Алатай гьафтеда, Россиядин иви гудайбурун (доноррин) милли йикъан сергьятра аваз, Махачкъалада, «Дагъустан» РИА-да, РД-дин здравоохраненидин министрдин заместитель Ярослав Глазован ва республикадин иви гунин станциядин кьилин духтур Хадижат Танкаевадин иштираквал аваз пресс-конференция кьиле фена. Мугьманри иви ва кIарабдин мефт (костный мозг) гуниз, корпоративный донорстводиз талукь яз республикада авай гьаларикай суьгьбетна.
— Донорар чаз гьамиша герекзава, гьикI хьи, иви инсандин уьмуьр къутармишун патал къизилдин запас я. Адахъ ва адан паярихъ инсан ажалдин къармахрай акъудун патал еке важиблувал ава. Чпин яшар 18 йисалай алатнавай ва бедендин заланвални 50 килограммдилай тIимил тушир, сагълам гьар са касдивай иви гуз жеда. Тариф авун туш, чи республикадин иви гунин станция (адахъ филиалар, гзаф кьадар отделениярни кабинетар ава) уьлкведин виридалайни хъсанбурун жергеда ава. ЦIийи-цIийи донорар желб авун патал йиса гзаф кьадар серенжемар кьиле тухузва. Сифтегьанбурун жергеда аваз станция кIарабдин мефт гунин федеральный Сад тир регистрдикни экечIнава. Гьуьрметдин донорвилин тIварцIиз гьар йисуз иви гузвай ксар лайихлу жезва. Ахьтинбурун кьадар Россияда, гьа гьисабдай яз Дагъустандани, гзаф жезва ва абуруз тайин тир кьезилвилерни ава, — къейдна Ярослав Глазова.
И юкъуз республикадин издательствода зегьмет чIугвазвайбур патал гьаятдиз гъанвай мобильный махсус комплексда иви гудай мумкинвал яратмишнавай. Иви гузвайбуру, паспорт гваз атана, махсус анкета ацIурзавай. Сифтедай абурун ивидин группа, гемоглобиндин кьадар, дамарра ивидин гьерекатдин йигинвал чирзавай, анжах ахпа иви гунин серенжемдив эгечIзавай. ИкI, и юкъуз издательстводай 65 касди иви гана, абурун арада гьуьрметдин донорарни авай.
— Дагъустанда виликдай иви гун азарлуйрин «мукьва-кьилийрин» везифа тир. Гзафбурун рикIел алама жеди, са кас азарханадиз ва я кIвачел залан дишегьли аял хадай кIвализ аватайла, мукьва-кьилийривай иви гун тIалабдай. Республикадин иви гунин станцияда иви ва адан паяр гьамиша авайди тир. Лазим атайла, ина запасда авай иви ишлемишдай, амма ам «чкадал хкана» кIанзавай. Гила азарлуди ивидалди таъминарун везифа тамамвилелди медицинадин идарадин хиве ава. Эхиримжи 5 йисуз инанмишвилелди лугьуз жеда: чалай «мукьва-кьиливилин» къайдадилай «корпоративный» къайдадал элячIиз алакьнава. Эгер сифтедай МВД-дин, МЧС-дин, суддин приставрин, азарханайрин коллективар чаз куьмекдиз къвезвайтIа, алай вахтунда и сиягь гегьенш хьанва. Мисал яз, къе журналистар желб авуналди кьиле тухвай серенжемни ахьтинбурун, яни «корпоративный донорвилин» жергедай я. Санлай коллективри иви гунин серенжем тешкилун патал чна виликамаз икьрар кутIунзава, адан бинедаллаз югъ тайинарзава, иви гуз кIанзавайбурун — тахминан кьадарни. И жуьреда иви гузвайбурун кьадар артухарунин мураддалди эхиримжи вахтунда чна республикадин 10 шегьердин администрацийрихъ галаз икьрарар кутIуннава. ИкI, гьар са шегьердин агьалийрин доноррин югъ тешкилзава. Районрани ихьтин серенжемар кьиле тухузва. Кьилди къачуртIа, цIи сифте сефер яз чун Табасаран, Мегьарамдхуьруьн районриз фена, — суьгьбетна Хадижат Танкаевади.
