Дагъустандиз чIаларин, жегьилрин ва гьакI спортдин республикани лугьузва. Белки, агьалийрин кьадардиз килигна гекъигайтIа, Дагъустанда кьван Олимпиададин, дуьньядин, Советрин Союздин,  Европадин, международный турниррин, Россиядин чемпионар маса уьлквейра ва регионра авач жеди. Алай вахтунда республикада спорт мадни вилик физва.

Дагъларин уьлкведа футболдини кье­тIен чка кьазва. Махачкъаладин «Динамо» команда Россиядин кьвед ва пуд лагьай дивизионра къугъванай. 1990-йисарин сифте­ кьилерай республикада футболдин «Анжи» команда арадал гъана. 1996-йисуз ада Россиядин футболдин 1-лигада къугъвадай­ агалкьун къазанмишна. Им тарихда гьич тахьай кар тир. И агалкьуник командадин лап кар алай ва хъсан футболистрикай сад, «бягьсиниз экъечIнавай» командайрин варариз 15 туп ягъай Нарвик Загьидинович Сирхаеван еке пайни квай.  ЦIи хизандихъ, багърийрихъ, дустарихъ галаз ада вичин  50 йисан юбилей къейдна. Чи ихтилатни «Россиядин лап хъсан футболист» тIварцIиз лайихлу хьайи касдикай я.

Чун сифте яз 1997-йисуз туьш хьанай. Футболистдин Сирхаев фамилияди зун тажубарнай. Чи патара, гьикьван хуьрериз фенатIани, зал ихьтин фамилия алай кас туьш хьайиди туш. Белки, ам лезги туш, фикирни фенай бейнидай. Ваъ, халис лезги тир. Вични — Кьулан СтIалдилай. Фамилиядикай ихтилат кватайла, ада лагьайвал, чIехи бубадин тIвар Сирхав тир. Буба Загьидина адан тIварцIикай фамилия авуна.

1974-йисуз Сирхаев Загьидина кьве шад вакъиа къейдна: Новочеркасскда поли­технический институт акьалтIарна, хайи хуьре уьмуьрдин юлдашди хва багъишна. Адал Нарвик тIвар эцигна.

Хуьре кIвалах гьат тавур пешекар Кас­пийскда зегьметдив эгечIна. Са куьруь вахтунилай ада Махачкъалада ери-бине кутуна. Мукьвал-мукьвал кирида кьазвай кIва­лер дегишаруниз мажбур жезвайвиляй Нар­вика шегьердин 30, 9 ва 29-нумрайрин юкьван школайра кIелна. Бубадилай чешне къачуна, хвани Дагъустандин политехнический институтдик экечIна.

Бес футболист адакай гьикI хьайиди я?

— Гзаф гадайрин хьиз, тупунал къугъун зи рикI алай машгъулат тир, — ихтилатдив эгечI­най Нарвик. — Школадай хтанмазди, гагь гьаятда, гагь гьуьлуьн кьере магьледин гадайрихъ галаз туп гваз жедай. Са юкъуз заз гадайривай шегьерда футболдал рикI алайбурун секция ачухнавайдакай ван хьана. Зунни фена аниз. Тренер Сафаров Рафаэль зи гьерекатриз, туп гваз катзавай тегьердиз­, туп жуваз муьтIуьгъарзавай гьалдиз килигна. Кьабулна зун секциядиз. Гьанлай зун рикIивай футболдихъ галаз алакъалу хьана ва жуван уьмуьрдин рехъни тупуниз бахшна.

Устадвилин дережадив агакьдалди, жавандай гзаф гьекьер авахьна, яргъал мензилриз катна ам, беден мягькемарна, футболдин майдандал зарбдиз катдай, туп къа­къуддай, варариз туп ядай, маса командадин бягьскаррихъ галаз «женг чIугвадай» ва футболистрин гьужумрикай жува-жув хуьдай сирерни чирна. И карда адаз тренерар тир Сафарова ва Маркарова еке куьмекна. Секциядин хъсан машгъул жезвай жаванар, гьа гьисабдай яз Нарвикни, «Сокол» командадиз кьабулна.

