Касбуба Азизханов — Чепер Касбуба. Гьа са кас, са кьисмет я. Амма вичел ада кьве тIвар къачуна: диде-бубади гайиди — Касбуба, шаирвилинди — Чепер. Хайи хуьруьн тIвар тахаллус яз къачун чи лезги шииратда фадлай тестикь хьанвай адет тирди кIелдайбуруз чир тахьана туш. И карди неинки авторди вичин хатIунин, чIалан, устадвилин кьетIенвилер тайинарзава, гьа са вахтунда багъри чилин вилик жавабдарвал гьиссзавайдини раижзава.
Хуьруьг Тагьир, СтIал Сулейманан, Ялцугъ Эмин лагьайла, чаз неинки устад шаиррин руьгьдин къаматар, гьакI абурун ватанрин (хуьрерин) кьетIенвилерни чир жезва.
Гьихьтинди я Чепер Касбубади тунвай шаирвилин ирс? Сифтени-сифте рикIел къвезвайбур адан чIалариз чи композиторри (Гьасанагъа Мурсалов, Падишагь Киберов, Мегьамед Гьуьсейнов ва мсб) кхьенвай “Ахцегьрин рушар”, “Гатфарин мани”, “Махачкъала”, “Сулейман буба” ва маса манияр я. Абурукай фадлай халкьдин ирс, эменни хьанва. Чепер Касбубадихъ шииррин хейлин ктабарни авайди чир хьун лазим я. “Девирдин зенг”, “Суван цуьквер”, “Зи зиярат” ва масабур.
“Девирдин зенг” автордин кьисметдин рекьерикай, уьмуьрда гьалтай имтигьанрикай хабар гузвай гьиссерикай — севтерикай ибарат ятIа, “Суван цуьквер”, гьа тIварцIяй аквазвайвал, хайи тIебиатдин рангарикайни таварикай, абурун тикрар тежервиликай я. Саки вири эсеррай автор хайи ерийрал — дагъларин уьруьшрал, суван цуькверал ашукь тирди аквазва. И ашукьвилин гьиссер кIелзавайбурувни агакьзава, абурун хиве тIебиат хуьнин, адан девлетрив багъривилелди, къадирлувилелди эгечIунин жавабдарвал твазва.
“Зи зиярат” хайи Ватандихъ элкъвена лагьанвай гаф я. Ватан — хайи чил — пак зиярат шаирдиз са манадин гафар я. Чеперин хуьр бес пак Шалбуз дагъдин зияратрин къужахда экIя хьанвачни! Инай вири дуьнья кьетIен тегьерда ачух жезва.
Шалбуз дагъдин къуьнерал,
Аршдиз фейи синерал,
Эренлардин пIирерал
Гатуз ажеб чан къведа,
Зикирдин хуш ван къведа…
Лекьер, лув гуз, кьилерал,
Миргер, кьунар пелерал,
Яд хъваз къверла вирерал,
Незуьрлу и чкада
Шад сувар хьиз аквада…
Икьван гурлу уьмуьр авай чкада инсанри вучзаватIа? РикIел виликрай гьар йисуз Чеперин сува тухуз хьайи “Цуькверин суварин” шадвилерни хквезва. Амма шаирди лугьузва.
Бул уьруьшар, жигъирар,
Авачир гьич эхирар,
Ирид хуьруьн нехирар
Хуьзва ина, гуьнейра
Гуьлчимен тир дерейра.
Къуруш, Миграгъ, Мискискар,
Чепер, Ухул, Храх, Лгар,
Генг яйлахар, пак мулкар
И хуьрериз уртах яз,
Яшайишдин даях я…
Эгер тек са и шиир тиртIани шаирди кхьейди, адан тIвар и хуьрерин агьалийриз эбеди сейли жедай. Амма, чна винидихъни къейднава, Чепер Касбубади лезгийриз садни кьве шиир ва я мани туш тунвайди. Чаз чидайвал, ктабра гьат тавунвай эсерарни хейлин ава.
Вичин кьисметдикай рахадайла, Чепер Касбубадиз кьетIен гекъигунар жагъизва:
На заз инсафнач, чухсагъул, кьисмет.
Вири кьуьруькрай экъечIна зун сагъ.
Халкьдин мисалдиз авуна гьуьрмет,
Вердишна за зун на лагьай саягъ.
Къаяриз ганач за яб, лигимна
Жув тIурфанрани женгера къати.
Туькьуьлдав эвез ийиз ширинди,
Четин чIавуз за къачуна тади…
Ихьтин чIалари чи рикIел Касбуба Лукьмановичан уьмуьрдин тIваларни хъутIалар гьеле аял чIаварилай гьикьван четинбур хьайиди ятIа хкизва. 1928-йисуз Ахцегь райондин Чеперин хуьре Азизхановрин къалин хизанда дидедиз хьайи хцин аял вахтар Ватандин ЧIехи дяведин лап залан йисарал ацалтна. Азизхановрин хизандай дяведиз 7 кас жегьилар фенвай. Абур хуьре ни эвездай? НикIе цан цаз, дагъда суьруь хуьз, аранда араба гьализ вуж фидай? Ихьтин къайгъуяр хуьре амай аялрин, рушаринни сусарин, яшлубурун хиве гьатнавай. Абурук Касбубани квай. 12 йиса авай жаван Ватандин ЧIехи дяведин вахтунда хуьре, колхозда чIугур зегьметдай медалдиз лайихлу хьанай.
Гьа йисара адакай ВЛКСМ-дин член, хуьруьн советдин депутат хьана. 7-класс хуьре акьалтIарнавай жегьилди кIелунар Ахцегьа, къеледа ахъайнавай интернатда давамарнай. Гьа вахтара адан сифтегьан шиирарни, макъалаярни газетра чап ийиз хьана. И кар акур чIехи арифдар, Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьира Касбубадиз Махачкъаладиз Исмаил Вагьабован (а чIаван “Социализмдин пайдах” газетдин редактор) патав фидай мумкинвал гана. ИкI, Касбуба Лукьмановичан рехъ милли журналистикадиз, адахъ галаз сад хьиз шииратдизни ачух хьана.
Гуьгъуьнлай Касбуба Азизханован тIвар партиядин райкомрин (Агъула, Ахцегьа, Махачкъалада) чIехи векилдин хьиз, 1979-1988-йисара “Коммунист” газетдин (гилан “Лезги газет”) лап хъсан редактордин хьиз машгьур хьана. Публицист яз, ада кIелдайбуруз очеркрин гуьзел “Чепер-наме” ктаб тунва…
Амма шаирвилин ирс, чна гьиссзавайвал, кьетIенди я. Чепер Касбубади вичин эсерра вичиз иллаки дериндай таъсирай Хуьруьг Тагьиран, Шагь-Эмир Мурадован, Шихнесир Къафланован, Къияс Межидован адетар устадвилелди давамарнава. ЧIалан хазинадив эгечIнавай тегьерар, шииррин цIарарин везинлувал, гьижайрин ачухвал, сесерин гужлувал, рангарин зерифвал ва хъуьтуьлвал — ибур ахтармишна кIанзавай кьетIен алемар я.
Касбуба Лукьманович Азизханов -Чепер Касбуба рикIел хкуналди, къе чна адан ирссагьибриз 95 йисан юбилей мубаракзава.
Мерд Али Жалилов
