“ИчIи мийир зи къавун муг…”

Макъаладин кьилиз гъанвай и ке­лима шаир-бунтчи Кьуьчхуьр Саи­­дан “Чубарук” шиирдай къачунва:

Хъфимир вун, туна ялгъуз зун хуьре,

ИчIи мийир зи къавун муг квай  чIере,

Сузадик кваз зун накъвар авай вире,

Минет я ваз, акъваз чина, чуба­рук…­

(“Эй инсанар!”, Махачкъала, “Мавел”, 2012-йис. 81-чин).

Заз акI жезва, и гафар шаирди 200 йис идалай вилик ваъ, гьа къенин йи­къара лагьанва. Яраб чIехи арифдардиз виликамаз вичин багъри муг са вах­тунилай ичIи жедайди чизвай жал?..

Амма шаирдикай вичин вахтунин “бунтчи” хьана. Хайи хуьр, халкь хандин зулумдикай хуьн паталди уьтквемвилелди женгиниз экъечIна. Залум Мурсала вичин жаллатIрив вилер акъудиз турлани, ада зулумкарар русвагьзавай чIалар теснифун акъвазарначир!

Шаирдин рикI вичин хайи макандал кIевелай алай. Ам абад, варлу яз, зегьметчи халкь бахтлу яз, вичин кардал машгъул яз акунал ам бенд тир! Вилер амачирлани ада лагьана:

РикI алай шив цавай фидай,

Дустарикай хабар гъидай,

Барзадик квай никIер гуьдай,

Эллерин зур аквазвач заз…

(ТIвар кьунвай ктабдин  71-чин).

Къе Барзадик вуч гьерекат ква­тIа?­ Шаирди вичиз Филис булахдин яд ши­рин тирди гзаф сеферра раижнай. Къе а булахдал вуж физватIа? Ни­­ хъвазва шаирдиз дарман хьайи яд?..

За ихьтин туькьуьл веревирдер кхьидачир, эгер чи лезги чилерал буш, баябан хьанвай, харапIайриз элкъвенвай хуьрер мад алачиртIа.

Хуьрерал чан хкуникай фикирзавай рухваярни рушар авачизни туш. Са гьихьтин ятIа крарикни кьил кутазва. Месела, Докъузпара районда куьгьне Къурушрин хуьруь, вичин баркаллу рухваярни рушар себеб яз, цIийи уьмуьр башламиш хъувунва.  Гьа тегьерда Текийрин хуьре хейлин цIийи кIвалер артух хьанва. Къаракуьре хуьруьн патав ЦIийи Къаракуьре арадал атуни вирибурал баркалла гъизвачни!

Амма чахъ арадал хкана кIанза­вай Мацар, Ухулар, Гъуьгъвезар, Мичегьар, Кьехуьлар, Филер, Гъепцегьар хьтин ва маса цIудралди хуьрер авайди рикIел атайла, гуьгьуьл чIур тахьана амукьдани?

Сифте яз куьгьне Кьуьчхуьррин хуьр заз 2004-йисан гатуз акуна. А чIавуз ана гьеле 15-дав агакьна сагъ кIвалер амай, хизанарни яшамиш жезвай. Хуьруьз экв тух­ванвай. ВацIал, хуьруьн кIа­­ник, тарихда сифте яз ракьунни бетондин кьакьан муьгъ­ни эцигнавай. За гьа чIавуз фикирнай: и хуьрел чан хкведа! Несилри Саидан ватан квадардач!

Дугъриданни, а чIавуз шаирдин юбилейдал рахай яшлу диде Серфинат Мамедовади, рухвайрихъ элкъвена, инанмишвилелди лагьанай: “Дуьньядиз Саид хьтин шаир гайи Ватан садрани баят жедач!”

Гьа чIавуз парабуру (райондин ва хуьрерин векилри) и хуьре Саидан кIвал эхцигда, адаз памятник хкажда, сур жагъур хъувуна, адахъ цIийи къван ахкалда, Саидан булахдин къай­­гъу хъийида лагьанай, мад ва мад хъсан крар рикIел гъанай, хиве кьунай…

Заз а крар вири жедай хьиз тир. Дугъриданни, гьа куьгьне хуьре яшлу муаллим, халисан ватандаш Наж­мудин Рамазанова вичин харжийрихъ Ватандин ЧIехи дяведа чанар пучай 164 кас кьуьчхуьрвийриз бахш­навай вижевай обелиск хкажнава!..

Агъа хуьре, Бугъда тепеда, шаир­дин нубатдин юбилей тухудайла, Кьуьчхуьр Саидаз бахшнавай гуьзел памятник ачухна! Гьа юкъуз ина жегьи­лар патал спортдин цIийи комплексни ишлемишиз вахкана… И сеферда­ни шаирдин куьгьне хуьрелни чан хкидайди, гьанани, Кьурагьани шаирдиз несилри рикIел хуьдай яржар арадал гъидайди хиве кьунай. Амма…

Гила раиж жезвайвал, куьгьне  Кьуьчхуьр амайдалайни баябан хьанва. Амач ана сагъ са кIвални, са хизанни… Саидан кIвал, сур, булах алай чкаярни садазни бажагьат чида. АватIа ахьтин кас?..

Саидаз цIийи хуьре эцигнавай памятник гилалдини са жуьрединни я чахчах (жугъун) акал тавуна, къелем-кул-кус кутун тавуна, гъиляй-виляй вегьенвай, малар кIватI жедай чкадиз элкъвенвайдакай хабар гузва. Гьич агъаз кIанзавач.

Саида Кьуьчхуьррин хуьр дуь­нья­­диз чирна эхир! Саид вичин хуьруьнвийриз чизмач жал?.. Республика­да Саидан 255 йисан юбилей тухуда лагьайла, са бязи чиновникриз, абурук лезгиярни ква, ам гьихьтин де­ре­жадин шаир ятIа чизвачир. Гьатта­ писателрин Со­юз­дани ам акьван еке классик туширди хьиз ава. Кьил ку­ту­­нач садани юбилей ви­ни дережада аваз тухуник я районда, я меркезда…

Сагърай гуьгьуьллу ксар — кьуьч­хуьрвияр, гена а кардин  гуьгъуьнай экъечIнач. Юбилей Махачкъалада, милли библиотекада тешкилна!

И мярекатдални чIехи ашукь, чIехи шаир, тарихда сифте яз лезги чIалал гевгьерар яратмишайди, вичин женгчи руьгьдалди несилар уяхарайди рикIел хуьн патал ийидай гзаф крар раижна. Амма мумкинвилер (къуват, пул) гъилевайбур и мярекатдизни атанвачир. Гьайиф!..

Кьуьчхуьр Саид — чIехи шаир, бунт­чи, чIехи классик! Етим Эмина, Рухун Алиди, Алкьвадар Гьасана, СтIал Сулеймана ва ада­лай гуьгъуьнизни саки вири лезги шаирри устадвилин тарс вичивай къачурди, гилани вичин тахтунай авудиз тежерди!..

Ша чун уях жен! Чи хиве гзаф “буржар” амайди хиве кьан, чна чун квадар тийин!.. Саидаз гьуьрметин!..

Мердали Жалилов