1991-йисуз Н. Сирхаеваз Махачкъаладин «Динамо» командадиз теклифна. А вахтунда «Динамо» республикадин кар алай ва 1-команда тир. 1992-йисуз уьлкведа кьиле фейи вакъиайрин, реформайрин «хума» адахъни галукьна. Футболистрин команда чкIана. Вилик гележег квай, чпин мурадар, къастар авай гадаяр сагьиб, регьбер авачиз амукьна. Са йис гьакI фена, ятIани умудар атIанвачир. 1993-йисуз бязи ксарин ала­хъун­ралди «Динамо» чкадал хкана. Футболистар кIватI хъувуна. Нарвикни футболдин майдандал эхкъечIна.

— «Динамода» къугъвадайла, вуна сифте туп гьи командадин варариз янай? А вахт рикIел аламани? — хабар кьуна чна устад футболистдивай.

— Алама, — гьасятда жаваб гана ада. — Махачкъаладиз Минеральные Воды шегьердин «Локомотив» команда атанвай. Зун ва маса жегьиларни, командадин членар хьанвайтIани, къугъваз са артух ахъай­завачир, яни чун «запасда тазвай». Ара-бир­ къугъунин эхирдай майдандал акъуддай. И сефердани чун, куьсруьдал ацукьна­, къугъу­низ килигзавай. Чи командадин гьалар хъсанбур тушир. Мугьманри чаз са туп янавай. Эхир чибуруни чпин гьунар къалурна,  ятIани 2-таймда, гьисаб 1:2 яз, мугьманар вилик квай. Гьелбетда, чи гуьгьуьлар шад тушир. Къугъун куьтягь жедалди 13 декьикьа амай. Тренерди заз эверна ва лагьана: «Вун исятда къугъвада. Килиг гьа, чун кумукьун лазим туш. Туп ягъ тавуна, алатмир». Зи бахтуни гъана. Алахъни авуна зун, гьелбетда. Гьа амай вахтунда за «Локомотивдин» варариз кьве туп яна, «Динамо» гъалиб хьана. И гъвечIи агалкьуни зак руьгь кутуна, жув-жувахъ инанмишарна, зун мадни гьевесдивди тренировкайрив эгечIна. Идалай гуьгъуьниз тренерди зун 2-таймда майдандал ахъайиз хьана. Саки гьар сеферда за маса командайрин варариз тупарни яна, — рикIел хкана ада.

Акваз-акваз Сирхаеван тариф акъатна. Адан алахъунарни себеб яз, команда 3-лигадай кьвед лагьайдаз акъатна. 1994-йисуз жегьил спортсмендин уьмуьрда лишанлу вакъиа хьана. Адаз Дагъустандин «Анжи» командада къугъваз теклифна. Амма месэла регьятди тушир. Сирхаева 1997-йисалди «Динамо» командадихъ галаз икьрар кутIуннавай. Масаниз фидай ихтиярни адаз авачир. «Динамодин» чIехибурни и кардиз акси акъвазна. Футболист, вичелай аслу тушиз, нагьакьан гьалда гьатна, амма яргъалди икI фенач. Республикадин чIехибурни къа­ришмиш хьана, месэла гьялна. Сирхаев­акай «Анжидин» футболист хьана. Гъиле-гъил аваз, адан тариф мадни цавуз акъатна.

