И веревирдер кхьиниз зун и йикъара къиметрин жигьетдай тешкилнавай “жен­гери” ва абуруз чи са бя­­зи СМИ-рай гузвай баянри мажбурна.

Сифте бензиндинни газдин къиметар хкажна, абурун гуьгъуьналлаз базаррани вири затIарин, иллаки недай суьрсетрин къиметрини, цаварихъди “лув гана”.

Автотранспортда аваз санай масаниз фин-хтунни (чун гьеле самолетра, поездра аваз финикай рахазвач, абурук гьакIани кесибрин тIем акакьзавайди туш) багьа хьана.

Гьа и чIавуз чи телеканалрай, бязи СМИ-рай ихьтин гьалдиз экспертрини журналистри гузвай баянар генани  кьил акъат тийирбур, тажубардайбур я. Гуя чи­на (Россияда) газни, нафтни, кудай ва ягъламишдай затIарни, масанрив ге­къигайла, ужуз я кьван… Автотранс­порт­дин такьатар, иллаки пар чIугва­дай­бур, хуьн, ишлемишун гзаф багьаз акъваззава. Ингье базарни багьа жезва… Ихьтин баянар ОТР каналдай са шумудра тикрарна.

Ихьтин аламатрикай заз инлай виликни ван хьайиди я. Месела, Самурдин чиргъедин завод квахьунин асул себеб ам тир хьи, адан мал вагонриз ягъайла, вагон­ кирида кьунин къиметни “арадал хквезвачир”…  Гьа саягъда колхозрин, совхозрин яр-емишни, гьатта чехирарни тухун багьаз акъваззавай. Амма ужуз фу, техил, майваяр, емишар, якни ниси виридаз кIанзава.

Гад агудунив эгечIайла, кудай ва ягъ­ламишдай шейэрин, машинрин запчастарин, чархарин, маса тадаракрин къиметар са жуьрединни инанмиш жедай себебар вилик тагъана, хушуниз кIа-нивал хкажда.

Автозаправкайрал къе акур къиметар пака амукьзавач. Са вахтара 13-15 манат­дихъ маса гузвай 1 литр газдин къимет ги­ла 40 манатдив агакьзава. Имни тIимил я лугьузва… Бензин галачиз машин гьализ жедач, комбайнди кIва­лахдач, трактор юзадач алай чкади­лай… Бензин гвай халуди, хушраканди вичин чилиниз чIиж­ни пепе гьахьун вилив хуьзвай хьиз, гьа и вахт (гад агуддай­ вахт-зул) вилив хуьз­ва. Ахпа, чан хкатдалди, иви фитIин­да. Ги­лани гьакI я. Бен­зопачагьри чи хуьруьн ма­йишат, суьрсетрин майданар, базарарни туьквенар тарашун патал са куьни­лай­ни гъил къачун тийизвайди якъин я. Гьуку­матдин лап кьилин векилрай гьара­яр акъат­на, махсус совещанияр эвер га­на, ра­хунар-луькIуьнар, тIалабунар, лу­гьу­дайвал, ми­­нетар-суьнетар гзаф хьана­. Амма къиметар агъуз хьайи чка аватIа чидач.

Бес базарда техил, адакай ийизвай гъуьр, ярма ужуз жедани? Вечре хазвай какайрин къимет авайвал амукьдани? Агакьнавай яр-емиш гьялдай карханайриз маса гуз тахьайла, абур гьа алай-алай чкайрал ктIидачни? Чпихъ мумкинвал авай лутуйризни угърийриз  и девлетар чпиз кIанивал тарашдай рекьер гьяркьуь жедачни?.. Им гьихьтин гьал ятIа, гьатта акьулдивай кьатIуз жезвач.

И девирда депутатар жез  кIанзавай­буруни чпин мярекатар вилик кутуна.  Пагь, рикIел гъизвай кьван хъсанвилер, мердвилер вуч я!

Амма базарра, гьа саягъда нафтIа­дин­ни газдин савдачийрини чпи маса гузвай малдин къиметар куьхъ галаз ала­­къалу яз икI хкажзавайди ятIа, рахазвач садни.

