Чи инсанриз адетдин “Ваз хуьруьн, тухумдин тарихдикай вуч чизва? Улу-бубайрикай шумуд малум я?” суалар гайитIа, абур тамам ва тайин жаваб авачиз амукьда. Вучиз лагьайтIа, и важиблу месэлайриз, вакъиайриз талукь чешмеяр чахъ авач. Бубайрини къвезмай несилриз ирс яз ихьтин жуьредин малуматар тунач. И кардай абурук тахсирни кутаз жедач. ГьикI хьи, халкьдин къатар савадсуз тир. ДатIана чапхунчийрихъ галаз хуьр-кIвал, чил хуьн патал женгера хьана. Инсафсуз душманри чпиз муьтIуьгъ тежезвай дагъвийрин хуьрер кана, чукIурна, девлетар, тарихдин, медениятдин чешмеяр чуьнуьхна, куьгьне ктабриз цIай яна. Диндихъ, динэгьлийрихъ галаз женг чIугвазвайди я лугьуз, советрин девирдани ихьтин фагьумсуз крариз рехъ гана, араб чIалалди (аджамдалди) кхьенвай вишералди ктабар, чарар цIув вугана. Гьавиляй чун къе хуьрерин, тухумрин, халкьдин тарихдиз талукь чешмеяр авачиз амукьнава. Душманри чун лап къиметлу ва багьа ирсиникай магьрумна.
Гьакъикъат ихьтинди я лугьуналди, чун гъилер авадарна, нек алахьай къарияр хьиз, акъвазна кIандач. Авай мумкинвилерикай менфят къачуна, къвезмай несилриз милли тарихдикай, бубайрикай, хуьрерикай, яшайишдикай, инсанрикай са вуч ятIани тун лазим я. И рекье кIвалахзавайбурни авазва. Абуру хуьрерикай майдандиз ктабар акъудзава: А.Магьмудов “ЦIийи Макьар”, К.Казимов “Ялахъ — яйлахрин меркез ва адан нурлу гъетер”, Н.Ибрагьимов “Хпеж — бубайрин ватан”, Ж.Исмаилов “КьакIарин хуьр”, И.Агьмедов “Хутаргъвияр”, Г.Мисриханова “КIахцугъар ва кIахцугъвияр”, Гь.Къазиев “Гъетер-халкьар Къурушар”….
Ингье и йикъара, цIийи йисан вилик, тежрибалу педагог, республикадин образованидин чешнелу, РФ-дин образованидин гьуьрметлу къуллугъчи, РД-дин лайихлу муаллим, “Ватандин вилик лайихлувилерай” кьвед лагьай дережадин ордендин сагьиб Улушан Муталибова “Кьуьчхуьр — зи ватан” ктаб акъудуналди хуьруьнвийриз хъсан савкьат авуна. Урус чIалал рангунин шикилар аваз, писатель Нариман Ибрагьимован редакторвилик кваз ва Алкьвадар Гьасан эфендидин тIварунихъ галай медениятдинни марифатдин центрадин амадагвал себеб яз чапнавай ктаб гъвечIиди ятIани, адан къиметлувал екеди я.
И къиметлувал квекай ибарат я? Сад лагьайди, Кьуьчхуьр Дагъустандин лап куьгьне хуьрерик акатзавайди къалурзавай тарихдин делилар гъанва. Хуьр, магьлеяр, тухумар арадал атуникай суьгьбетзава. Жемятди уьмуьр кечирмишай, майишат кьиле тухвай, жуьреба-жуьре девирра арадал атай вакъиаяр себеб яз, хуьре кьиле фейи дегишвилер рикIел хкизва.
Кьвед лагьайди, гьикьван залан, гьайиф къведай делил ятIани, Кьуьчхуьррин куьгьне хуьр инсанрин, аялрин ван-сес амачиз, баябан я. Агьалияр кьуд патахъ чкIана. Идан кьилин себебни, за фикирзавайвал, дагъдин мишекъат шартIар я. Дередай авахьзавай Кьурагь вацIай экъечIна, Парзудин дагъдал хкаж хьун ва анай агъуз эвичI хъувуна, мад хуьруьз экъечI хъувун (иллаки пар кIула авайла) виридалайни четин кар тир. Агьалияр саниз физ-хтун муракаб месэладиз элкъвенвай. Абур дуьньядикай пай атIанвайбуруз ухшар тир. ДатIана кIевера хьайи инсанри советрин девирда азадвал гьиссна ва чпиз гайи ихтияррикай менфят къачуна. Яваш-яваш са-сад дуьзенда, шегьерра, къазанмишиз фейи чкайра бинеяр кутаз гатIунна. Эхирни 1966-йисан залзаладилай гуьгъуьниз кьуьчхуьрвийрик мадни йигин гьерекат акатна.
Улушан Муталибован ва адаз куьмекар гайи Осман Рамазанован, Тагьир Тагьирован зегьмет себеб яз, ктабда Бугъдатепеда, Белижда, Дагъустандин Огнида, Избербашда, Каспийскда, Махачкъалада, Бакуда ва масанрани кIвалин-къан иесияр хьанвай кьуьчхуьрвийрин вири хизанрин сиягьар ганва. Ктаб гъиле кьур жегьил несилдин векилриз, герек хьайила, чпин хуьруьнвияр гьина аватIа чир жеда.
Пуд лагьайди, ктабда хуьряй акъатнавай тIвар-ван авай инсанрикай, шикиларни галаз, куьруь малуматар ганва.
Кьуд лагьайди, Улушан Муталибова жаван-жегьил несил вичин тухумдин бинейрихъ галаз танишарзава. Хуьруьн 14 тухумдикай автор ШеметIрик акатзава. Абур къе ирид сихилдиз пай хьанва. Муталибовриз гьеле малум хьанвай улу-буба Шекерали я. Адалай гуьгъуьнин бубаяр — Мершид, Улушан, Абдулмуталиб-I, Абдулмуталиб-II, Улушан, Роберт… Автордин хтулриз, птулриз ктабдай чпин 7 бубадикай малуматар чир жеда.
Ктабда Ватандин ЧIехи дяведа иштиракай ва телеф хьайи кьуьчхуьрвийрин сиягьни ганва.
Ктабда гьатнавай метлеблу, гегьенш делилрикай кьилерини хабар гузва: “Гьуьрметлу динэгьлияр”, “ПIирер ва гуьмбетар”, “Хуьруьн булахар, регъвер”, “Баркаллу рухваяр”, “Алимар, муаллимар”, “Чна духтуррал дамахзава”…
Абад Азадов