— Россиядин Кубок патал кьиле физвай къугъунра 2-лигадин «Анжини» кьилин лигадин «Алания» туьш хьана. Ам Россиядин чемпионни тир. Гьавиляй дагъустанвияр чемпионрин вилик усалвал къалур тийиз алахъна, викIегьдиз къугъвана. Амма мугьманар са шумуд кIарцIин виняй тирди гьар са тамашачидиз аквазвай. ЯтIани Сирхаева «Аланиядиз» сифте тупни яна. Стадиондал звал акьалтна. Кьуд патахъай «Сирхаев! Сирхаев! Сирхаев! Мад туп ягъа! Гьужума!…» гафар акъатзавай.

— Осетинри чпин командадин варариз­ туп ядайди гьич гуьзлемишни авунвай хьтинди тушир. Са гъвечIи геренда абур чеб чпивай квахьна. Махачкъалавийри мадни гьужумар давамарна. Тренер Газзаеван командади, вири сад хьана, «Анжидин» хаталу гьужумар алудна ва ахпа иесияр кIеве туна. Абуру кьве туп яна ва гъалибвал къазанмишна.

Къугъунилай гуьгъуьниз Валерий Газзаева Нарвик Сирхаев вичин патав гъун тIалабна. Ада жегьилдин тарифна ва «Аланиядиз» атун теклифна. Де лагь, гьи футболистдилай «ваъ» лугьуз алакьдай — Россиядин кьилин лигадин командади авунвай теклиф инкар авун?.. Нарвика разивал гана ва гьа са вахтунда вич авай гьалдикайни («Динамодихъ» галаз авай икьрардикай, «Анжида» вич вахтуналди авайдакай) лагьана.

— А месэлаяр за гьялда, — лагьана Валерий Газзаева, — вуна аникай фикирмир.

Гьялиз алакьнач и месэла Газзаевалайни. Сирхаев хьтин футболист масаниз ни ахъайдай кьван? Ам «Анжида» амукьна. Мадни лагьайтIа, чIехибуру  гележег авай бажарагълу касдин вилик шегьреяр агална. Сезондин эхирдай «Динамодин» гьакимри футболист «Анжидани» тунач. «Вун вахтуналди аниз ракъурнавайди тир» лагьана, вахчуна. «Динамони» кьвед лагьай лигадай пуд лагьайдаз ахватнавай. Россиядин чемпионатдин кьилин лигадин командада къугъвана кIанзавай Сирхаева кьве йисуз пуд лагьай лигада вахт акъудна. Авайвал лагьайтIа, вахт гьакI акъуднач, ам лишанчийрин лап хъсанбурун сиягьда гьатна. Кьве йисуз ада маса командайрин варариз яхцIурдалай виниз тупар яна.

Лугьудайвал, къизилдин кIусуни руквадикайни нур гуда, Сирхаев алай чкадикай яргъаризни хабар хьана. Адаз Азербайжандин хкянавай командада къугъваз теклифна. Арада икьрар авачиз. Кьве терефдин меслятдалди. Командадик кваз ам Норвегиядин, Финляндиядин, Венгриядин, Швейцариядин  командайрихъ галаз къугъвана, сад-кьвед тупарни яна абуруз.

Кьвалар-хъутIалар, кьуьруькар-къе­къуь­­­нар гьикьван гьалтайтIани, руьгьда вилик финин, кукIушдал хкаж хьунин къаст авай кас вичин алакьунралди мураддив агакь­­завайди я. Сирхаев мад «Анжидиз» чIух­гуна. Им 1997-йис тир. Лезги гада вири­да­лайни хъсан футболистдиз элкъвена. Ада ягъай тупар себеб яз, «Анжиди» Ставрополдин — «Динамо», Раменскдин — «Сатурн», Калмыкиядин —  «Уралан», Кеферпатан­ Осетиядин — «Спартак-Алания», Санкт-Петербургдин — «Локомотив», Смоленскдин «Сокол» командайрал гъалибвилер къазан­мишна.

И йис спортсмендин уьмуьрда мад са лишанлу, метлеблу вакъиадалди акьалтIна. Диде-бубади адаз мехъерна. Нарвикани Эльвиради чпин хизан кутуна. Гаф кватай чкадал лугьун, абурухъ Загьидин, Богдан ва Камила веледар ава. Абурни хсуси хизанрин сагьибар я.

