Гьар йисуз ина 6000 агъзурдалай виниз бицIекар дуьньядиз къвезва. Вахт тахьанмаз дуьньядиз атунин (ва я маса себебрин) нетижада лап тIимил заланвал аваз хайи аялар арадиз гъунал гьалтайла, инаг уьлкведа виридалайни хъсанбурун жергеда ава. Ихтилат Махачкъаладин аялар хадай 1-нумрадин кIваликай физва. Мукьвара чаз адан кьилин духтур, медицинадин илимрин кандидат, Дагъустандин лайихлу духтур, кьилин категориядин духтур, РД-дин здравоохраненидин отличник, вичин бубайрин ери-бине Мегьарамдхуьруьн райондай тир Земфира Шихсефиевна Гьажиевадихъ галаз суьгьбетдай, дуствилин и коллективдиз мугьман жедай мумкинвал хьана…
— Земфира Шихсефиевнади регьбервал гуз алатнавай 6 йисан вахтунда чи кIвале, коллективда хъсан патахъ дегишвилер гзаф хьанва, — суьгьбетзава зегьметдин ветеран, кадрийрин отделдин начальниквиле саки 40 йисуз зегьмет чIугур Ольга Яковенкоди. — ЦIийи регьбер тамам 30 йисан стаж аваз кIвалахдин везифайрив эгечIнавайтIани, адаз регьят хьана лугьуз жедач. Аялдин, дидедин сагъламвал хуьн патал датIана женг тухуз, абурун саламатвал эвелимжи чкадал алаз кIвалахун адаз адет хьанвайтIани, гьялна кIанзавай маса месэлаяр тIимил авачир. Гьа са вахтунда ам коллективда зегьмет чIугвазвай гьар са касдив гьуьрметдивди, гьар садан къилихдин кьетIенвилер фикирда кьуналди эгечIна, гьар садаз вич хъсан чешне яз къалурна. Ада сифте вичивай истемишдай, ахпа — амайбурувай.
Кьилин духтурвилин везифайрив эгечIай сифте вахтар ингье чи ватанэгьлиди вичи гьикI рикIел хкизватIа:
— Регьбервал гузвай касдин везифаяр регьятбур хьун, заз чиз, мумкин кар туш. КIвалахда сифтени — сифте аялрин кIвал элкъвена кьунвай мулкар къайдада тунал фикир желбна. Куьгьне хьанвай тарар атIана, абурун чкадал тазабур кутуна. Ингье гила яр-емишдин тарарни еке жезва. Цуьквери неинки иниз къвезвайбурун, гьакI чи рикI ва гуьгьуьлар шадарзава. Дараматдин къене кIвалахарни тIимил тушир. Вири отделенийра ремонтдин кIвалахар кьилиз акъудна. Чимивал гудай къурулушдин турбаяр цIийибуралди эвезна, абур чилин кIаникай тухвана. Пек-лек чуьхуьдай кIвалин (прачечная) гьал чIурузвай, анаг къайдада туна. Чуьхуьдай машинар ремонтна, цIийибурни маса къачуна. Ана зегьмет чIугвазвай ксар патални къулай шартIар яратмишна. Дараматдин къенепата виринра куьгьне полар мармардин плиткадалди эвезна. БицIекар, гваз дидеяр рекье твазвай (выпискадин) кIвалени къайда туна — гила дидейриз инай экъечIиз утанмиш жедайвал авач. Абуруз чпин ва бицIекрин уьмуьрда важиблу югъ къулайдаказ ва рикIиз чими гьалара кьилиз акъуддай мумкинвал хьанва. ЦIуд йисаралди фикир тагуз, конференцийрин зал гьалдай фенвай. Амни тамамдаказ ремонтна. Гила чи вилик гьаятда къир цунин месэла акъвазнава. Амма финансрин такьатар бес кьадар тахьуни и кардив эгечIдай мумкинвал гузвач, — суьгьбетна Земфира Гьажиевади.
Мукьвара Федерациядин Советда кьиле фейи элкъвей столдихъ чи уьлкведа дишегьлийрин репродукциядин яшар веревирдна. Республикада и жигьетдай гьалар гьихьтинбур ятIа, за Земфира Шихсефиевнадивай хабар кьуна.
