачийрин патай разивал къазанмишиз, актерриз къулай шартlар яратмишиз чалишмиш хьуналди, тухузвай кlвалах тариф авуниз лайихлу я. Чаз квехъ и рекье куь рикlе авай вири планар уьмуьрдиз кечирмишдай  къуватар хьана кlанзава.

Къагьриман Ибрагьимов