ЦIийи ктаб
И мукьвара «Мавел» чапханада Дагъустандин халкьдин писатель, машгьур алим, методист Къурбан Халикьович Акимован мад са ктаб акъатна — «Муграгъ-къеле». Лезгистандин дагълара авай гьар са хуьруьхъ къадим тарих ава. И ктаб лагьайтIа, VII лагьай асирда арабрин кьушунривай ирид йисуз кьаз тахьай Миграгърин къеледин кьисметдикай, и хуьруьн тарихдин бязи вакъиайрикай я.
Миграгъар такабурлу Шалбуз дагъдин ценерив, датIана жумартдаказ ракъинин нурар аватзавай гуьнедив, тIебиатдин гуьзел чкадал экIя хьанва. Аниз фейи инсан кьакьан дагълари, цуьк акъатнавай суварини яйлахри гьейранар тавуна тадач. Анай гзаф кьадар шаирарни акъатун дуьшуьшдин кар туш.
1994-йисан 3-июль. Миграгъа юкьван мектебдин тIулал, гьарнихъай гзаф мугьманар — алимар, писателар, журналистар, художникар, артистар, музыкантар, пагьливанар кIватI хьана, гурлу межлис тухванай, яни тарихда сифте яз хуьруьн югъ — анин 5000 йис къейднай. Межлисдин тамадавиле хъуьруьнрин, юмординни сатирадин шагь Жамидин хкянай. Гьанлай инихъ 3-июль «Хуьруьн йикъаз» элкъвенва ва ам гьар гатуз къейдзава.
Ихьтин йикъарин метлеб зурбади я. Акьалтзавай несилриз хуьруьн тарих, анай акъатай машгьур ксарикай чир жезва. Са шумудан тIварар кьан: Къилинж Къемер, Сфи эфенди, Асваррин Мардали, Сулейманрин Шагьбан, Уста Зики, Абид Амирасланов, Тубу Исакьова, Шихнесир Къафланов, Адил Адилов, Жамидин, Мерд Али, Идрис Даштиев, Зульфикъар, Арбен, Артур Бабаев ва гзаф масабур.
Усугъчайдилай виниз дереда Миграгърин-Къазмаяр арадал атана: Демирар, ЧIулавар, Кьавалар, Эмирар, Хъалияр, Эсетар, Гандурар, Керимханар, Кьилер. Къ. Акимова ктабда абурун 250-300 йис тирди къейдзава. Агъа Миграгърини ватандиз бажарагълу муаллимар, алимар, регьберар, офицерар, духтурар, инженерар, карчияр ганва: Селим Аликъулиев, Саидагьмед Агъаларов, Рамидин Жалалов, Якьуб Жалалов, Азедин Эсетов, Рамидин Къайибов, Эмирчубан Керимханов, Мевлид Бекеров, Манаф Саидгьасанов, Жамалдин Кичибегов, Жаруллагь Бейбутов, Мурадхан Шихвердиев, Салигь Гьейбатов, Шагьлар Бухсаев, Къурбан Акимов, Руслан Мегьдиханов ва масабур.
Ктабдин эхирдай авторди Сабир муаллимдин мецелай къейдзава хьи, Советрин девирда хуьруьн уьмуьр гурлуди тир, инсанриз кар-кIвалах авай. Капитализмдин девирда инсанар, кIвалериз тIапIарар ягъиз, хизанарни галаз Урусат тирвал патарал чкIанва. Саки вири хуьрер гьа икI ава. Чкайрал яр-емиш, газар-келем битмишарайтIани, абур маса гуз тежез, гила кIеве гьатзава. Ник цазмач, векь язамач, мал-хеб хуьзмач.
Патарихъ чкIанвайбурни хквез, хуьрерин йикъар тухунихъ еке метлеб ава. Хуьруьн тарих, хуьруьнвияр чир жезва, кIватI хьанвай месэлаярни, гьелбетда, санал гьялиз эгечIун, куьмекар гун ва икI мад — ибур хъсан крар я.
Чи хуьрер гуьзел, мумкинвилер авай ерияр я. Къуй анра инсанриз къулай шартIар, кар-кIвалах, уьмуьр гурлу хъхьурай Хуьрерин йикъар виринра тухун адетдиз элкъвейтIа, хийирлу кар жеда. Месэлаярни санал гьялиз алахъна кIанда. Амай хуьрер хуьн, гадарнавайбурал чан хкун — вичин нубатдин ктабдалди гьа икI лугьуз кIанзава гьуьрметлу Къурбан Халикьоваз.
Амирхан Бабаев
