2024-йисан 10 вацран нетижай­ралди, гъвечIи ва юкьван кар­чи­­вилин (МСП) сиягьда гьатнавай карханайрин кьадар юкьван гьи­сабдалди 8 процентдин­ гзаф хьанва. 2024-йисан 10-октябр­дин­ делилралди, Сад тир си­­ягь­да МСП-дин 57 221 кархана        (12 039 кархана ва 45 177 кьил­дин­ карчи) гьисабдиз къачунва, им алай йисан сифте кьилин де­лилдилай 4,3 процентдин гзаф кьадар я. ГьакIни  чпи чеб кIва­лах­далди таъминар­за­вайбурун кьадар, йисан эвелдив гекъигайла, —  8,5 процентдин ва алатай йисан гьа и вахтунив гекъигайла, 26 560 касдин гзаф хьанва.

Региондин  инвестицийрин кьа­дар 476 миллиард манатдилай алатнава. Гьа са вахтунда асул капиталдиз инвестицияр, сифтегьан зур йисан нетижайралди, 16,7 про­центдин гзаф ва 110 миллиард манатдиз барабар хьанва.

Вири и делилри Дагъустандин карчивилин ва инвестицийрин жигьетдай авай мумкинвилер­, дуьньядин экономикада алай вахтунда арадал атанвай татугай гьаларизни килиг тавуна, гегьенш жезвайдакай хабар гузва. Гьихьтин себебар аваз къвезва инвес­торар Дагъустандиз, гьикI кьил акъудзава бизнесди датIана дегиш жезвай къайдайри агъавалзавай шар­тIара — и месэлайрикай­ ва йисан вахтунда кьиле тухванвай маса кIвалахрикай РД-дин карчивилин ва инвестицийрин­ рекьяй Агентстводин регьбер Гьуьсейн Гьуьсейнов «Дагъус­тан» РИА-дин майдандал республикадин СМИ-рин векилрихъ галаз хьайи гуьруьшдал рахана.

Ада гьисабзавайвал, Дагъус­танда карчийрин кьадар гзаф хьун государстводин патай ийизвай куьмекдихъ галаз алакъалу я. Адан гафаралди, гъвечIи ва юкьван бизнес виликди тухунин месэладиз  Россиядин Федерациядин гьукуматди ва республикадин Кьили, адет яз, кьетIен фикир гузва.

«ГъвечIи ва юкьван карчивал Дагъустандин экономикадин­ диб кутазвай, гьа са вахтунда ам виликди тухузвай хел я. И нетижаяр­  гьукуматди, карчийри ва агентст­води санал кьиле тухванвай кIва­лахдин агалкьунар я лагьайтIа жеда. Чна карчийриз куьмек гунин, гьа жергедай яз карчийривай финансар къачуз жедай, рекьер ачухунин, абуруз чирвилер гунин прог­раммаяр виликди тухунин кIва­лах давамарзава. ИкI, къенин юкъуз­ республикада гъвечIи ва юкьван карчивилин хел виликди тухун патал вири шартIар таъминарнава ва алукьзавай 2025-йисузни и месэла чун патал кар алайди яз амукьда», — къейдна Гь. Гьуьсейнова.

Дагъустанда бизнесдин векилривай Агентстводин куьмекдалди государстводин патай агъадихъ галай жуьре куьмекдик умуд кутаз жеда: гъвечIи ва юкьван карчивилин субъектриз субсидияр яз, гьакIни  25 йисав агакьдалди яшда авай жегьил карчийриз грантар гуник, кредитрал кьил яз къвезвай процентар гунай жезвай харжийрин тайин кьадар пай субсидияр гуналди эвез хъувуник ва икI мад.

Пресс-конференциядин сергьятра аваз,  карчивилин ва инвес­тицийрин рекьяй Агентстводин регьберди мумкин тир инвесторар­ желб авун патал республикада­ кьиле тухузвай кIвалахдикай, кьил­ди къачуртIа, регионда ин­вест­стандарт гьазурзавайдакай­ суьгь­бетна. РикIел хкин, чна идалай виликни хабар гайивал, 2023-йисуз Дагъустан Республика­ муниципальный стандарт кардик кутунин рекьяй кIвалах башламишай Россиядин 32 региондикай сад хьанай. ИкI, регионда гьар са инвестордихъ галаз нетижалудаказ кIвалахдай, адаз куьмек гудай механизм — сад тир къайда арадал гъизва. Ам  муниципалитетдин мулкунал инвесторрихъ галаз тухузвай кIвалахдин еридиз талукьди я.  Муниципальный инвес­тицийрин стандарт — им тешкиллувилин, ихтияррин ва экономикадин жигьетдай  гьазурнавай серенжемрин кIватIал я.  Макьсад — и ва я маса кьилди къачур муниципалитетдиз инвесторар желбун  ва такьатар серф авунин кIвалах ачухди, якъинди, шак алачирди  авун.

