Пайгъамбаррин варисар (шариатдин) алимар я

(Эвел — 26,28-34, 36-нумрайра)

 

Имам Агьмадан  (ибн Гьанбал) мазгьаб

Ам мусурман уьлквейра машгьур тир фикъгьидин мазгьабрикай са мазгьаб я ва ам имам Агьмадан тIварцIихъ янава (мазгьабдин бине кутурди гьам тирвиляй).

Ам гьакъикъи имам-регьбер ва халисан Шейх-уь-Ислам тир. Адан дуьз тIвар Абу Абдуллагь Агьмад ибн Мугьаммад, ибн Гьанбал, ибн Гьилал, ибн Асад, ибн Идрис, ибн Абдуллагь, ибн Гьаййан, ибн Абдуллагь, ибн  Анас, ибн Авф, ибн Къа­ситI, ибн Мазин, ибн Шайбан, ибн Зугьл, ибн Саълаба, ибн Укаба, ибн Саъб, ибн Али, ибн Бакр-Ваил аз-Зугьлий, аш-Шайбаний, аль-Марвазий, аль-Багъдадий я. Агьмад аллама имамрикай сад яз гьисабзава. (Чи макъалайра халифайрин, имамрин тIва­рар кхьидайла, абурун гзаф кьадар ата-бубайрин тIварар кхьинин себеб чакай гьар сада вичин ата-бубайрин тIварарни рикIел гъун, абур чирун, абурун рехъ давамарун, тарих чирун, абуруз гьуьрмет авун патал я!).

Имам Агьмад гьижрадин 164-йисуз ха­на ва гьижрадин 241-йисуз кечмиш хьана.

Адан ата-бубани чи Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) ата-буба сад я: Низар ибн Магьд ибн Аднан (яни имам Агьмадаз чи Пайгъамбардихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) галаз мукьвавилин алакъаяр ава). Адан диде, кIвачел залан тирла, вичин ­гъуьлуьхъ галаз Марв шегьердай экъечIна рекье гьатна… Гележегдин машгьур имам Багъдадда рабиуль-аввал вацра дидедиз хьана. Пуд йис тамам хьайила ам бубадикай магьрум хьана ва адаз дидеди къаюмвална. Ам адан чIехи бубадин (Гьанбалан) кIвачихъ яна — адан машгьурвиляй.

Имам Агьмад илим къачунин мураддалди гзаф сеферра (ва чкайра) хьана: Басрада, Куфада, Шамда, Жазирада, Мек­када, Мединада, Йеменда… И кардив ам 15 йиса авайла (имам Малик рагьметдиз фейи йисалай) гатIунна. Имам Агьмада вад сеферда гьаж авуна, абурукай пудра — яхдиз (кIвачи-кIвачи).

Ам юкьван буйдилай са тIимил кьа­кьан кас тир. ЧIарариз хине язавай, чуруда чIу­лав чIарарни авай. Ада векъи парчадикай цванвай парталар алукIдай, чебни — лацу рангунин. Имам Агьмад вичин яшар 40 йисалай алатайла эвленмиш хьана.

Ам рагьметдиз фейила, адан ктабар санал кIватIайла, цIикьвед деведин парцелай артух пар хьанай.

Имам Агьмада, Абдурраззакъ тIвар алай алимдихъ галаз имамвиле акъвазна капI ийидайла, кпIуна сегьви (гъалатI) ахъайна. КапI куьтягь хьайидалай кьулухъ Абдурраззакъа адавай гъалатIдин пата­хъай­ хабар кьурла, Агьмада вичи са шейни­ тIуьн тавуна пуд югъ тирдакай хабар ганай­.

Имам Агьмада аш-Шафиидивай, Суфьян ибн Уйайнагь, Вакигь ибн аль-Жаррагь, Ягьйа ибн КъатIтIан, Абдурразакъ ибн Гьам­мам ас-Сангьаний ва масабурувай илим къачуна.

Ада гьадисар кIватIуниз ва абур хуьниз еке фикир гана. Ам мугьаддисрин имам (чIехи аллама) ва факъигьрин агъа гьафизрин (гьадисрин илимда вичиз (иснадарни галаз, яни гьадисар нелай нел агакьна­тIа) 100 агъзур гьадис хуралай чизвай алим­диз гьафиз лугьузва) амир тир. Имам Агьмад гьакIни гьахъдал дурумвал (кIеви­вал) авурбурун регьбер хьана.

