Месэла къарагъарзава
Хизандин ерийриз, жегьил ва гзаф аялар авай хизанар хуьниз, мягькемаруниз чи уьлкведа гьамиша фикир гуз хьайиди я. Эхиримжи йисара и месэла РФ-дин Президент В.В.Путинан кьетIен дикъетдик ква. Адан къарардалди алукьзавай 2024-йис Хизандинди яз малумарнава. Им хизанриз куьмекун мадни артухарда лагьай чIал я. Хизан чи яшайиш, гележег тайинарзавай пак бине я. Яшар тамам хьанвай хизан кутуналди, аялар хуьнин, абур дуьз тербияламишунин карда Аллагьдин ва обществодин вилик еке жавабдарвал гьатзава. Агъадихъ чна хизанар къалпдаказ чукIунин месэла веревирдда.
Мехъер-межлис, цIийи хизан арадал атун важиблу ва шад вакъиа я. Гьар са диде-бубадин мурад чпин веледар эвленмишна, бахтлу хизан кутун, метIерал хтулар-птулар атун я. ИкI, гьар йисуз чи республикада агъзурралди цIийи хизанар арадал къвезва. Амма чпин хушуналди эвленмиш хьайи жегьилар са кьадар вахтунилай чара хъжез, пара хизанар чкIизва. Дикъет гайила, и «тIегъуьн» тек дидейрин гьар са аялдиз вацра 13 агъзур манат пособидин пулар гуз эгечIай 2020-йисалай гегьенш хьанва. Яшайишдин гьар жуьре себебрикди айрутмиш хъжез, аялар галаз амукьзавай тек дидейрин къайгъу чIугунихъ элкъуьрнавай закон гъилел-намусдал михьи туширбуру чIурукIа ишлемишзава, гьукуматдин мергьяматлувилин куьмек тахсиркарвилиз элкъуьрзава. Нетижада, крчар эцигда лагьана, япарни алудай мисал жезва.
Статистикадиз вил вегьин. Ахцегь райондин ЗАГС-дин гьакъикъи делилралди, 2019-йисуз районда 260 цIийи хизан арадал атана, абурукай 60 хизан чкIана. Адалай виликан йисарани саки гьа ихьтин гьалар авай. Амма 2021-йисуз 241 хизан арадал атанатIа, 101 — чкIана. ЦIинин 9 вацран муддатда 35 хизан арадал атана, 136 — чкIана (алатай йисара арадал атайбурни кваз). Дагъустанда лагьайтIа, 2023-йисан 9 вацра 15082 хизан арадал атана ва суддин къарарралди 12477 чкIана. Аквазвайвал, Дагъустанда санлай къачурлани и месэла хизанрин пайгардик ква лугьуз жедач. ЗАГС-да регистрация тавуна, некягьдалди хизанар кутазвай ва аялар хьайидалай кьулухъ абурун бубавал тестикьарун патал ЗАГС-дикай куьмек кIанзавай дуьшуьшарни артух жезва. Ихьтин крар законсузбур тирди чиз, лезгийрин къанажагъди абур икьван гагьди са артух кьабулзавачир.
Къайдаяр хуьдай органри месэладин вилик пад кьан тийизвайди акурла, гила чи патарини къалп айрутмишвилерик кьил кутазва. Вучиз къалп лагьайтIа, гьакъикъатда гъуьлни паб санал яшамиш жезва ва папа гъуьлуьн фамилия тазва. ИкI вучиз я лагьай суалдиз дишегьлийри, гуя «бубадин кIвале заз яшайишдин къулай шартIар авач», «зун бубади кIвале кьабулзавач» лугьуз, виш багьна акъудзава.
Чахъ вуч хьанва? Айиб-няне, эдеб-ахлакь амачни? Чун гьинихъ физва? Фикирдиз вич-вичелай ихьтин суалар къвезва. Абур къведачир жеди, эгер кьве кепекдиз килигна къалп айрутмишвилери пис нетижайрал гъизвачиртIа. Инал ихтилат квекай физва лагьайтIа, гуя закондалди чара хъхьана, азадвал гьиссзавай жегьил диде-бубайри пара дуьшуьшра чпи чеб, гьайиф хьи, дуьздаказ тухузвач. Нефс вилик кутуналди, зарафат кьуна, авур «чаравал» гьакъикъатдиз элкъвезва. Ихьтин крари, гьелбетда, аялрин тербиядин, психикадин месэлайризни лап пис таъсирзава. Кьве кепек хийир патал хизанри чпин намус-гъейратдин, эдеб-ахлакьдин ерияр квадарун дагъвийриз кутугнавач!
Дашдемир Шерифалиев