2023-йисан нетижаяр кьадайла, ада къейд авурвал, республикадин станцияда алатай йисуз 16 агъзур касди иви гана. 2022-йисав гекъигайла, и кьадар 3 агъзур касдин артух я. Гьа гьисабдай яз, гуьгьуьллувилелди и серенжемдик 1000 жегьилди кьил кутуна.
— КIарабдин мефтIедикай ихтилат фейила, гзафбуруз кьиляй (дрелдалди) тIеквен акъудна, анай мефт къачузвай хьиз я. Идахъ галаз алакъалу яз хейлин къундармаяр ава. Гъавурда тваз кIанзава, кIарабдин мефтни иви хьиз къачузва. Амма, адетдин иви гунин къайдадилай тафаватлу яз, и серенжемдиз 4-6 сят вахт лазим къвезва. КIарабдин мефтIедин донорриз чна эхиримжи вахтунда артух фикир гузва, вучиз лагьайтIа, онкологиядин азарри кьил хкажнавай алай девирда азарлудан кIарабдин мефт трансплантация (маса, сагълам касдиндалди эвез авун), инсан сагъарунал гьалтайла, авай анжах са рехъ я. Ихьтин дуьшуьшра, гьайиф хьи, маса чара авач. Азарлуйриз куьмек гун патал федеральный регистр кардик ква (ам тешкилайди федеральный медико-биологический агентство я). Лугьун лазим я хьи, гьар са халкьдихъ вичин генотип авайди я. Гьаниз килигна Кавказдин миллетриз европавийрин кIарабдин мефт кьадач. Мисал патал лугьун, мукьвара Къазахстандай тир азарлу аялдиз чи республикадай тир донордин мефт «кьуна». Чир хьайивал, и аялдин ата-бубаяр Кьиблепатан Дагъустандай тир. Алай вахтунда республикада 3 миллиондилай артух агьалияр яшамиш жезва, абурукай 3 агъзур кас кьванни чи регистрда хьайитIа, пис жедач. И чIавуз чавай азарлу касдиз куьмекдай са жуьредин мумкинвал авайди яз гьисабиз жеда. ГьикI хьи, медикаментрин куьмекдалди сагъариз тежезвай дуьшуьшра донор жагъун — им инсандин уьмуьр къутармишзавай рехъ я, — къейдна Х. Танкаевади.
РикIел хкин: гьар йисан сентябрдин варз Виридуьньядин кIарабдин мефтIедин доноррин югъ къейдзава. Гьайиф чIугунивди фикир желб ийиз кIанзава: гьар йисуз Россияда онкология авай 5 агъзурдалай виниз азарлуйриз кIарабдин мефтIедин трансплантация лазим жезва. И йикъаз талукьарна, республикадин иви гудай станцияда агьалияр кIарабдин мефт ва ивидин клеткаяр (гемопоэтические стволовые клетки — ГСК) гудай донорар хьунин рекьяй гъавурдик кутунин кIвалахдиз ва абур федеральный регистрдик кутуниз талукьарнавай серенжемар кьиле тухузва. Дагъустандин здравоохраненидин министерстводин куьмекни галаз республикадин иви гудай станция доноррин регистр ацIурзавай активный иштиракчийрин жергеда ава.
— КIарабдин мефтIедин доноррин федеральный регистрдик экечIун патал гьар са касдивай вич яшамиш жезвай шегьердин иви гудай станциядай лазим малумат къачуз жеда. Ивидин рак диагноз эцигай гьар са азарлу патал кIарабдин мефт гудай донор вич яшамиш жезвай региондай хьун важиблу я. И вахтунда генотипар ухшарбур ва уьмуьр къутармишиз хьунин мумкинвал артух жезва. Къенин юкъуз федеральный регистрда гьатнавай 12 дагъустанвиди чпин кIарабдин мефт гуналди, азарлуйрин уьмуьр къутармишнава, — алава хъувуна Х.Танкаевади.
Рагнеда Рамалданова