Къиметар датIана хкаж хьунал садани гила шак хкизмач. Им капитализмдин экономикадин, адан хсусиятчийрин кьилин шартI я. Чеб девлетлу авун патал, вири мал-мулк кIурарик вегьейтIани, абуруз гьич  кьиляй чIар акъатайди хьизни жезвайди туш. Мал-девлет арадал гъизвайбур — садбур… “Иесияр” — пул гвай ха­хаяр, лутуяр… Чи къурулушдин вири хилери абурун хийирдиз къуллугъзавайди вири крарай раиж жезва.

Государство агъайринди тирла, кесибрикай ни фикирда?

И мукьвара “Россия-24” телеканалдай тикрар хъувур “Бесогон-ТВ” программадани чи  базарра къиметар хкаж хьунин (“хкажунин” — дуьз жезва) асул себе­бар веревирдзавай. ТIвар-ван авай экономист, политолог, кьилин школадин преподаватель Платошкина, журналистдин суалриз жаваб яз, къейд авурвал, Россиядин вири экономика шей (мал) къецез маса гунал бинеламишнава, къиметни (пулни-долларар, еврояр) гьа къецепатан банкара тазва. Ихьтин экономикади къенепатан агьваллувал садрани хкаждач… Капиталистдиз,  гьина къимет багьа ятIа, гьина вичиз кьил (хийир) гъиз­ватIа, гьана мал (инал Россиядин нафт, газ, металлар, кIарас, цIивин, гила техилни) маса гудай мумкинвал ава. Госу­дарстводи (гьукуматди) а кардиз  къа­юм­­вални ийизва… Им телеканалдай къалурай сюжетри раиж авурвал я…

Зун экономист туштIани, чIехи алимрихъ ва журналистрихъ инанмиш тежедай себеб авач…

Халкьдин агьваллувал хкажуникай, кIвалахдай чкаяр артухаруникай, чIугур зегьметдай лайихлу мажиб гуникай рахаз гьикьван вахтар я!

Уьлкведин Президентди вичин гьар йисан чарара гьа са месэлаяр 2005-йисалай инихъ тикрарзавайди, милли про­ек­тар лугьудайбуру вилик эцигзавай ­месэлаяр гьялуниз манийвалзавай еке къатар чи обществода (къурулушда) авайди­ раижна чун инал рахазвай пе­редачада. Журналист, кинорежиссер  Н.Ми­халкова а къатуниз “золотая элита” лугьузвай.

Бес ихьтин крар чи чиновникриз, депутатриз, къуватлубуруз аквазвачни? И крариз къуват гузвайбур гьабур чеб тушни? Вири месэлаяр са Президентдални Премьердал вегьенвани?

Уьлкведин тарихда халкь пачагьдивай яргъа авур вахтар гзаф хьайиди я. Гьар сефердани а гьал еке магьрумвилералди куьтягь хьайидини рикIел гъизвай. Бес  чун гилани виш-кьве виш йисарин вилик хьиз, мад  цIийи бунтаризни революцийриз гьазур жедани?..

Им гьакIан суал туш. Чи гьар йикъан яшайишдин гьалар, гьич са жуьре пишкешривайни (10,12,15 агъзурар манатар суваррин вилик пенсионерриз, масабуруз гун) халкьдин агьваллувал хкажиз тежезвайди акурла, арадал атанвай су­ал я. Ам вилик эциг тийизвай са бубат хьтин кьил-кьилик кваз кIвалахзавай са хи­занни, иллаки яшлу ксар, пенсионерар, аялар галай дидеяр амайди хьиз туш.

Мектебдиз физвай аялдиз герек са сумкадин къимет 4-5 агъзурдаз акъудайла, адал алукIдай пек-парталдиз, ма­са ге­рек затIариз пул гьинай гъида? Образо­вание вич пулсузди яз амани? Медицинадин къулайвилер ва пулсуз къуллугъар­ чи инсанрив агакьзамани? Физ хъжедани чи къвердавай багьа жезвай улакьра аваз?

Хуьз жедани кьил чи суьрсетар гьасилзавай кьилдин фермерривайни лежберривай? Монополистрин вилик пад ни кьада?..

Суалар мадни гзаф я. Амма — жавабар?.. Къиметар мадни хкажда. Яраб халкь­дин (кесибрин) агьваллувал хкаждай югъ чаз аквадатIа!

Мердали  Жалилов,

литературадин отделдин редактор