Вад йисуз Нарвик Сирхаева тренер Гьажи Гьажиеван регьбервилик кваз, «Анжидин» капитан яз, командадин агалкьунрик вичин зегьметдин, устадвилин, алакьунрин­ пай кутуна. И йисара ада кьилин лигада, Россиядин ва Европадин Кубокар патал кьиле тухвай 240 къугъуна иштиракна ва «Анжидихъ» галаз «бягьсиниз экъечIай» командайрин варариз 62 туп яна.

Россиядин футболдин къурулушра Сирхаеван тIвар мукьвал-мукьвал кьазва. Ам лап хъсан футболистрин, лишанчийрин арада гьатнава. Адаз уьлкведин ва маса государствойрин командайриз теклифзава. Лугьун хьи, машгьурвилин вини кукIушриз хкаж хьана. Гьа и вахтунда Россиядин футболдин лап хъсан командайрикай сад тир Москвадин «Локомотивдин» кьилин тренер Юрий Семина Сирхаев вичин командадиз къачузва. Им еке ихтибар, адан устадвилиз къимет гун тир. Ихьтин дережадиз акъатнавай лезги футболист гьеле авачир. Идалди Н. Сирхаева халкьдин  тIварни хкажна, вичиз авунвай ихтибарни чилел вегьенач. Мадни хъсандиз къугъвана, «Локомотив» Россиядин чемпион, Суперкубокдин иеси­  хьун патал зегьмет чIугуна. Нарвикакайни Россиядин чемпион, виридалайни хъсан футболист хьана. Им еке шадвал, агалкьун тир. Европадин чемпионрин лигадиз акъатай командадихъ галаз Сирхаева дуьньяда машгьур «Реал», «Милан», «Брюге» командайрин футболистрихъ галаз «бягьс чIугуна». Семин тренер тир кьван Сирхаевни «Локомотивда» амукьна.

Футболдин къурулуш пара муракабди я. Ана футболдин командайриз регьбервал гузвайбур садни кьвед туш. Клубдин президент, директор, кьилин тренер, кьилин спонсор… Гьар садни вичин жуьреда командадиз регьбервал гуз алахъзава. Бязи вахтара гьахъсузвилеризни, татугай амалризни рехъ гузва. Беденда къуват, кIвачера звер, руьгьда къаст авай бажарагълу футболист (2004-йисуз адан 30 йис тир), Грозныйдин «Терек» командадин теклиф кьабулна, ана къугъуниз мажбур хьана.  И команда чемпионатдин 1-дивизионда авай. 2004-йисуз ада Россиядин Кубок къачуна ва ам премьер-лигадиз экъечIна. Гьа са вахтунда команда УЕФА-дин лигадани къугъвана. Са рахун­ни алач, иник чи футболистдин зегьметдин пайни квай. Нарвик «Терекда» пуд йисуз къугъвана. 2007-йисуз, кIвачел акьалт хъувунвай «Анжиди» эвер хъувурла, Сирхаев хайи республикадиз хтана.

2009-йисуз вичиз пара гьуьрметзавай пешекар, насигьатчи Юрий Семинан тек­лифдалди Нарвик Сирхаева «Локомотив-2» командада тренервилин везифаяр кьилиз акъудна.

Хизандивай яргъа кьил акъудун са акьван регьят кар туш. И кар чандалди гьиссай чи ватанэгьли Дагъларин уьлкведин меркездиз хтана. Н. Сирхаеван тежриба, алакьунар, бажарагъ мад «Анжидиз» герек атана. Ада са шумуд йисуз командадин кьилин тренердин куьмекчивиле, клубдин директорвиле, генеральный директордин замес­тителвиле кIвалахна.

Нариман  Ибрагьимов