— Виридуьньядин здравоохраненидин тешкилатди (ВОЗ) дишегьлидин репродукциядин яшар 49 йисалди яз раижнава, яни и яшарив агакьдалди дишегьлидивай аял хаз хьун мумкин яз гьисабзава. Статистикадин делилралди, 2021-йисуз чи уьлкведа, алатай асирдин 90-йисарилай инихъ тахьай рекорд эцигна — 40 йисалай алатнавай 57 агъзур дишегьлидикай дидеяр хьана. 11 аял лагьайтIа, чпин яшар 60-дав агакьнавай ва адалай виниз алатнавай дишегьлийри хана. Заз лугьуз кIанзава: дидевилин шадвал, яшарилай аслу тушиз, инсандин беденда аваз хьун мумкин тир соматикадин азарри (иник къенепатан органрин кIвалах къайдадик тахьун себеб яз арадал къвезвай азарар акатзава) чIурун мумкин я. Сир туш, яшар чIехи хьуникди беден кьуьзуь жезва, хромосомрин азаррини кьил хкажзава. Им лагьайтIа, чIехи яшара аваз сифте аял хазвай дишегьлияр патал Даунан синдром авай аял хунин хаталувал артух жезва лагьай чIал я. Яшар 50-далай алатнавай дишегьлийриз яргъалди сагъариз тежезвай, гьакI гормонрин фондихъ галаз алакъалу азарри чпикай хабар тагана тазвач. Алай аямдин къайда масад я – дишегьлийри уьмуьрдин вири хилера активнидаказ зегьмет чIугвазва, кIелунриз, кIвалахдиз килигна, аял хун яргъал вегьезва. Идахъ галаз сад хьиз, за чи дишегьлийриз эвер гузва: гьар са кардиз вичин хъсан вахт авайди рикIелай ракъурмир. Аялар беден сагъламзамаз, лугьудайвал, беденда къуват амаз хун меслятзава.
— Земфира Шихсефиевна, чи дишегьлийриз куьне мад гьихьтин меслятар къалурда?
— Эвелни-эвел жегьилрин фикир желб ийиз кIанзава. Гьеле эвленмиш жедалди гьам гадайри, гьам рушари чпин сагъламвал ахтармишун лазим я. Садакай масадак акатдай азарар (ангина, сагъсуз сарар ва икI мад) аваз хьайитIа, абур вахтунда сагъарна кIанда, анжах ахпа аял хуникай, «пландик кутуникай» фикирна кIанда. Дишегьли аялдик кIвачел залан тирла, абур сагъарунив эгечIна виже къведач. Аялар хадай кIвализ къвезвай гьар кьвед лагьай дишегьлидихъ жуьреба-жуьре азарар ава. Им алай аямда еке бедбахтвал я. Виликдай вахт тахьанмаз аял дуьньядиз атун тек-туьк гьалтдай ва им чIуру дуьшуьш яз (ЧП) гьисабзавай. Къенин юкъуз пешекар реаниматологрин-неонатологрин ва алай аямдин технологийрин куьмекдалди ихьтин дуьшуьшра гьатта 600-700 грамм заланвал аваз ханвай аяларни чалай арадиз акъудиз алакьзава, аялни, дидени сагъ-саламатдиз кIвалериз рекье хутазва. Гаф кватай чкадал лугьун лазим я хьи, Дагъустан и жигьетдай уьлкведа вилик жергейра ава. Им дамахдай ва гьа са вахтунда чи хиве мадни еке жавабдарвал твазвай кар я.
Гьуьрметлу гележегдин дидеяр, куьн кIвачел залан хьайила, духтуррин патав вахтунда фин важиблу тирди рикIелай ракъурмир. Куьне тухузвай уьмуьрдилай (тIуьнин режим, ял ягъун, ахвар авун, кIвалахун…) — иллаки гзаф крар аслу жезвайдини. Къуй виридан кьилел ислягь цав, виридан кIвалера бицIекрин ван аваз хьурай!
Рагнеда Рамалданова
