(Эвел — 34-35, 37-39-нумрайра)

Либасрал (алукIзавай пек-партал) гьалтайла, уртабабвал такабурлувилин, дамахвилин ва усалвилин юкь, дуьз рекьел мягькем хьунин карда куьмек,  лап хийирлу ва хъсан ахлакьрикай сад я. Къуръанда лагьанва: (46-сура, 13-аят, мана): “Гьакъи­къатда, чпи “Чи Рабби са Аллагь я!” ла­гьай­бур ахпани чпи Дуьз рехъ мягькемди­з кьиле тухвайбур” —  жедач абуруз къурхувал (кичI) ва абур пашманни жедач”.

5. Регьимлувал

Мусурман регьимлу кас ва регьимлувал адан ахлакьрикай я. Къуръандин аятда лагьанва: (90-сура, 17-аят, мана): “Ахпани, (а диндар крар ийидалдини) ам тир иман гъанвайбурукай, сада-садаз сабурлувал веси авурбурукай ва сада-садаз мергьяматлувал веси авурбурукай”.

Гьадисда лагьанва (мана): “Гьакъи­къат­да, Аллагьди регьим ийида вичин бендейрикай регьимлубуруз”. (Бухарий).

Мад са гьадисда лагьанва (мана): “Регьим ая куьне чилел алайбуруз — квез регьим ийида Цава Авайда (Аллагьди)” (Байгьакъий).

Регьим авунин мисалар, чешнеяр

1. Анас ибн Малик асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) лугьузва: “Чун Пайгъамбардихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) галаз кIвализ фейила, адан гъвечIи хва Ибрагьим­ чан гудай гьалда авай. Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) вилерай накъвар авахьна ва адаз (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) Абдурагьман ибн Авфди (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана: “Вун акI ава хьи, я расулюЛлагь?!” Ада (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьа­на: “Я Авфан хва, гьакъикъатда ам регьим я!”. Ахпа ада (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Гьакъикъатда вилерал нагъв къвезва ва рикI пашман жезва ва чна лугьузва анжах Рабби рази жедай гафар, ва гьакъикъатда чун, я Ибрагьим, вахъ галаз чара хьунал пашман я”. (Бухарий).
2. Абу-Гьурайра асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарнавайвал, Пай­гъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Са сеферда са итим яргъал рекье авайла, ам цихъ гзаф къарих хьана. Ам къуйдиз эвичIна, яд хъвана, винелди эх­къечIайла, адаз цихъ гзаф къарих хьанвай кицI акуна. Гьайванди къарихвиляй накьвар незвай. А гьал акур касди вичи-вичик лагьана: идаз заз хьайи хьтин цихъ къарихвал ава. Ада вичин кIвачин къаб цив­ди ацIурна, ам, сиве кьуна, къуйдай винелди акъудна, кицIин вилик эцигна. И кар себеб яз, Аллагьди и касдиз шукур авуна ва адан гунагьрилай гъил къачуна. Асгьабри лагьа­на: “Бес чаз гьайванрин патахъайни суваб авани?” “Ада (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Лекь авай гьар гьайвандай суваб ава” (Бухарий).

Абу-Гьурайра асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарнавай мад са гьадисда къейднавайвал, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана  (мана): “Са дишегьлидиз, са кац себеб яз, азаб гана. Ада кац кьуна, агална (дустагъна), та гьайван рекьидалди. Гьа и кар себеб яз ам ЦIуз (Жегьеннемдиз) аватна. Адаз лагьана: —  “Вуна кациз я тIуьн ганач, я яд, вуна ам кьуна агална; я вуна ам ахъайнач — ада вичи чилин векьерикай недайвал” (Бухарий). И дишегьлиди авур кар рикIин векъивиликай, инсафсузвиликай, регьимсузвиликай я.

3. Абу-Къатада асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарнавайвал, Пай­гъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Гьакъикъатда, зун кпIуниз гьахьзава ва заз капI яргъи ийиз кIанзава. Амма заз шехьзавай аялдин ван къвезва. За капI куьруь ийизва, заз шехьзавай аялдин дидедин дерт чизвайвиляй” (Бухарий).

6. Гьаялувал

(ягь, намус, виждан)

Мусурман кас намуслуди я. Гьая (ягь) адан ахлакьрикай я. Гьакъикъатда, гьая имандикай я. Гьадисда лагьанва, (мана): “Имандихъ пудкъанни цIудалай артух ­хилер ава: виридалайни лайихлуди ­абурукай Ля илягьа илла Аллагь я, ви­ридалайни агъадавайди (тIимилди) ре­кьелай ма­нийвалзавай (азият гузвай) затI алудун я, ва гьая имандин са хел я”. ­(Муслим).

Маса гьадисда лагьанва, (мана): “Гьаяди анжах хийир гъизва” (Бухарий). Са гьадисда мадни къейднава, (мана): “Гьая хийир я вири”. (Муслим).

Имам Муслима агакьарнавай са гьадисди генани тестикьарзава, (мана): “Гьаялувал имандикай я ва иман Женнетда жеда, абурсузвал (эдебсузвал, гьаясузвал) векъивиликай я ва векъивал ЦIа (Жегьеннемда) жеда”.

Ягьдиз талукь са гьадис мад гъин (мана): “…Амма гьаявилин къилихди мусурман кас гьахъ лугьуникай, шариатдин илим тIалабуникай, хъсан кар эмир авуникай, пис кар акъвазаруникай къерехна виже къведач”. Са сеферда Усама ибн Зейд асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) вилик шафаат авуна ва Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьаялувилин къилихди ам Усамадиз хъел кваз лугьунивай хвенач: “Эй, Усама, вуна зи вилик Аллагьдин къанунрин гьакъиндай шафаат ийизвани?! Кьин кьазва Аллагьдал, эгер флан дишегьлиди чуьнуьхайтIани, за адан гъил атIуда”. (Бухарий).

Са сеферда Умар халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) хутIба (жуьмядин кпIунал имамди кIелзавай вяз, насигьат) ийидайла, ам некягьдал гузвай магьардин багьавиликай (гзафвиликай) рахана. Адаз са дишегьлиди лагьана: “Бес Аллагьди чаз гузвайла, вуна чаз къадагъа ийизвани? Бес Аллагьди лугьузвачни: (4-сура, 20-аят, мана): “Ва эгер квез са папан чкадал ма­са паб къачуна, дегишиз кIан хьайитIа ва абурукай садаз (чара ийизвайдаз) куьне (магьар яз) “къинтIар” (чIехи мал-девлет) ганватIа, куьне адакай са шейни вахчумир. Бес (куьне) ам вахчудани кьван, буьгьтен ва ачух гунагь ийиз?!”

И чIавуз а дишегьлидин гьаяди ам папарин гьахъ хуьникай къерехнач. Умар халифа (Аллагь рази хьурай вичелай) уьзуьр­лувал себеб гъуникай вичин гьаялувилини акъвазарнач. (Умара вичиз лагьана): “Вири инсанар валай гзаф гъавурда ава (диндин), я Умар!”

(КьатI ама)

Ямин  Мегьамедов,

диндин рекьяй алим