Адан сергьятра аваз инвестицийрин стратегия арадал гъизва­. Ада лагьайтIа, паталай такьатар­ серф авунин метлеб авай кар алай хилер, инвестпроектар уьмуьрдиз кечирмишунин макьсадар ва вилик эцигдай месэлаяр тайинарда.

Муниципальный инвестицийрин стандартдин мад са важиблувал ам я хьи, ада инвесторриз кьезилвилер ва артухан къулайвилер ийидай къайда тайинарзава. Лагьана кIанда, муниципальный стандарт уьмуьрдиз кечирмишунин кIвалахдин нетижада муниципальный тешкилатдин инвестицийрин дестедиз къимет гуда, и ва я маса районрин мулкарал  гъиле кьазвай карчивилин проектрин кьадар гзаф жеда, талукь яз, экономикадин гележег авай хилериз куьмек гуда.

«Муниципальный инвестиций­­рин стандартдин 10 паюникай­ 7 алай вахтунда республикада­ агалкьунралди уьмуьрдиз кечир­мишнава. Абурун нетижаяр ва му­­ни­ципалитетрин инвестицийрин  жи­­­­­гьетдай активвилин рейтинг 2025-йисан сифте кьиляй малум же­да», — лагьана Гь. Гьуьсейнова.

Журналистри Дагъустанда мусурман диндин истемишунрал амал авуна кIвалахзавай карчийрин проектриз финансар чара аву­нин (исламдин банкинг) месэладикайни хабар кьуна. Малум тирвал, ахтармишун  патал гъиле кьунвай  и проект кьуд регионда, гьа жергедай яз Дагъустандани, уьмуьрдиз кечирмишзава.

«РД-дин гьукуматдин тапшуругъдалди, Агентстводин бинедал­лаз «Дагъустан Республикадин ама­­дагвилин жуьреда финансар­ ча­ра ийидай фонд» НКО арадал гъанва — ада шариатдин истемишунрин бинедаллаз кIвалахда. Алай йисан октябрдиз и фонд, тежрибадин иштиракчи яз, Центробанк­дин Реестрдик кутунва. Чна гьакIни и тежрибадик гъвечIи ва юкьван карчивилиз куьмек гузвай региондин тешкилатар — РД-дин Заминвилин фонд ва «Дагагролизинг» АО экечIунин месэла ахтармишзава», — лагьана Гьуьсейн Гьуьсейнова.

Малум хьайивал, республикадин кьве вузди «Исламдин финансар» рекьяй чирвилер гуз башламишнава. ГьакIни карчияр тежрибадиз желб авунин мураддалди, абур и кардиз ийизвай ихтибар артухарун патал РД-дин Муфтиятдихъ галаз икьрар хьанва.

Мярекатдал Дагъустан Респуб­ли­кади къецепатан уьлквейрихъ га­­­лаз алишверишдин ала­къаяр­ ге­­­гьеншарунин месэладикайни­ ла­­­­гьа­на. ИкI, малум хьайи­вал, 2023-йисуз  регионди 163 млн­ доллардин къимет авай метягь къе­це­патан уьлквейриз маса гана. 2022-йисав ге­къигайла, им 21 процентдин гзаф я. ЧIехи пай шейэр хуьруьн майишатдин хилен суьрсет­ я лагьайтIа жеда. Сифте нубатда иник техил, гъуьр, куьлуь ва ири карч алай гьайванар, балугъ, емишарни майваяр, ички квай ва квачир хъвадай шейэр акатзава. И ре­кье кIвалахзавай карчийриз, къейд авурвал, Агентстводин патав­ гвай идаради — Экспортдин тереф хуьнин­ центради­ куьмек гузва­. Кьилди къачуртIа, ада карчийриз­ бизнес-миссийра иш­ти­ра­киз, къецепатан уьлкведай тир муьш­те­ри жагъуриз, экспортдин­ икь­­рар кутIу­­­низ, международный алиш­ве­риш­дин майданра метягьдикай ма­лу­матар­ раиж ийиз куьмек­ гузва­. И месэла­диз талукь яз республикада Экспорт­дин совет тешкилнава. Адан кьилин­ макьсад къеце­патан уьлквейриз ма­са гузвай шейэрин кьадар гзафарун, респуб­ликадин брендар мадни гегьенш майданра­ машгьур авун  я. Алай вахтунда Да­гъустанди Саудрин Ара­виядин пачагьлугъдихъ, Оман Султанатдихъ, Узбекис­тандихъ, Бе­ло­руссия­дихъ ва са жерге маса уьл­квейрихъ галаз алишвериш кьиле тухузва.

Жасмина  Саидова