Ада вичин “аль-Муснад” ктабда авай гьадисар 280 шейхдивай (муаллимдивай) кIватIна. Аль-гьафиз аз-Загьабийди лагьа­на: Имам Агьмада “аль-Муснад” ктабдик кутун патал гьадисар кIватIай вичин шейхерин (муаллимрин) кьадар 289 касдив агакьна.

Лагьана кIанда, чIехи имамри, алимри адан гзаф тариф авунва. Мисал яз, имам аш-Шафииди лагьана: “Зун Багъдаддай экъечIна. Ана зи чкадал хьайиди — вич виридалайни кичIеди (Аллагьдихъай), виридалайни гзаф чирвилер авайди — Агьмад ибн Гьанбал я”.

Къейд ийин хьи, имам Агьмад гзаф загьидвалзавай кас тир. Адан хва Салигьа­ лагьана: “Зи бубади гзаф вахтара фу ва сирке незвай”.

Имам Агьмада гьакимрин (пачагьрин) вилик ялтахвал авун инкарзавай ва ада абурувай паяр, савкьатар гьич кьабулзава­чир. Ам фетваяр гуз вичин анжах яхцIур йис хьайидалай кьулухъ эгечIна.

Имам Агьмадаз хьайи зурба имтигьан  (синагъ)

Имам Агьмадан девирда эмиррин (гьакимрин) буйругъдалди бязи инсанар философиядин ктабар таржума ийиз гатIунна. Абур себеб яз инсанрин арада бидятар (динда авачир цIийивилер), чIуру инанмишвилер чкIана. Идалай гъейри, диндин хилер (сектаяр, рекьер) арадал атана ва абур йигин камаралди инсанрин юкьва машгьур хьана: рафидитар, муътазилитар ва масабур. Бязи мусурман гьакимри муътазилитрин рекьиз къуват гана ва абур, Къуръан халкьнавай шей я лугьуз, гьакъи­къатдихъ галаз кьан тийизвай, чIуру фикирар раиж ийиз эгечIна. И кардикай мусурманриз еке мусибат, бала, имтигьан хьана ва абур фитнедик акатна. Мусурманрин пачагь хьайи аль-Маъмун инсанар а чIуру фикирдал мажбур ийиз (абур и фикирдихъ галаз рази хьуниз эвер гуз) гзаф алахъна. Имам Агьмада лагьайтIа, и фикир ерли кьабулнач, ам гьахъдал мягькемдиз акъвазна. Аль-Маъмуна ам дустагъда тун, ана ягъиз гатун буйругъна. Адалай гуьгъуьнай атай пачагьдини — аль-Муътасимани — и кар давамарна. Гьа икI, имам Агьмад 28 вацра дустагъда хьана (къейд ийин хьи, дустагъда адал датIана къандалар алай: капI ийидайлани, ксанвайлани). Ахпа ам ахъа хъувуна.

Азад хьайи имам, вичин хирер сагъар хъувурдалай кьулухъ элкъвена мискIинда тарсар гуз эгечI хъувуна. Тахтуниз цIийи пачагь аль-Васикъ атайла, ада имам Агьмадаз вад йисан къене — та пачагь вич рекьидалди, тарсар гун къадагъа авуна. Нубатдин пачагь аль-Мутаваккилан (Аллагьди вичиз регьим авурай) девирда Аллагь-Таалади гьахъ вичин чкадал, яни Суннадал чан хкана ва “жагьмиййа” лугьудай чIуру хел терг ийидайвал авуна.

Лагьана кIанда, имам Агьмадавай гзаф алимри чирвилер къачуна: имамдин кьве хци — Салигьа ва Абдуллагьа, адан имидин гада Гьанбал ибн Исгьакъа, Абу Зургьади, имам Бухарийди, имам Муслима, имам Абу Давуда — “Сунна” ктабдин са­гьибди, Абу-Ягьляди ва масабуру.

Салигь ибн Агьмад (гьижрадин 266-йисуз кьена) имамдин чIехи хва тир. Ада вичин дахдин — имамдин фикъгьи-илим хве­на ва вичин уьмуьрда ам гуьгъуьнлай къвезвай несилрал агакьарунал машгъул хьана.

Абдуллагь ибн Агьмад (гьижрадин 290-йисуз кьена) имамдин гъвечIи хва тир. Ада вичин бубадивай гьадис-илим къачуна (ва ам масабурал агакьарна).

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим